◉Alhazen filii Alhayzen opticae liber secvndvs.

◉DECLARATVM eſt qualiter fiat uiſio: & eſt qualitas ſenſus uiſus à forma lucis & coloris, quæ ſunt in re uiſa, ordinatorum ita, ſicut ſunt in ſuperficie rei uiſæ. Viſus autem comprehendit ex rebus uiſibilibus multas intentiones præter lucem & colorem. Et etiam declaratum eſt in primo tractatu [18 n] quòd uiſio non ſit, niſi ex uerticationibus linearum radialium: & lineæ radiales diuerſentur in ſuis diſpoſitionibus: & ſimiliter diuerſantur diſpoſitiones formarum uenientium ſuper ipſas ad uiſum. Et etiam comprehenſio uiſus à re uiſa nõ eſt in omnibus corporibus, & in omnibus uiſibilibus: ſed diuerſatur qualitas ſenſus uiſus à rebus uiſibilibus: & diuerſatur qualitas ſenſus uiſus ab una re uiſa ſecundum ſitum unum, & ſecundum eandem diſtantiam. Et nos diuidemus iſtum tractatum in tria capita. In primo declarabimus diuerſitatem diſpoſitionum linearũ radialium, & diſtinguemus proprietates earum. In ſecundo declarabimus omnes intentiones comprehenſas à uiſu, & qualiter comprehendat uiſus quamlibet illarum. In tertio declarabimus diuerſitatem comprehenſionis uiſus ab eis.

◉De diversitate dispositionvm linearvm radialium, & diſtinctione proprietatum ipſarum. Caput primum.

◉1. Recta connectens centra partium uiſus, eſt axis pyramidis opticæ. 18 p 3.

◉IAm declaratum eſt in primo tractatu [18.20 n] quòd lineæ radiales, ex quarum uerticationibus comprehendit uiſus uiſibilia, ſunt lineæ rectæ, quarum extremitates concurrunt apud centrum uiſus. Et iam declaratum eſt in forma uiſus [4 n 1] quòd membrum ſentiẽs, quod eſt membrum glacialis, eſt compoſitum ſuper extremitatem concauitatis nerui, ſuper quem compoſitus eſt oculus totus: & quòd iſte neruus non gyratur niſi à poſteriori centri uiſus, & à poſteriori totius oculi, & apud foramen, quod eſt in concauo oſsis. Et iam declaratum eſt [7.9 n 1] quòd linea recta tranſiens per omnia centra tunicarum uiſus, extenditur in medio concaui nerui, & tranſit per medium foraminis, quod eſt in anteriori uueæ. Et iam declaratum eſt [5.13 n 1] quòd centrũ iſtius lineæ non diuerſatur reſpectu totius uiſus, neq reſpectu ſuperficierum tunicarum uiſus, neque reſpectu partium uiſus. Linea ergo recta tranſiens per omnia centra tunicarum uiſus, ſemper extenditur rectè ad locum gyrationis concaui nerui, ſuper quem componitur oculus, in omnibus diſpoſitionibus, ſiue ſit uiſus in motu, ſiue in quiete. Et quia iſta linea tranſit per centrum uiſus, & per centrum foraminis, quod eſt in anteriori uueæ, & per centrũ uueæ extenditur in medio pyramidis, cuius centrum eſt uiſus: & continet ipſam circumferentia foraminis, quod eſt in anteriori uueæ: appellemus ergo iſtam lineam axem pyramidis. Et declaratum eſt etiam in ipſo tractatu primo [19 n] quòd pyramis figurata inter rem uiſam & centrum uiſus, diſtinguit ex ſuperficie glacialis partem continen tem totam formam rei uiſæ, quæ eſt apud baſim illius pyramidis: & erit forma ordinata in iſta parte ſuperficiei glacialis per uerticationem linearum radialium extenſarum inter rem uiſam & uiſum, ſecundum ordinationem partium ſuperficiei rei uiſæ. Cum ergo uiſus comprehenderit aliquã rem uiſam, & peruenerit eius forma in partem ſuperficiei glacialis, quam diſtinguit pyramis prædicta: quodlibet punctum formæ prædictæ eſt ſuper lineam radialem extenſam inter illud punctum, & punctum oppoſitum illi in ſuperficie rei uiſæ, ſuper quam uenit forma ad illud punctum in ſuperficiem glacialis rectè. Cum ergo forma rei uiſæ fuerit in medio ſuperficiei glacialis, erit axis prædictus una linearum, ſuper quas ueniunt formæ punctorum, quæ ſunt in ſuperficie rei uiſæ: & erit page 25 punctum ſuperficiei rei uiſæ, quod eſt apud extremitatem iſtius axis, illud, ſuper quod uenit forma eius ſuper iſtum axem. Et declaratũ eſt in primo tractatu [26 n] quòd formæ, quæ comprehendun tur per uiſum, extenduntur in corpore glacialis, & in concauo nerui, ſuper quem componitur oculus, & perueniunt ad neruum communem, qui eſt apud medium interioris cerebri, & illic eſt comprehenſio ſentientis ultimò à formis rerum uiſibilium: & quòd uiſio non completur, niſi per aduen tum formæ ad neruum communem: & quòd extenſio formarum à ſuperficie glacialis intra corpus glacialis, eſt ſecundum rectitudinem linearum rectarum radialium tantum: quoniam glacialis non recipit iſtas formas, niſi ſecun dum uerticationem linearum radialium tantùm.

◉2. Cryſtallinus & uitreus humores perſpicuitate differunt. Ita forma uiſibilis refringitur in ſuperſicie uitrei humoris. 21 p 3.

◉ET ultimum ſentiens non comprehendit ſitus partium rei uiſæ, niſi ſecundum ſuum ſitum in ſuperficie rei uiſæ. Et cum ſitus partium formæ inter ſe ſcilicet formæ peruenientis ad ſuperficiem glacialis, ſint ſitus partium ſuperficiei rei uiſæ inter ſe [per 18 n 1] & iſtæ formæ exten dantur, ſicut prædictum eſt: & cum omnia iſta ita ſint: uiſio ergo non complebitur, niſi poſt aduentum formæ, quæ eſt in ſuperficie glacialis, ad neruum communem, & ſitus partium eius ſecundum ſuum eſſe in ſuperficiem glacialis ſine aliqua admixtione. Forma autem non peruenit à ſuperficie glacialis ad neruum communem, niſi per extenſionem eius in concauo nerui, ſuper quem componitur oculus ſiue humor glacialis. Si ergo forma nõ perueniat in cõcauum iſtius nerui ſecundũ ſuũ eſſe in glaciali, neq etiã perueniet ad neruum communẽ ſecundum ſuũ eſſe. Forma autẽ nõ poteſt extendi à ſuperficie glacialis ad concauum nerui ſecundum rectitudinem linearũ rectarum, & con ſeruare ſitus partium ſecundũ eſſe ſuum: quoniam omnes illæ lineæ concurrunt apud centrum uiſus, & quando fuerint extenſæ ſecundum rectitudinem, poſt centrum conuertetur ſitus earum, & quod eſt dextrũ, efficietur ſiniſtrum, & è contrario, & ſuperius inferius, & inferius ſuperius. Si ergo forma fuerit extenſa ſecundum rectitudinem linearum radialium, cõgregabitur apud centrum uiſus, & efficietur quaſi unum punctum. Et quia centrum uiſus eſt in medio totius oculi, & ante locũ gyrationis concaui nerui: ſi forma fuerit extenſa à centro oculi, & ipſius unũ punctum ſuper unam lineam: perueniet ad locum gyrationis, & ipſius unum punctum: & ſic non perueniet formatota ad locum gyrationis: quia non niſi unum punctum, ſcilicet, quod eſt in extremitate axis pyramidis. Et ſi fuerit extenſa ſecundum rectitudinem linearum radialium, & pertranſierit per centrum: erit con uerſa ſecundum conuerſionem linearum ſe ſecantium, ſuper quas extendebatur. Non poteſt ergo forma peruenire à ſuperficie glacialis ad cõcauum nerui, ita ut ſitus partium ſit ſecundũ ſuum eſſe: non poteſt ergo forma peruenire à ſuperficie glacialis ad concauum nerui, niſi ſecundum lineas refractas, ſecantes lineas radiales. Et cũ ita ſit, uiſio ergo non complebitur, niſi poſtquam refracta fuerit forma, quæ peruenit à ſuperficie glacialis, & extenditur ſuper lineas ſecantes lineas radiales. Iſta ergo refractio debet eſſe ante peruentum ad centrum: quoniam ſi fuerint refractæ poſt tranſitũ cen tri, erunt conuerſæ. Et iam declaratum eſt [18 n 1] quòd iſta forma pertranſeat in corpore glacialis ſecundum rectitudinem linearum radialium: & cum non poſsit peruenire ad concauum nerui, niſi poſtquam refracta fuerit ſuper lineas ſecantes lineas radiales: forma ergo non refringitur, niſi per tranſitum eius in corpore glacialis. Et iam prædictum eſt [4 n 1] in forma uiſus, quòd corpus glacialis eſt diuerſæ diaphanitatis, & quòd pars poſterior eius, quæ dicitur humor uitreus, eſt diuerſæ diaphanitatis à parte anteriore: & nullum corpus eſt in glaciali diuerſæ formæ à forma corporis an terioris, præter corpus uitreum: & ex proprietate formarũ lucis & coloris eſt, ut refringantur, quãdo occurrerint alij corpori diuerſæ diaphanitatis à corpore primo. Formæ ergo non refringuntur, niſi apud peruentum earum ad humorem uitreum. Et iſtud corpus non fuit diuerſæ diaphanitatis à corpore anterioris glacialis, niſi ut refringerentur formæ in ipſo. Et debet ſuperficies iſtius corpo ris antecedere centrum, ut refringantur formæ apud ipſum, antequam pertranſeant cẽtrum: & debet iſta ſuperficies eſſe conſimilis ordinationis: quoniam ſi non fuerit conſimilis ordinationis, apparebit forma monſtruoſa propter refractionem.

◉3. Communis ſectio cryſtallinæ & uitreæ ſphærarum aut eſt plana: aut eſt pars ſphæræ maioris cryſtallina ſphæra. Et habet centrum diuerſum ab oculi centro. 23 p 3.

◉SV perficies autẽ cõſimilis ordinationis aut eſt plana, aut ſphærica. Et nõ poteſt iſta ſuperficies eſſe ex ſphæra, cuius centrũ eſt centrum uiſus: quoniã ſi ita eſſet, eſſent lineæ radiales ſemper perpendiculares ſuper ipſam: & ſic extenderetur forma ſecundũ rectitudinem earũ, & non refringeretur. Neq poteſt eſſe ex ſphæra parua: quoniã, ſi fuerit ex ſphæra parua, quãdo forma refringetur ab ea, & elongabitur ab ea, fiet monſtruoſa. Iſta ergo ſuperficies aut eſt plana, aut ſphærica è ſphæra alicuius bonæ quantitatis: ita quòd ſphæricitas eius nõ operabitur in ordinatione formæ. Superficies ergo humoris glacialis, quæ eſt differentia cõmunis inter iſtud corpus uitrei & corpus anterius glacialis, eſt ſuperficies cõſimilis ordinationis antecedẽs centrum uiſus. Et omnes formæ perueniẽtes in ſuperficiẽ glacialis, extenduntur in corpore glacialis ſecundũ rectitudinem linearũ radialiũ, quouſq perueniãt ad iſtã ſuperficiem, & cũ peruenerint ad ſuperficiẽ iſtam: refringuntur apud ipſam ſecundũ lineas cõſimilis ordinationis, ſecantes lineas radiales. Lineæ ergo radiales nõ page 26 iuuant ad ordinationem formarum rerum uiſibilium, niſi apud glacialem tantùm: quoniam apud membrum iſtud principium eſt ſenſus. Et declaratum eſt in primo tractatu etiam [15.16.18 n] quod impoſsibile eſt, ut forma rei uiſæ ſit ordinata in ſuperficie uiſus cũ imagine rei uiſæ & paruitate rei ſentientis, niſi per iſtas lineas. Iſtæ ergo lineæ non ſunt, niſi inſtrumentũ uiſus, per quas completur comprehenſio rerum uiſarum ſecundum ſuum eſſe. Peruentus autem formarum ad ultimum ſentiens, non indiget extenſione ſecundum rectitudinem iſtarum linearum.

◉4. Humor cryſtallinus lucem & colorem aliter recipit, quàm cæter a perſpicua corpora. 22 p 3. Idem 30 n 1.

◉ET receptio formarum in membro ſentiente non eſt, ſicut receptio formarum in corporibus diaphanis: quoniam membrũ ſentiens recipit iſtas formas, & ſentit eas, & pertranſeunt in eo propter ſuam diaphanitatem & uirtutem ſenſibilem, quæ eſt in eo. Recipit ergo iſtas formas ſecundum receptionem ſenſus. Corpora autem diaphana non recipiunt iſtas formas, niſi receptione, qua recipiunt ad reddendum, & non ſentiunt ipſas. Et cum receptio corporis ſentientis ab iſtis formis non ſit ſicut receptio corporum diaphanorum, non ſentientium: extenſio formarum in corpore ſentiente non debet eſſe ſecundum uerticationes, quas corpora diaphana exigũt. Viſus ergo non eſt appropriatus receptioni formarum ex uerticationibus linearũ radialium tantùm: niſi quia proprietas formarũ eſt, ut extendãtur in corporibus diaphanis ſuper omnes uerticationes rectas. Et cum iſtæ formæ peruenerint ad membrum ſentiens ordinatæ, & comprehendantur à membro ſentiente ordinatæ: nihil remanebit pòſt, indigẽs iſtarum uerticationibus. Pars ergo anterior tantùm glacialis eſt appropriata receptioni formarum ex uerticationibus linearum radialium: poſterior autẽ pars, quæ eſt humor uitreus: & uirtus recipiens, quæ eſt in illo corpore, nõ eſt appropriata cum ſuo ſenſu iſtarum formarum, niſi ad cuſtodiendum eorum ordinationem tantùm.

◉5. Cryſtallinus & uitreus humores dißimiliter lucem & colorem recipiunt. 22 p 3.

◉ET cũ ita ſit, qualitas ergo receptionis uitrei à formis non eſt ſicut receptio corporis ſiue qualitas corporis anterioris glacialis: & uirtus recipiens, quæ eſt in uitreo, nõ eſt uirtus recipiẽs, quæ eſt in parte anteriori. Et cum qualitas receptionis uitrei à formis, non ſit qualitas partis anterioris glacialis: refractio ergo formarum apud ſuperficiem uitrei, non eſt niſi propter diuerſitatem qualitatis receptionis ſenſus inter iſta duo corpora. Formæ ergo refringuntur apud uitreum duabus de cauſsis: quarum altera eſt diuerſitas diaphanitatis duorum corporum: & altera diuerſitas qualitatis receptionis ſenſus inter iſta duo corpora. Et ſi diaphanitas iſta duorum corporum eſſet conſimilis: eſſet forma extenſa in corpore uitreo ſecundum rectitudinem linearum radialium, propter conſimilitudinem diaphanitatis: & eſſet refracta propter diuerſitatem qualitatis ſenſus: & ſic eſſet forma propter refractionem monſtruoſa, aut duæ formæ eſſent propter iſtã diſpoſitionem. Et cum diuerſitas diaphanitatis affirmet refractionem, & diuerſitas qualitatis ſenſus affirmet illam refractionem aut obliquationem: erit forma poſt refractionem una forma. Et propter hoc diuerſatur diaphanitas corporis uitrei, & diaphanitas corporis anterioris glacialis. Formę ergo perueniũt ad uitreum ordinatæ, ſecũdum ordinationem earum in ſuperficie uiſi: & recipit ipſas iſtud corpus, & ſentit ipſas: deinde refringitur forma propter diuerſitatem diaphanitatis, & diuerſitatem ſenſus iſtius corporis, & ſic peruenit forma ſecũdum diſpoſitionem ſuam: deinde extenditur iſte ſenſus, & iſtæ formæ per hoc corpus, quouſq perueniat iſte ſenſus, & iſtæ formæ ad ultimum ſentiens: & erit extenſio ſenſus & extenſio formæ in corpore uitreo, & in corpore ſentiente extẽſo in concauo nerui, ad ultimum ſentiens, ſicut extenſio ſenſus tactus & ſenſus doloris ad ultimum ſentiens: ſenſus autem tactus & ſenſus doloris non extenduntur à membris, niſi in filis neruorum, & in ſpiritu extenſo ſecundum iſta fila.

◉6. Humor uitreus & ſpiritus uiſibilis eadem ferè perſpicuitate præditi ſunt. 22 p 3.

◉ET formæ rerum uiſibilium quãdo peruenerint in corpus humoris uitrei, extendetur ſenſus ab illo membro in corpus ſentiens, extenſum in concauo nerui continuati inter uiſum & anterius cerebri: & ſecundum extenſionem ſenſus, extenduntur formæ ordinatæ ſecundum ſuam diſpoſitionem: quoniam corpus ſentiẽs naturaliter ſeruat ordinationem iſtarum formarum. Et iſta ordinatio conſeruatur in corpore ſentiente: quoniam ordinatio partium corporis ſentientis, recipientium partes formarum, & ordinatio uirtutis recipientis, quæ eſt in partibus corporis recipientis, eſt in corpore uitrei, & in omni corpore ſubtili extenſo in cõcauo nerui, ordinatio conſimilis. Et cum ita ſit, quãdo forma peruenit ad quodlibet punctum ſuperficiei uitrei, curret in uerticatione continua, & non alterabitur eius ſitus in concauitate nerui, in quo extenditur corpus ſen tiens: & erunt omnes uerticationes iſtæ, per quas currunt omnia puncta, quæ ſunt in forma, conſimilis ordinationis interſe: & erunt omnes iſtæ uerticationes gyrantes apud gyrationem nerui: & erunt apud gyrationem ordinatæ ſecundum ſuam ordinationem ante gyrationem, & poſt, propter qualitatem ſenſus iſtius corporis: & ſic perueniet forma ad neruum communem ſecundum ſuam diſpoſitionem. Et non eſt poſsibile, ut ſit extenſio formarum uiſibilium uſq ad ultimum ſentiens, niſi ſecundum hunc modum: quoniam nõ eſt poſsibile, ut formæ perueniant ad neruum communem ſecundum ſuum eſſe, niſi ſit extenſio earum ſecundum hunc modum. Et cum formæ exten page 27 duntur ſecundum iſtam ordinationem, oportet, ut forma perueniens ad quodlibet punctum ſuper ficiei glacialis, ſemper extendatur ſuper eandem uerticationem ad idem punctum loci nerui communis, ad quod peruenit forma: ſed tamẽ forma perueniens ad quodlibet punctum ſuperficiei glacialis, peruenit ſemper ad idem punctum ſuperficiei uitrei. Et ſequitur ex hoc, ut ex omnibus duobus punctis conſimilis ſitus in reſpectu duorum oculorum, extendantur duæ formæ ad idem punctum in neruo communi: & etiam ſequitur ex hoc, ut corpus ſentiens, quod eſt in cõcauo nerui, ſit aliquantulum diaphanum, ut appareant in eo formæ lucis & coloris. Et etiam ſequitur, ut ſit eius diaphanitas ſimilis diaphanitati humoris uitrei, ut nõ refringantur formæ apud peruentum earum ad ultimam ſuperficiem uitrei, uicinantem concauo nerui: quoniam quando diaphanitas duorum corporum fuerit conſimilis, non refringentur formæ. Et non eſt poſsibile, ut formæ refringantur apud iſtam ſuperficiem: quoniam iſta ſuperficies eſt ſphærica. Si autem formæ refringerẽtur ab iſta ſuperficie, non elongarentur ab ea, niſi modicùm, & fierent ſtatim monſtruoſæ. Refractio ergo formarum non poteſt eſſe apud iſtam ſuperficiem. Et cum diaphanitas corporis ſentientis, quod eſt in concauo nerui, non ſit diuerſa à diaphanitate humoris uitrei: non faciet contingere iſta diuerſitas aliquam diuerſitatem in forma. Et quamuis forma extendatur cum extenſione ſenſus: diaphanitas tamen corporis ſentientis, quod eſt in concauo nerui, nõ eſt diuerſa à diaphanitate corporis uitrei. Diaphanitas autem iſta iſtius corporis non eſt, niſi ut extendantur formæ in eo ſecundum uerticationes, quas exigit diaphanitas, & ut recipiat formas lucis & coloris, & ut appareãt in eo: quoniam corpus non recipit lucem & colorem, neque pertranſeuntin eo formæ lucis & coloris, niſi ſit diaphanum, aut fuerit in eo aliquid diaphanitatis. Et nõ apparet lux & color in corpore diaphano, niſi ſit in eius diaphanitate aliquid ſpiſsitudinis: & propter hoc non eſt glacialis in fine diaphanitatis, neque in ſine ſpiſsitudinis. Corpus ergo ſentiens, quod eſt in concauo nerui, eſt diaphanum, & in eo eſt inſuper aliquid ſpiſsitudinis. Forma autem pertranſit in iſto corpore cũ eo, quod eſt in eo de diaphanitate: & apparent in eo formæ uirtuti ſenſitiuæ cũ eo, quod eſt in eo de ſpiſsitudine. Et ſentiens ultimum non comprehendit formas lucis & coloris, niſi ex formis peruenientibus ad iſtud corpu‡ apud peruentum earum ad neruum communem: & comprehẽdit lucem ex illuminatione iſtius corporis, & colorem ex coloratione. Secũdum ergo hunc modum erit peruentus formarum ad ultimum ſentiens, & comprehenſio ultimi ſentientis quò ad illas.

◉7. Axis pyramidis opticæ ſolus ad perpendiculum eſt cõmuni ſectioni cryſtallinæ & uitreæ ſphærarum. 24 p 3.

◉ ET poſtquam declaratum eſt, quòd formæ refringãtur apud ſuperficiem uitrei: dicamus quòd axis pyramidis radialis nõ poteſt eſſe declinans ſuper iſtam ſuperficiem, neq poteſt eſſe alia linea perpendicularis ſuper ipſam. Quoniam ſi axis fuerit declinans ſuper iſtam ſuperficiem, quando formæ peruenirent ad iſtam ſuperficiem, diuerſificarentur in ordinatione, & mutarentur ipſarum diſpoſitiones. Formæ autem non poſſunt peruenire in ſuperficiem uitrei ſecundum ſuum eſſe, niſi fuerit axis pyramidis ſuper iſtam ſuperficiem perpendicularis. Quoniam quãdo uiſus fuerit oppoſitus alicui rei uiſæ, & peruenerit axis radialis ſuper iſtam ſuperficiem iſtius rei uiſæ: perueniet forma illius rei uiſæ in ſuperficiem glacialis ordinata ſecundum ordinationem partium ſuperſiciei rei uiſæ, & perueniet forma puncti, quod eſt apud extremitatem axis ſuperficiei rei uiſæ, ad punctum, quod eſt ſuper axem in ſuperficie glacialis [per 18 n 1] & peruenient formæ omnium punctorum ſuperficiei rei uiſæ, quorũ remotio à puncto, quod eſt apud extremitatẽ axis, eſt æqualis, ad puncta formarum, quæ ſunt in ſuperficie glacialis, quorum remotio à puncto, quod eſt ſuper axem, æqualis eſt: quoniam omnia puncta peruenientia ad ſuperficiem glacialis, ſunt ſuper lineas radiales extenſas à centro uiſus ad ſuperficiem uiſus, & axis radialis eſt perpendicularis ſuper ſuperficiem glacialis. Omnes ergo ſuperficies planæ exeuntes ab axe, & ſecantes ſuperficiem glacialis, erunt [per 18 p 11] perpendiculares ſuper iſtam ſuperficiem. Et iam declaratum eſt [3 n] quòd ſuperficies humoris uitrei, aut eſt plana, aut eſt ſphærica, & centrum eius non eſt centrum uiſus. Si ergo axis radialis eſt declinans ſuper iſtam ſuperficiem, & nõ eſt perpendicularis ſuper ipſam: non exibit ab axe ſuperficies plana perpendicularis ſuper iſtam ſuperficiẽ, niſi una ſuperficies tantùm, & omnes ſuperficies reſiduæ exeuntes ab axe erunt declinãtes ſuper ipſam: quoniam hæc eſt proprietas linearũ declinantium ſuper ſuperficies planas & ſphæricas. Imaginemur igitur ſuperficiem a b c d, exeuntem ab axe a c, & perpendiculariter ſuper ſuperficiem uitrei f g e extendi: ſecabit ergo ſuperficiem uitrei & ſuperficiẽ glacialis, & ſignabit in eis duas differentias communes: in glaciali quidem b d, in uitreo uerò e f: & imaginemur ſuper differẽtiam communem, quæ eſt communis huic ſuperficiei & ſuperficiei glacialis, duo puncta b, d: & ſint remota à puncto a, quod eſt ſuper axem, æqualiter: & imaginemur duas lineas exeuntes à cen tro glacialis, quod eſt c, uſq ad iſta duo pũcta b, d, & ſint c b, c d. Erũt ergo [per 1 p 11] hę duæ page 28 lineæ cũ axe a c in ſuperficie communi a b c d perpendiculari ſuper ſuperficiem uitrei e g f: quoniã duo puncta b, d, & punctũ centri c ſunt in iſta ſuperficie: & erunt [per 8 p 1 ductis rectis a b, a d] duo anguli, qui fient ex iſtis duabus lineis & axe, ſcilicet anguli a c b, a c d, æquales: & ſint iſtæ duę lineæ c b, c d ſecantes differentiã communẽ, quæ eſt in ſuperficie uitrei, ſuper duobus punctis e, f: & ſimiliter axis ſecet differentiam iſtam communẽ ſuper punctum g, interiectum inter illa duo puncta e, f. Si ergo ſuperficies uitrei eſt plana, erit [per 3 p 11] differentia cõmunis linea recta: Et ſi axis a c fuerit declinans ſuper ſuperficiem uitrei, & fuerit ſuperficies, quæ fecit differentiã communẽ, perpendicularis ſuper iſtam ſuperficiem: erit etiã axis a c declinans ſuper cõmunem differentiã, ſuper lineam e f: eruntq́ duo anguli e g c, f g c inæquales: quoniã ſi axis a c eſſet perpendicularis ſuper communẽ differentiã e f, eſſet perpendicularis ſuper ſuperficiẽ uitrei [per 4 d 11] & duo anguli e g c, f g c æqua les. Sed cũ hi duo prædicti anguli ſint inæquales, & duo anguli e c g, f c g, qui ſunt apud centrũ glacialis c, quod eſt extremitas axis a c, ſint æquales: erũt e g & g f duæ partes lineæ e f, quæ eſt differẽtia‡communis, inæquales [Quia enim trianguli c e f latera c e, c f ſunt inæqualia (ſecus axis a c eſſet perpendicularis ad f e per 4 p. 10 d 1, cõtra hypotheſim) eſto maius c e: factoq́ ipſi c e æquali c h, ducatur g h recta, quę per conſtructionẽ & 4 p 1 erit æqualis ipſi g e: ductaq́ ex g perpendiculari g i ſuper h c: erit per 16 p 1 angulus g f h obtuſus: itaq ք 19 p 1 latus h g, id eſt e g, erit maius latere f g] Ergo erunt duo puncta e, f extremitatũ ipſius, diuerſæ diſtantiæ à puncto g exiſtẽte ſuper axem in illa linea. Et iſta duo puncta ſunt illa, ad quæ perueniunt formæ duorũ punctorum ſuperficiei glacialis, quę ſunt æqualiter diſtãtia ab axe a c: quoniã ſunt apud duas extremitates duarũ linearũ radialium tranſeuntiũ per iſta duo puncta. Et punctũ g, quod eſt ſuper axẽ a c ex ſuperficie uitrei, eſt illud, ad quod peruenit forma puncti a, quod eſt ſuper axem ex ſuperficie glacialis. Et cũ axis a c fuerit decli nans ſuper ſuperficiẽ uitrei, & ſuperficies uitrei fuerit plana: tunc quando duo puncta, (quorũ formæ perueniunt in ſuperficiẽ glacialis, & quorũ diſtantia à puncto a, quod eſt ſuper axem, eſt æqualis, & quę ſunt in ſuperficie perpendiculari ſuper ſuperficiẽ uitrei) peruenerint ad ſuperficiẽ uitrei, erit diſtantia eorũ à puncto g ueniente ſuper axem, diſtantia inæqualis. Et auãdo axis fuerit declinans ſuper ſuperficiẽ uitrei, & fuerit ſuperficies uitrei plana: tũc differentia cõmunis, quæ fit à qualibet ſuperficie exeũte ab axe, & ſecante ſuperficiẽ uitrei, continebit cũ axe duos angulos inæquales, præter unã ſuperficiem tantùm: & eſt illa, quæ ſecat ſuperficiẽ perpendicularem ſuper uitreum: quoniam differentia cõmunis eius continebit cum axe duos angulos rectos, & erit axis declinans ſuper differentias communes omniũ ſuperficierum reſiduarum. Et cũ duo anguli prædicti fuerint inæquales, & fuerint duo anguli, reſpicientes duas partes differentiæ cõmunis, ſcilicet anguli, qui ſunt apud centrum ſuperficiei glacialis, æquales: erunt duæ partes differentiæ cõmunis, quæ eſt in ſuperficie uitrei, inæquales: & erunt duo puncta quę ſunt extremitates iſtius differentiæ cõmunis, diuerſæ diſtantiæ à puncto quod eſt ſuper axem: duæ autẽ partes differentiæ cõmunis, quæ ſunt in ſuperficie glacialis, erũt æquales: & erunt duo puncta quæ ſunt in extremitate iſtius differẽtiæ com munis, æqualis diſtantiæ à puncto, quod eſt ſuper axem in ſuperficie glacialis.Et cum ita ſit, quãdo forma peruenerit à ſuperficie glacialis ad ſuperficiem uitrei, erit ordinatio eius non ſecundũ ſuum eſſe in ſuperficie glacialis, neq ſecũdum ſuũ eſſe in ſuperficie rei uiſæ. Et ſimiliter declarabitur etiã quando ſuperficies uitrei fuerit ſphærica, & fuerit axis declinans ſuper ipſam: quoniã puncta, quæ ſunt in ſuperficie glacialis, quorũ diſtantia ab axe eſt æqualis, quando peruenerint ad ſuperficiẽ uitrei, diſta bunt inæqualiter à puncto axis. Quoniam quando axis non fuerit perpendicularis ſuper ſuperficiem uitrei, & ſuperficies uitrea fuerit ſphęrica, non pertranſibit axis iſte per centrũ uitrei, & pertranſibit per centrum ſuperficiei glacialis. Lineæ ergo, quæ exeunt à cẽtro glacialis ad puncta, quorũ diſtãtia à puncto axis in ſuperficie glacialis eſt æqualis, continent cum axe apud centrũ glacialis angulos æqua les. Et cum ita ſit, & centrum glacialis non ſit centrum uitrei [per 10 n 1] iſtæ lineæ diſtinguent ex ſuperficie uitrei arcus inæquales: & nullæ lineæ cõtinentes cum axe angulos rectos, & exiſtentes cum axe in eadẽ ſuperficie, diſtinguent ex ſuperficie uitrei arcus æquales, niſi duæ lineæ tantũ: & ſunt illæ, quæ ſunt in ſuperficie ſecante ſuperficiẽ perpendicularem ſuper ſuperficiem uitrei. Cum ergo axis fuerit declinãs ſuper ſuperficiem uitrei: formæ peruenientes in ſuperficiem uitrei, erũt diuerſæ ordinationis, ſiue ſit iſta ſuperficies plana, ſiue ſphærica: & cum axis fuerit perpendicularis ſuper ſuperficiem uitrei, erit perpendicularis ſuper omnes differentias cõmunes: & quælibet duæ lineæ exeuntes à centro glacialis, quod eſt punctum in axe, continebunt angulos rectos, & diſtinguent ex differentia cõmuni, quæ eſt in ſuperficie‡uitrei, duas partes æquales: & erit diſtantia duorum punctorum, quę ſunt extremitates duarum partium æqualium à puncto, quod eſt ſuper axem in ſuperficie uitrei, æqualis, ſiue ſit ſuperficies uitrei plana, ſiue ſphærica. Secundum ergo diſpoſitiones omnes non peruenit forma ad ſuperficiem uitrei, & ſitus partium eius ſecundum eſſe ſuum in ſuperficie uiſus, niſi axis perpendicularis ſit ſuper ſuperficiem uitrei, & ſentiens nõ ſentit formam, niſi ſecundum eſſe ſuum page 29 apud eius peruentum ad ſe, & ſentiens comprehendit ordinationem partium rei uiſæ ſecundum ſuum eſſe in ſuperficie rei uiſæ. Non eſt ergo poſsibile, ut formæ perueniãt in ſuperficiem uitrei, niſi ſit ordinatio partium ſuarum ſecundum ſuum eſſe. Non eſt ergo poſsibile, ut axis radialis ſit declinans ſuper ſuperficiem uitrei: erit ergo perpendicularis. Omnes ergo lineæ radiales reſiduæ erunt obliquatæ ſuper ſuperficiem iſtam, ſiue ſit plana, ſiue ſit ſphærica, quoniam ſecant axem ſuper centrum glacialis. Nulla ergo iſtarum linearum tranſit per centrum ſuperficiei uitrei, ſi fuerit ſphærica, niſi axis tantùm, quoniam eſt perpendicularis ſuper ipſam, & quia cẽtrum ſuperficiei glacialis non eſt cen trum ſuperficiei uitrei.

◉8. Viſio per axem pyramidis opticæ certißima eſt: per aliam lineam tantò certior, quantò ipſa axi propinquior fuerit. 43 p 3.

◉ET quoniam declaratum eſt [2 n] quòd formæ peruenientes in ſuperficiem glacialis, nõ perueniunt ad concauum nerui, niſi poſtquam fuerint refractæ, & non eſt refractio earum, niſi apud ſuperficiem uitrei, & axis eſt perpendicularis ſuper iſtam ſuperficiem, & omnes lineæ radiales reſiduæ ſunt obliquatæ ſuper iſtam ſuperficiem: quãdo formę peruenerint ad ſuperficiem uitrei, refringẽtur omnia puncta, quæ ſunt in ea, pręter punctum axis: quoniam iſte punctus extenditur ſecundum rectitudinem axis, quouſq perueniat ad locum gyrationis concaui nerui [per 17 n 1] Nulla ergo forma perueniens ad ſuperficiem glacialis extenditur ad concauum nerui ſecundũ rectitudinem, niſi punctum axis tantùm, & omnia puncta reſidua perueniunt ad concauum nerui ſecundum lineas refractas. Cum ergo uiſus comprehendit rem uiſam, & illa res uiſa fuerit oppoſita medio uiſus, & fuerit axis intra pyramidem radialem continentem illam rem uiſam: forma illius rei uiſæ perueniet ad ſuperficiem glacialis ſecũdum rectitudinem linearum radialium: deinde extenduntur formæ ab iſta ſuperficie ſecundum rectitudinem linearum radialium etiam, quouſque perueniant ad ſuperficiem uitrei: deinde punctum axis extendetur ab iſta ſuperficie ſecundũ rectitudinem axis, quouſq perueniat ad locũ gyrationis concaui nerui, & omnia puncta reſidua refringuntur ſuper lineas ſecantes lineas radiales, & conſimilis ordinationis, quouſq perueniant ad locum gyrationis concaui nerui. Perueniet ergo forma in illum locum ordinata ſecundum ſuum ordinem in ſuperficie glacialis, & ordinata ſecundum ſuam ordinationem in ſuperficie rei uiſæ. Sed diſpoſitio formarum obliquatarum non eſt ſicut diſpoſitio formarum extenſarum rectè, quoniam obliquatio alterabit ipſas aliqua alteratione neceſſariò. Sequitur ergo de iſta diſpoſitione, ut punctum perueniens ad locum gyrationis concaui nerui, quod extendebatur ſecundum rectitudinem axis, ſit magis uerificatum omnibus punctis formarum.

◉9. Radius pyramidis opticæ obliquus, axi propior ad minores angulos refringitur, remotior ad maiores: & duo æqualiter remoti, ad æquales. 36 p 3.

◉ET etiam refractio punctorũ peruenientium in ſuperficiem refractionis propinquiorum puncto axis, eſt minor, & remotiorum, maior: quoniam refractio non eſt, niſi ſecundum angulos, qui fiunt ex lineis, ſuper quas formæ ueniunt, & ex perpendicularibus, quæ ſunt ſuper ſuperficiem refractionis: & linearum continentium cum perpendicularibus angulos minores, erit refractio ſecundum angulos minores: & linearum continentium cum perpendicularibus angulos maiores, erit refractio ſecundum angulos maiores. Et lineæ propinquiores axi minus declinant ſuper ſuperficiem refractionis, & ſic continent cum perpendicularibus, quę ſunt ſuper ſuperficiem refractionis, angulos minores: & illæ, quæ ſunt remotiores ab axe, magis declinãt ſuper ſuperficiem refractionis, & ſic continent cum perpendicularibus angulos maiores. Et formæ, quorum refractio eſt minor, magis manifeſtantur, & quarum refractio eſt maior, minus. Punctum ergo, quod eſt ſuper axem, perueniens ad locum gyrationis nerui cõcaui, eſt manifeſtius omnibus alijs punctis reſiduis, & quod eſt propinquum illi, eſt manifeſtius remotiore ab illo. Et iſtæ formę ſunt, quę extenduntur ad neruum communem, & ex illis comprehẽdit ultimum ſentiens formam rei uiſæ. Et cum iſta forma perueniens ad locũ gyrationis cõcaui nerui: ſit diuerſæ diſpoſitionis, ſcilicet quòd punctum axis eſt manifeſtius omnibus punctis reſiduis, & quod eſt propinquius illi, eſt remotiore manifeſtius: forma ergo perueniens in neruo communi, ex qua comprehẽdit uirtus ſenſitiua formam rei uiſæ, erit diuerſæ diſpoſitionis, & punctum eius reſpondens puncto axis in ſuperficie rei uiſæ, erit manifeſtius omnibus punctis reſiduis formæ, & huic propinquius, manifeſtius remotiore. Et ſi in ducantur diſpoſitiones rerum uiſarum, & diſtinguatur qualitas comprehenſionis uiſus à rebus uiſis, quas comprehenderit uiſus ſimul, & qualitas comprehẽſionis uiſus à partibus unius rei uiſæ: inuenientur conuenientes omnino in hoc, quod declarauimus. Quoniam aſpiciens quando in eodem tempore fuerit oppoſitus multis rebus uiſibilibus, & uiſus eius fuerit quietus, & non mouerit ipſum: inueniet rem uiſam oppoſitam medio ſui uiſus manifeſtiorem illis, quę ſunt à parte laterum illius medij, & quę eſt propin quior medio, erit manifeſtior. Et ſimiliter quando inſpiciens inſpexerit rem uiſam magnam, & uiſus eius fuerit oppoſitus medio illius rei uiſæ, & fuerit quietus, compre hendet medium illius rei uiſæ manifeſtius iſtius rei extremitatibus. Et hoc manifeſtabitur bene, quando fuerint multa uiſibilia ſibi propinqua, & aſpicien‡ fuerit oppoſitus uni illorum; quod erit medium inter illa uiſibilia quieto uiſu: quoniam tunc comprehendet comprehenſione manifeſta illud medium, & ſimul etiam comprehendet illa, quæ ſunt in lateribus illius, ſed non manifeſtè. Et page 30 hoc manifeſtatur magis, quando ſpatium, ſuper quod ſunt illa uiſibilia, fuerit longum, quoniã tun‡ erit inter comprehenſionem medij, & comprehenſionem extremitatum magna diuerſitas. Deinde ſi hęc ſpecies motus mouerit uiſum in aſpiciente, & fuerit oppoſitus alij rei uiſæ, præter illam rem uiſam, quæ antè erat oppoſita: comprehendet iſtam ſecundam rem uiſam comprehenſione manifeſta, primam autem comprehendet comprehenſione debili: & ſi fuerit oppoſitus extremitati, & intueatur ipſam: comprehendet ipſam comprehenſione manifeſtiore, quàm in comprehenſione primæ diſpoſitionis ſecundum eius remotionem ab eo, & ſimul comprehendet medium comprehenſione debili, quamuis ſit propinquius: & erit inter comprehenſionem medij, dum aſpiciens opponitur extremitati, & inter comprehenſionem medij, dum opponitur medio, diuerſitas ſenſibilis. Manifeſtabitur ergo ex hac experimẽtatione, quòd uiſio per medium uiſus, & per axem, quem definiuimus, eſt manifeſtior uiſione per extremitates, & per lineas continentes axem. Declaratum eſt ergo, quòd uiſio erit per axem pyramidis radialis manifeſtior, quàm uiſio per omnes lineas radiales, & quòd uiſio per propinquiores axi, eſt manifeſtior, quàm per remotiores.

◉10. Viſibile percipitur aut ſolo uiſu: aut uiſu & ſyllogiſmo: aut uiſu & anticipata notione. In hypothe. 3 lib. inpræfa. 4 lib. 59. 60 p 3.

◉SEnſus autẽ uiſus nihil comprehendit de rebus uiſibilibus niſi in corpore: in corpore uerò res multæ congregantur, & accidunt ei multæ res, & uiſus comprehendit de corporibus multas res, quæ ſunt in eis, & quæ accidunt illis. Et color eſt unum eorum, quæ accidunt corporibus, & ſimiliter lux, & ſenſus uiſus comprehendit utrunque iſtorum in corporibus: & comprehendit etiam alias res præter iſtas duas, ſicut figuram, & ſitum, & magnitudinem, & motum, & alia, quæ nos diſtinguemus pòſt: & comprehendit etiam ſimilitudinem colorum, & diuerſitatem eorum, & ſimilitudinem lucis, & diuerſitatem eius: & ſimiliter etiam comprehendit conſimilitudinem figurarum, & ſituum, & motuum. Et comprehenſio omnium iſtorum nõ eſt ſecundum unum modum, neq comprehenſio cuiuslibet iſtorum eſt ſolo ſenſu. Quoniam uiſus quando comprehendit duo indiuidua in eodem tempore, & fuerint conſimilia in forma, comprehendet indiuidua, & comprehendet ſimilia. Sed ſimilitudo duarum formarum in duobus indiuiduis non ſunt ipſæ formæ ambæ, nec‡una illarum. Et cum uiſus comprehendit indiuidua ex formis peruenientibus ad ipſum ex duobus indiuiduis, ipſe comprehendit conſimilitudinem duorum indiuiduorum ex ſimilitudine duarum formarum peruenientium à forma ad uiſum: & conſimilitudo duarum formarum nõ ſunt ipſæ formæ, neque tertia forma propria conſimilitudini: ſed conſimilitudo duarum formarum eſt conuenientia illarum in aliquo. Non ergo comprehendetur duarum formarum ſimilitudo, niſi ex comparatione unius ad alteram, & ex comprehenſione iſtius, in quo ſunt conſimiles. Et quia uiſus comprehendit ſimilitudinem, & non eſt in eo tertia forma, ex qua comprehendit ſimilitudinem: uiſus ergo non comprehendit ſimilitudinem duarum formarum, niſi ex comparatione unius ad alteram. Et cum ita ſit, comprehenſio ergo ſenſus uiſus à conſimilitudine formarum, & diuerſitate illarum, non eſt per ſolum ſenſum, ſed per comparationem formarum inter ſe. Et etiam quando uiſus comprehendit duos colores unius generis, & fuerit unus illorum fortior altero, ſicut uiridem myrti & uiridem leuiſtici: comprehendet, quòd ſunt uirides, & comprehendet etiam quòd alter illorum eſt fortioris uiriditatis, & diſtinguet inter duas uiriditates, & comprehendet conſimilitudinem illorum in uiriditate, & diuerſitatem illorum in fortitudine & debilitate: ſed diſtinctio inter duas uiriditates non eſt ipſe ſenſus uiriditatis, quoniam ſenſus uiriditatis eſt ex uiridificatione uiſus ab utraq uiriditate: & comprehẽdet, quòd ſunt unius generis. Comprehenſio ergo uiſus, quòd altera uiriditas eſt fortior altera, & quòd duæ ſunt unius generis, eſt diſtinctio colorationis, quę eſt in uiſu, non ipſe ſenſus coloris. Et ſimiliter, quãdo duo colores ſimiles in fortitudine ſuerint unius generis, uiſus comprehendit duos colores, & comprehendit quòd unius generis ſunt, & quòd ſunt conſimiles in fortitudine. Et ſimiliter eſt diſpoſitio lucis apud uiſum, quoniam uiſus comprehendit lucem, & diſtinguit inter lucem fortem & debilem. Comprehenſio ergo uiſus quò ad conſimilitudinem colorum, & diuerſitatem eorum, & conſimilitudinem lucis & diuerſitatem eius, & conſimilitudinem lineationum formarum rerum uiſibilium, & figuræ, & ſitus earum, & diuerſitates earum, non eſt, niſi ex comparatione illarum inter ſe, non ſolo ſenſu. Et etiam ſenſus uiſus comprehendit diaphanitatem corporum diaphanorum, & diaphanitatem corporum, quæ ſunt in fine diaphanitatis: ſed non comprehendit diaphanitatem talem alia ratione, niſi per comparationem: quoniam lapides diaphani, quorum diaphanitas eſt modica, nõ comprehenduntur à uiſu eſſe diaphani, niſi poſtquam fuerint oppoſiti luci, & comprehendatur lux à poſteriori eorum: & comprehendentur, quòd ſunt diaphani. Et ſimiliter diaphanitas cuiuslibet corporis diaphani, non comprehenditur à uiſu, niſi poſtquam comprehenſum fuerit corpus aut lux, quæ eſt à poſteriori eius, & comprehendatur inſuper per diſtinctionem, quòd illud, quod appareat à poſteriori, eſt diuerſum à corpore diaphano: comprehenſio autem eius, quòd illud, quod eſt à poſteriori corporis diaphani, eſt diuerſum ab illo corpore, non eſt comprehenſio ſolo ſenſu, ſed eſt comprehenſio per rationem. Et cum diaphanitas non comprehendatur niſi per ſignationem, ergo non comprehendetur, niſi diſtinctione & ratione. Et etiam ſcriptura non comprehenditur, niſi ex diſtinctione formarum literarum, & compoſitione illarum, & comparatione illarum ex ſibi ſimilibus, quæ ſunt notæ ſcriptori antè. Et ſimiliter multæ res uiſibiles, quando conſiderabitur quali page 31 tas comprehenſionis illarum, non comprehenduntur ſolo ſenſu, ſed ratione & diſtinctione. Et cum ita ſit, non ergo omne, quod comprehenditur à uiſu, comprehenditur ſolo ſenſu: ſed multæ intentiones uiſibiles comprehenduntur per rationem & diſtinctionem cum ſenſu formæ uiſæ. Viſus autem non habet uirtutem diſtinguendi, ſed uirtus diſtinctiua diſtinguit iſtas res: attamen diſtinctio uirtutis diſtinctiuæ in iſtis rebus uiſibilibus non eſt, niſi mediante uiſu. Et etiam uiſus comprehendit multas res uiſas per cognitionem, & cognoſcit hominem eſſe hominem, & equum equum, & Socratem eſſe Socratem, quando uiderit illum prius: & cognoſcit animalia ſibi aſſueta, & arbores, & plantas, & lapides, quando prius uiderit ipſa, & conſimilia. Et cognoſcit omnes intentiones in rebus uiſibilibus ſibi aſſuetas. Et non cõprehendit uiſus quidditatẽ alicuius rei, niſi per cognitio nem. Cognitio autẽ non eſt comprehenſio ſolo ſenſu, quoniã uiſus nõ cognoſcit omne, quod uidit prius. Et cum uiſus comprehenderit aliquod indiuiduum, & poſtea ſeparabitur ab illo longo tempore, & pòſt uiderit ipſum: & non fuerit memor ipſius: non cognoſcet ipſum: quoniam non cognoſcit illud, quod cognouit, niſi quando fuerit memor. Si ergo cognitio eſſet comprehenſio ſolo ſenſu: oporteret, quãdo uideret uiſus aliquod indiuiduũ, quod prius uidit, quòd ſtatim cognoſceret ipſum in ſecunda uiſione ſecundum omnes diſpoſitiones: ſed non eſt ita. Et cum cognitio nõ ſit niſi per re memorationem: cognitio ergo non eſt comprehenſio ſolo ſenſu.

◉11. Viſio per anticipatam notionem fit quodammodo per ſyllogiſmum. 63 p 3.

◉COmprehenſio autem per cognitionem eſt comprehenſio per aliquem modorum ratiocinationis, quoniam cognitio eſt comprehenſio conſimilitudinis duarum formarum, ſcilicet for mæ quam comprehendit uiſus apud cognitionem, & formę illius rei uiſæ uel ſibi ſimilis, quã comprehendebat in prima uice: & propter hoc nõ erit cognitio niſi per rememorationẽ. Quoniam ſi prima forma non fuerit præſens memorię, non comprehendet ui‡us ſimilitudinem duarum formarum, & ſic non cognoſcit rem uiſam. Cognitio autem eſt formæ alicuius rei indiuiduæ, & formæ ſpeciei. Cognitio ergo indiuidui eſt ex aſsimilatione formæ indiuidui, quam comprehendit uiſus apud cognitionem indiuidui, alij formæ, quam prius comprehendebat. Et cognitio ſpeciei eſt ex aſsi milatione formæ rei uiſæ ad alias formas ſimiles indiuiduis ſuæ ſpeciei, quæ prius cõprehendebat. Et comprehenſio ſimilitudinis eſt comprehenſio per rationem, quoniam non eſt, niſi ex comparatione unius formę ad alteram. Cognitio ergo non eſt, niſi modus rationis. Sed iſta ratio diſtinguitur ab omnibus rationibus: quoniam cognitio non erit per inductionem omnium intentionum, quæ ſunt in forma, ſed per ſigna. Cum ergo uiſus comprehendit aliquam intentionum, quæ ſunt in forma, & fuerit memor primæ formæ, ſtatim cognoſcet formam, & non eſt ita omne, quod comprehen dit per rationem: quoniam plura eorum, quę comprehenduntur per rationem, non comprehendun tur, niſi poſt inductionem omnium intentionum, quæ ſunt in eis. Quoniã ſcriptor quando momen to aſpexerit formam a b c, ſtatim comprehendet, quod eſt a b c. ex apprehenſione ergo eius, quòd a eſt præcedens, & c eſt ultimum, comprehendet, quod eſt a b c. Et ſimiliter ſi uiderit (DOMINVS) ſcriptum, ſtatim comprehendet ipſum per cognitionem & conſuetudinem: & ſimiliter omnes diſpoſitiones ſibi aſſuetas, quando ſcriptor uiderit ipſas, ſtatim comprehendet ſine indigentia diſtinctionis unius ab altera: & non eſt ita, ſi ſcriptor inſpexerit dictionem extraneam ſcriptam, quam antè non uidit, quoniam ſcriptor non comprehendet iſtam dictionem, niſi poſtquam diſtinxerit eius literas, & pòſt comprehendet dictionem. Omnis ergo forma, quam prius non uidit uiſus, neq ſimilem illi, quando comprehendetur à uiſu, non comprehendet uiſus, quòd eſt illa forma, niſi poſtquam diſtinxerit omnes illas intentiones illius formæ, aut plures illarum. Forma autem conſueta comprehendetur à uiſu ſtatim comprehenſione quarundam intentionum, quæ ſunt in illa forma. Illud ergo quod comprehenditur per cognitionem, comprehendetur per ſignum: & non omne quod comprehenditur per rationem, comprehenditur per ſignum. Et plures intentiones uiſibilium non comprehenduntur niſi per cognitionem. Et non comprehendetur quidditas alicuius rei uiſæ, neque alicuius rei ſenſibilis alio ſenſu, niſi per cognitionem. Et uirtus cognitionis eſt coniuncta uirtuti ſenſus: & non completur comprehenſio uiſibilium, niſi per cognitionem. Cognitio autem non eſt ſolo ſenſu. Intentiones ergo quæ comprehenduntur à ſenſu uiſu quædam comprehenduntur ſolo ſenſu, quædam per cognitionem, quædam per rationem & diſtinctionem.

◉12. Viſio per ſyllogiſmum, fit plerun breui tempore. 69 p 3.

◉ET plures intentiones uiſibilium, quæ comprehenduntur per rationem & diſtinctionem, comprehenduntur in tempore ualde paruo, & non apparet, quòd comprehenſio earum ſit per rationem & diſtinctionem, propter uelocitatem rationis, per quam comprehenduntur iſtæ intentiones. Quoniam figura, & magnitudo, & diaphanitas corporis, & ſimilia, ex intentionibus, quæ ſunt in rebus uiſibilibus, comprehenduntur in maiori parte comprehenſione ualde ueloci, & nõ comprehenditur tunc, quòd comprehenſio earum ſit per rationẽ. Et cum comprehenſio iſtarum intentionum eſt per rationem, non eſt, niſi per manifeſtationem poſitionum illarum, & per conſuetudinem uirtutis diſtinctiuæ ad iſtas intentiones. A pud peruentum ergo illius formæ comprehendit omnes intentiones, quæ ſunt in ea, & ſic diſtinguentur ab eo apud comprehenſio page 32 nem. Et ſimiliter in argumentatione & omnibus rationibus, quarũ propoſitiones ſunt uniuerſale‡ & manifeſtæ, non indiget uirtus diſtinctiua aliquanto tempore in comprehendendo illarum concluſiones, ſed apud intellectum ſtatim propoſitionis intelligetur concluſio. Et cauſa in hoc eſt, quòd uirtus diſtinctiua non arguit per compoſitionem & ordinationem propoſitionis, ſicut componitur argumentatio per uocabula. Quoniam argumentum, quod concludit, erit ſecundum uerbum, & ſecundum ordinationem propoſitionum: argumentum autem uirtutis diſtinctiuæ non eſt ita, quoniam uirtus diſtinctiua comprehendit concluſionem ſine indigentia in uerbis, & ſine indigentia ordinationis propoſitionum, & ordinationis uerborum: quoniam ordinatio uerborum argumenti non eſt, niſi modus qualitatis comprehenſionis uirtutis diſtinctiuæ à concluſione: Sed comprehenſio uirtutis diſtinctiuæ ad concluſionem non indiget modo qualitatis, nec ordine qualitatis comprehenſionis. Intentiones ergo uiſibiles, quæ comprehenduntur à ratione, comprehenduntur utplurimùm, ualde uelociter, & non apparet in maiori parte, ſi comprehenſio earum ſit in ratione. Et etiam intentiones uiſibiles, quæ comprehenduntur per rationem & diſtinctionem, quoniam multoties comprehenduntur per rationem, & intelligit uirtus diſtinctiua intentiones earum: ſi pòſt uiderit ipſas, comprehendet eas per cognitionem ſine indigentia diſtinctionis omnium intentionum, quæ ſunt in ſecundis, ſed per ſigna tantùm, & diſtinguet illam concluſionem per cognitionem ſine indigentia argumentationis alicuius iterandæ: & eſt exemplum in eo ſcriptore, qui primo uidet uerbum extraneum. Et ſimiliter ſunt omnes intentiones, quæ comprehenduntur per rationem, quando propoſitiones earum fuerint manifeſtæ, & concluſiones fuerint ueræ. Quoniam quando anim a intellexerit concluſionem eſſe ueram, deinde multoties uenerit in animam: erit concluſio quaſi propoſitio manifeſta: & ſic, quando anima uiderit propoſitionem, ſtatim intelliget concluſionem ſine indigentia argumentationis iterandæ. Et plures intentiones, quas non comprehendit uirtus diſtinctiua, quòd ſint ueræ, niſi per rationem, putantur quòd ſint propoſitiones primæ, & quòd non comprehendantur, niſi per naturam & intellectum, non per rationem: uerbi gratia, quòd totum ſit maius ſua parte, putatur quòd natura intellectus iudicet quòd ſit uerum, & quòd comprehenſio ueritatis ipſius non eſt per rationem. Sed totum eſt maius ſua parte, non comprehendet prius, niſi per rationem, quoniam diſtinctio non habet uiam ad comprehenden dum, quòd totum ſit maius ſua parte, niſi poſtquã intellexerit intentiones totius & partis, & intentionem maioritatis & minoritatis: quoniam ſi non intellexerit intentionem partium, non intelliget intentionem totius. Intentio autem totius non eſt niſi communitas, & intentio partis, niſi aliquiditas, & maioritas eſt relatio ad alterum, & intentio maioris eſt illud, quod eſt æquale alij, & plus. Et probatio quòd omne totum eſt maius ſua parte, eſt quod confertur ei cum quadam æquiualentia, & addit ſuper ipſam cum reſiduo, quod eſt plus ſcilicet: & ex conuenientia intentionis maioris cum intentione totius: & argumentatione apparet, quòd totum ſit maius ſua parte. Et cum comprehenſio huius propoſitionis, quòd totum ſit maius ſua parte, non ſit niſi per iſtam uiam: comprehenſio ergo eius non eſt, niſi per rationem, non per naturam intellectus: & illud, quod eſt in natura intellectus, non eſt niſi comprehenſio conuenientiæ intentionis totius, & intentionis maioris, & in augmentatione tantùm. Et ordinatio iſtius ſyllogiſmi eſt ita: omne totum addit ſuper partem: & omne addens ſuper aliud, eſt maius ipſo: ergo omne totum eſt maius ſua parte. Et uelocitas comprehenſionis uirtutis diſtinctiuæ circa concluſionem, non eſt, niſi quia propoſitio uniuerſalis eſt manifeſta ex comprehenſione uirtutis diſtinctiuæ: ſed comprehenſio, quòd totum eſt maius parte, eſt per rationem. Et quia propoſitio uniuerſalis eſt ei manifeſta, comprehendet concluſionem apud euentum propoſitionis minoris particularis, & propoſitio particularis eſt additio intentionis totiu‡ ſuper partem. Et quia ueritas concluſionis iſtius ſyllogiſmi eſt certiſsima in anima, & præſens in memoria: quando ueniet propoſitio ad ipſum, recipit ipſam intellectus ſine indigentia argumentationis iterandæ, ſed per cognitionem tantùm. Et omne, quod eſt iſtius generis, uocatur ab hominibus propoſitio prima: & putatur, quòd comprehendatur ſolo intellectu, & quòd non indigeatur in comprehenſione ueritatis circa ipſum, niſi ſolo intellectu. Et cauſſa illius eſt, quòd comprehenditur ſtatim. Syllogiſmi ergo, quorum propoſitiones ſunt uniuer ſales & manifeſtæ, comprehenduntur in tempore inſenſibili: deinde quando ſyllogizatur toties, ut ueritas concluſionis certificetur in anima, tunc efficietur concluſio quaſi propoſitio manifeſta. Et ſecundum hunc modum erit comprehenſio uirtutis diſtinctiuæ ad plures intentiones, quæ com prehenduntur ratione in tempore inſenſibili, ſine indigentia argumentationis iterandæ.

◉13. Viſio per anticipatam notionem fit in tempore: & qualitas eius plerunque ignoratur. 64. 69 p 3.

◉ET etiam multoties non apparet qualitas comprehenſionis intentionum uiſibilium, quæ com prehenduntur ratione & cognitione, quoniam comprehenſio earum non fit ualde uelociter, & quia comprehenſio qualitatis comprehenſionis non eſt, niſi per ſecundum argumentum poſt primum argumentum, per quod fuit uiſio. Virtus àutem diſtinctiua non utitur iſto ſecundo argumento, in tempore, in quo comprehendit aliquam intentionem uiſibilem, neque diſtinguit qualiter comprehendit illam intentionem, neq poteſt, propter uelocitatem comprehenſionis ‡ius ad intentiones cõprehenſas per cognitionẽ & per argumentũ, cuius propoſitiones ſunt mani page 33 feſtæ & certæ in anima. Et propter hoc non ſentitur qualitas comprehenſionis ueritatis plurium propoſitionum uerarum, quæ comprehenduntur per cognitionem: Et radix affirmationis ueritatis earum eſt per rationem apud earum euentum. Quoniam quando iſtæ propoſitiones eueniunt uirtuti diſtinctiuæ, ſtatim iudicat, quòd ſint ueræ per cognitionem: ſed apud cognitionem non inquirit qualiter affirmata fuerit prius ueritas, neque inquirit, qualiter comprehendit, quòd ueræ ſint apud euentum earum. Et etiam pari modo argumentum, per quod comprehendit uirtus diſtinctiua qualitatem comprehenſionis eius ad illud, quod comprehendit, non eſt argumentum in fine uelocitatis, ſed indiget conſideratione, quoniam comprehenſiones diuerſantur, & quædam ſunt per naturam intellectus, & quædam per cognitionem, & quædam per conſiderationem & diſtinctionem. Comprehenſio ergo qualitatis comprehenſionis, & quæ coprehenſio eiuſmodi cõprehenſionis eſt, non eſt, niſi per argumentum & diſtinctionem non uelocem. Et propter hoc non apparet multoties qualitas comprehenſionis rerum uiſibilium, quæ comprehenduntur ratione apud comprehenſionem. Et etiam eſt homo natus ad diſtinguendum ſine difficultate, & arguendum ſine labore, & non percipit, quod arguit, niſi quando arguit cum difficultate, quando uerò non utitur difficultate, & cognitione, non percipit, quod arguit. Argumenta ergo aſſueta, quorum propoſitiones ſunt manifeſtæ, & non indigent difficultate, ſunt in homine naturaliter: & propter hoc percipit, quando comprehendit concluſiones eorum, quòd comprehendat ipſas per argumentum. Et ſignificatio eſt, quòd homo natus eſt ad arguendum, quòd ipſe arguit, & non percipit quòd arguit, quod apparet in pueris in primo incremento: quoniam ipſi comprehendunt plures res, ſicut homo perfectus, & diſtinguens, & utuntur multis operationibus per diſtinctionem: uerbi gratia: Puer quando ei demonſtrantur duo ex eodem genere, ſicut duo poma, & fuerit unum pulchrius alio, accipiet pulchrius, & dimittet alterum, ſed electio rei pulchrioris non eſt, niſi per comparationem alterius ad alterum: & comprehenſio pulchri, quòd ſit pulchrum, & fœdi, quòd ſit fœdum: & ſimiliter quan do elegerit pulchrius alio pulchro minoris pulchritudinis, ſignificat quòd non elegit ipſum, niſi poſt comparationem unius ad alterum, & comprehenſionem formæ cuiuslibet eorum, & comprehenſionem argumenti pulchritudinis pulchrioris ſuper minus pulchrum: & electio pulchrioris non eſt, niſi per propoſitionem uniuerſalem dicentem: Quòd pulchrius eſt, melius eſt: & quod eſt melius, dignius eſt ad eligendum: ergo ipſe utitur hac propoſitione, & non percipit, quòd utatur ea. Et cum ita ſit: puer ergo arguit & diſtinguit: & non eſt dubium, quòd puer neſcit, quod eſt argumen tum, neque percipit quando arguit, utrum arguat, aut non: & ſi quis etiam intenderet ipſum inſtrue re, quid ſit argumentum, uel arguere, non intelligeret. Et quia puer arguit, & neſcit, quid ſit argumentum, anima ergo humana nata eſt ad arguendum ſine difficultate & labore, & non percipit homo apud comprehenſionem rei, quòd ſit huiuſmodi, quòd ſit per argumentum. Sed intentiones, quæ comprehenduntur ratione, non ſunt, niſi intentiones manifeſtæ, quarum propoſitiones ſunt ualde manifeſtæ: intentiones uerò, quarum propoſitiones non ſunt ualde manifeſtæ, & quarum argumenta indigent difficultate, quando comprehenduntur ab homine, fortè percipit, quòd compre hendit ipſas per rationem, quando fuerint illæ ueræ diſtinctionis. Iam ergo declaratum eſt ex omni quod diximus, quòd quædam intentiones, quæ comprehenduntur per uiſum, comprehenduntur ſolo ſenſu, & quædam per diſtinctionem, & quædam per cognitionem, & argumentum, & rationem & poſitionem: & quòd qualitas comprehenſionis intentionum particularium per uiſum, non appa ret in maiori parte propter uelocitatem iſtius, quod comprehenditur per cognitionem, & propter uelocitatem argumenti, per quod comprehenduntur intentiones uiſibiles: & quòd uirtus diſtincti ua eſt nata ad arguendum ſine labore & difficultate, ſed natura & conſuetudine, & non indiget argumentatione iteranda illa uirtus in comprehenſione alicuius intentionum particulariũ, quę mu‡ toties fuerint uiſæ.

◉14. È uiſibili ſæpius uiſoremanet in animo gener alis notio, qua quodlibet uiſibile ſimile percipitur & cognoſcitur. 61 p 3.

◉ET comprehenduntur etiam intentiones, quæ multoties fuerint uiſæ, ratione & diſtinctione, quæ ſunt in anima, ita quòd homo non percipit quietem illarum, neque quies illarum habe‡ principium ſenſibile, quoniam habet experientia, quòd comprehendit uiſibilia: & experientia eſt in eo quædam diſtinctio, & præcipuè diſtinctio, per quam comprehenduntur intentiones ſenſib iles: Ipſe ergo comprehendit intentiones ſenſibiles ratione & diſtinctione, & acquirit intentiones ſenſibilium. Et multoties redduntur ipſæ intentiones ſenſibiles illi ſucceſsiuè, quouſq quieſcant in eius anima: ita etiam ut non percipiat quietem earum: & ſic quando uenerit ipſa intentio particularis, quæ quieuerit in anima eius, cõprehendet eam apud eius euentũ per cognitionẽ, neq tamẽ percipit qualitatẽ comprehenſionis, neq qualitatẽ cognitionis, neq qualiter quieuerit in ani ma eius, cognitio ipſius intentiõis. Oẽs ergo intentiões particulares, quę cõprehenduntur ratione, & diſtinctiõe, & multoties redduntur, iam cõprehenſæ ſunt ab homine in præterito tẽpore, & quie uerũt in anima, & facta eſt forma uniuerſalis quieſcẽs ex qualibet intentione particulariũ. Compre henduntur ergo intentiones iſtæ ſine argumentatione iteranda, quã primò fecit, & ſine ratione, per quã cõprehenſa eſt ueritas illius intentionis, & ſine cõprehenſione qualitatis cõprehenſionis ipſius apud comprehenſionẽ, & ſine cõprehenſione qualitatis cognitionis apud comprehenſionem, & nihil remanet argumentatione iteranda indigens, niſi conſiderare intentiones particulares, quæ ſunt page 34 in ipſis indiuiduis particularibus, ſicut figura in re indiuidua, ſcilicet in re uiſa ſignata, aut ſitus rei uiſæ indiuiduæ, aut magnitudo rei uiſæ indiuiduæ, aut comparatio coloris alicuius rei uiſæ indiuiduæ cum colore alterius rei uiſæ & illi ſimilis. Et ſecundum iſtos modos erit comprehenſio omniũ intentionum particularium, quæ ſunt in rebus uiſibilibus.

◉De omnibvs intentionibvs comprehensis à visv: & qualiter comprehendat uiſus quamlib et illarum. Cap. XI.

◉15. Species uiſibiles principes ſunt uigintiduæ: adquas reliquæ omnes referuntur. In hypo. 3 lib. in præfa. 4 libr.

◉ET cum declarata ſint omnia iſta, incipiemus modò ad declarandum qualitates comprehenſio nis cuiuslibet intentionum particularium, quæ comprehenduntur per uiſum, & qualitates argumentorum, per quæ acquirit uirtus diſtinctiua intentiones comprehenſas ſenſu uiſus. Intentiones particulares, quæ comprehenduntur ſenſu uiſu, ſunt multæ, ſed generaliter diuiduntur in 22: & ſunt lux, color, remotio, ſitus, corporeitas, figura, magnitudo, continuum, diſcretio & ſeparatio, numerus, motus, quies, aſperitas, leuitas, diaphanitas, ſpiſsitudo, umbra, obſcuritas, pulchritudo, turpitudo, conſimilitudo, & diuerſitas in omnibus intentionibus particularibus, & in omnibus formis compoſitis ex omnibus intentionibus particularibus. Iſta ergo ſunt omnia quæ comprehenduntur per ſenſum uiſus: & ſi aliqua intentio uiſibilis eſt pręter iſtas, collocabitur ſub aliqua iſtarum, ſicut ordinatio, quæ collocabitur ſub ſitu, & ſcriptura, & pictura, quæ collocabuntur ſub figura & ordine: & ſicut rectitudo, & curuitas, & concauitas, & conuexitas, quæ collocantur ſub figu ra: & multitudo & paucitas, quæ collocantur ſub numero: & ſicut æqualitas & augmentum, quæ collocantur ſub ſimilitudine & diuerſitate: & alacritas, & riſus, & triſtitia, quę comprehenduntur ex figura formæ faciei: collocantur ergo ſub figura: & ſicut fletus, qui continetur ſub figura faciei cum motu lachrymarum, collocatur ergo ſub figura & motu: & ſicut humilitas & ſiccitas, quæ collocantur ſub motu & quiete, quoniam humilitas comprehenditur ſenſu uiſu, ſed non ſenſu uiſu comprehenditur, niſi ex liquiditate corporis humidi, & ex motu unius partis illius ante aliã, & ſiccitas com prehenditur ſenſu uiſus, ſed nõ comprehenditur, niſi ex retentione partium corporis ſicci, & ex pri uatione motus liquiditatis: & ſimiliter quælibet intentio particularis comprehenſa à uiſu, collocatur ſub partibus, quas diximus prius. Et omnes intentiones uiſibiles ſunt, ſicut ſuperius diximus.

◉16. Viſio perficitur, cum forma uiſibilis cryſtallino humore recepta, in neruum opticum peruenerit. 20 p 3. Idem 25 n 1.

◉ET cum ita ſit, diſtinctio & argumentatio uirtutis diſtinctiuæ, & cognitio formarum & ſignorum eorum non erunt, niſi ex cognitione uel diſtinctione uirtutis diſtinctiuæ ex formis peruenientibus intra concauum nerui communis, apud comprehenſionem ultimi ſentientis illas, & ex cognitione ſignorum formarum iſtarum. Et ita corpus ſentiẽs extenſum à ſuperficie mem bri ſentientis uſq ad concauum nerui communis, ſcilicet ſpiritus uiſibilis eſt ſentiens per totum, quoniã uirtus ſenſitiua eſt per totum iſtius corporis. Cum ergo forma extenditur à ſuperficie mem bri ſentientis uſq ad concauum nerui communis, quælibet pars corporis ſentientis ſentiet formã: & cum peruenerit forma in concauum nerui communis, comprehendetur ab ultimo ſentiente, & tunc erit diſtinctio & argumentatio. Virtus autem ſenſitiua ſentit formam rei uiſæ ex toto corpore ſentiente extenſam à ſuperficie membri ſentientis uſque ad concauum nerui communis: & uirtus diſtinctiua diſtinguit intentiones, quæ ſunt in forma apud comprehenſionem ultimi ſentientis circa formam. Secundum ergo hunc modum erit comprehenſio formarum rerum uiſibilium à uirtute ſenſitiua, & ab ultimo ſentiente, & à uirtute diſtinctiua. Et declarabitur ex iſta diſpoſitiõe, quòd uirtus ſenſitiua ſentit locũ membri ſentientis, in quem peruenit forma, quoniã non ſentit formam, niſi ex loco, in quem peruenit forma. Et declaratũ eſt etiam [25 n 1] quòd à quolibet puncto ſuperficiei glacialis extenditur forma ſecundum unam uerticationem continuam, cum eo, quod eſt in eadem de obliquatione & incuruatione, quouſque perueniat ad unum punctum loci, in quem peruenit forma in concauo nerui communis. Et cum ita ſit, forma ergo perueniens in partem ſuperficiei glacialis, extenditur ab illa parte ad aliam partem concaui nerui communis. Et forma cuiuslibet uiſarum rerum diuerſarum, quæ comprehenduntur ſimul in eodem tempore: extenditur ad locum certum in concauo nerui communis: & perueniunt formæ omnium illarum rerum uiſarum ad concauum nerui communis: & erit ordinatio formarum illarum inter ſe in concauo nerui cõmu nis, ſicut ordinatio ipſarum rerum inter ſe uiſarum. Cum ergo uiſus fuerit oppoſitus alicui rei uiſæ, formæ lucis & coloris iſtius rei uiſæ perueniunt ad ſuperficiem uiſus, & perueniunt in ſuperficiem glacialis, & extenduntur ſecundum uerticationes determinatas, quas diximus ſecundũ ſuam ordinationem, & figurã, & formã, quouſq perueniant ad concauũ nerui cõmunis, & comprehendentur à uirtute ſenſitiua apud peruentũ earũ in corpore glacialis, & apud peruentũ earũ in toto corpore ſentiente, & uirtus diſtinctiua diſtinguit omnes intentiones, quæ ſunt in eis: & forma lucis & forma coloris nõ perueniũt ad cõcauũ nerui, niſi quia corpus ſentiẽs extẽſum in cõcauo nerui, coloratur à forma lucis & coloris, & illuminatur à forma lucis, & peruenit forma ad cõcauũ nerui cõmunis: & page 35 erit pars corporis ſentientis, quod eſt in concauo nerui cõmunis, ad quam peruenit forma rei uiſæ, colorata colore illius rei uiſæ, & illuminata luce, quæ eſt in illa re uiſa: & ſi res uiſa habuerit unũ colorem, erit illa pars corporis ſentientis unius coloris, & ſi partes rei uiſæ fuerint diuerſi coloris, erũt partes illius corporis partis ſentientis, quod eſt in concauo nerui cõmunis, diuerſi coloris: & ultimum ‡entiens ſentit colorem rei uiſæ ex coloratione, quam inuenit in illa parte, & cõprehendit lucem rei uiſæ ex illuminationè, quam inuenit in illa parte. Et uirtus diſtinctiua comprehendit plures intentiones particulares, quæ ſunt in re uiſa, ex diſtinctione intentionum, quæ ſunt in illa forma ab ea, ſcilicet ex ordinatione partium formæ, & ex figuratione illius, quod continet formam, & ex figu ratione partium eius, & diuerſitate colorum, & ſituum & ordinationum, quæ ſunt in partibus illius formæ, & ex conſimilitudine & diuerſitate earum. Et etiam lux ueniens à re uiſa, colorata ad uiſum, non uenit per ſe ſine colore, & forma coloris ueniens à re uiſa, colorata ad uiſum, non uenit ſine luce, & non uenit forma lucis & coloris, quæ ſunt in re uiſa, niſi admixtæ, neq comprehendit eas ultimum ſentiens, niſi admixtas: tamen etiam ſentiens comprehendit rem uiſam illuminatã, & compre hendit, quòd lux apparens in re uiſa, eſt diuerſa à colore: & iſta comprehenſio eſt diſtincti‡. Diſt nctio autem non eſt, niſi uirtutis diſtinctiuæ, non ſenſitiuæ‡tamen cum comprehenſione iſtius inten tionis à uirtute diſtinctiua, iſta intentio quieſcit in anima, & non indiget argumentatione iteranda apud euentũ cuiuslibet formę. Sed quod lux, quæ eſt in ea, eſt diuerſa à colore, quæ eſt in ea: & com prehenſio uirtutis diſtinctiuæ, quòd lux accidentalis, quæ eſt in re uiſa colorata, eſt diuerſa à colore, qui eſt in ea: eſt, quia ſuper unam rem uiſam diuerſatur lux, & aliquando augmentatur, & aliquan do diminuitur. Et cum hoc eſt, remanet color eius idem, quamuis diuerſetur ſcintillatio coloris ſecundum diuerſitatem lucis, tamen genus coloris nõ diuerſatur. Et etiam lux accidentalis fortè peruenit ad rem uiſam ex foramine, & cum fuerit obſtructum illud foramen, obſcurabitur illa res uiſa. Ex comprehenſione ergo uirtutis diſtinctiuæ circa diuerſitatem lucis ſuper res uiſas, & ex compre henſione eius circa illuminationem rei uiſæ, aliquando etiam priuationem lucis ab ea, comprehendit uiſus, quòd colores, qui ſunt in rebus uiſis, ſunt diuerſi à luce, quæ accidit in eis. Forma ergo, quam comprehendit ſentiens ex re uiſa colorata, eſt forma admixta ex forma lucis & forma coloris, quæ ſunt in re uiſa: Et uirtus diſtinctiua comprehendit, quòd color, qui eſt in eo, eſt diuerſus à luce, quę eſt in ea. Et iſta cõprehenſio, eſt comprehenſio ſecundum cognit‡onẽ apud euentũ formæ, quæ eſt in ſentiente: quoniam iam quieſcit in anima, quòd lux cuiuslibet formæ admixtæ ex luce & colo re, eſt diuerſa à colore, qui eſt in ea.

◉17. È[?] ſpeciebus uiſibilibus primùm percipitur eſſentia lucis & coloris. 67 p 3.

◉ET primum, quod comprehendit uirtus diſtinctiua ex intentionibus, quæ appropriantur formę, eſt quidditas coloris: quidditas autem coloris non comprehendetur à uirtute diſtinctiua, niſi per cognitionẽ, quando color rei uiſę fuerit ex coloribus aſſuetis: & comprehenſio quidditatis coloris à uirtute diſtinctiua ſecundum cognitionem non eſt, niſi ex comparatione formæ co loris ad formas, quas comprehendebat antè, ex formis ſcilicet ſimilibus illi colori. Quoniam quando uiſus comprehendit colorem rubeum, & comprehendit, quòd ſit rubeus, non comprehendit, quòd ſit rubeus, niſi quia cognoſcit ipſum: & iſta cognitio non eſt, niſi ex aſsimilatione formæ eius ad res, quas comprehendebat prius. Si autem uiſus nunquam comprehendiſſet rubeum colorẽ, niſi inodo, neſciret apud cõprehenſionem rubei, quòd eſſet rubeus. Cum ergo color fuerit ex coloribus aſſuetis, cognoſcetur à uiſu ſecundum cognitionẽ, & ſi fuerit ex coloribus extraneis, ita quòd uiſus nunquã comprehendit talem antè; non comprehendetur à uiſu, ut cognoſcat ipſum, ſed aſsimilabit ipſum coloribus propinquis, ſcilicet quos cognoſcebat. Radix ergo comprehenſionis coloris eſt à ſenſu ſolo, deinde quando ſuper uiſum multoties redierit, per cognitionẽ comprehendetur, ſcilicet cuiuſmodifuerit coloris. Et quidditas lucis etiã non comprehendetur à uiſu, niſi per cognitionem: quoniam uiſus cognoſcit lumen ignis & lumen ſolis, & diſtinguit inter ipſum lumẽ lunæ & ignis: & fic cognoſcit lucem lunæ, & lucem ignis. Comprehenſio ergo quidditatis iſtarũ lucium à uiſu, non eſt, niſi per cognitionẽ. Deinde omne, quod comprehenditur per ſenſum uiſum, poſt lucem & colorem, non comprehenditur ſolo ſenſu, ſed comprehenditur per diſtinctionem & argumentationem cum ſenſu, quoniã omne, quod cõprehenditur per diſtinctionẽ & argumentationẽ, non cõprehenditur niſi ex diſtinctione intentionũ, quæ ſunt in forma ſenſibili. Et intentiones, quæ cõprehendun tur per diſtinctionẽ, & argumentationẽ, & cognitionẽ, non cõprehenduntur, niſi cum ſenſu formæ.

◉18. Lux & color ex ſeſe, ſolo uiſu percipiuntur. 59 p 3.

◉LVx autem, quæ eſt in corpore illuminato, per ſe comprehenditur à uiſu ſecundum ſuum eſſe, & per ſe & ex ipſo ſenſu: & lux & color, quæ ſunt in corpore colorato, illuminato lumine accidentali, comprehenduntur à uiſu ſimul & admixta, & ſolo ſenſu. Lux ergo eſſentialis comprehenditur à ſentiente ex illuminatione corporis ſentientis, & color comprehenditur à ſentiente ex ãlteratione formæ corporis ſentientis, & ex eius coloratione, & cum huiuſmodi comprehenſione lucis à corpore ſentiente per lumen accidentale admixtum cum illo colore. Sentiens ergo comprehendit ex corpore apud peruentum formæ coloris ad ſe lucem coloratam, & comprehendit ex eo apud peruentum formæ lucis eſſentialis lucem ſolam. Iſta ergo duo tantum comprehenduntur ã[?] uiſu ſolo ſenſu.

page 36

◉19. Color ex ſeſe, prius percipitur, quàm ipſius eſſentia. Ita uiſibile quodlibet ex ſeſe prius percipitur, quàm ipſius eſſentia. 68 p 3.

◉ET iterum dicemus, quòd comprehenſio coloris in eo, quod eſt color, eſt ante comprehenſionem quid ditatis coloris, ſcilicet, quòd uiſus comprehendit colorem, & ſentit, quòd eſt color, antequam ſentiat cuiuſmodi ſit coloris: quoniam apud peruentũ formæ in uiſu, coloratur uiſus, & cum uiſus coloratur, ſentit, quòd ſit coloratus, & ſic ſentit colorem: deinde ex diſtinctione co loris, & comparatione ipſius ad colores notos uiſui, comprehendit quidditatẽ coloris. Comprehen ſio ergo coloris in eo, quòd eſt color, eſt ante comprehenſionẽ quidditatis coloris, & erit cõprehenſio quidditatis coloris per cognitionẽ. Et ſignificatio, quòd uiſus comprehendit colorẽ in eo, quòd eſt color, antequam comprehendat cuiuſmodi ſit ratio coloris: eſt: quia uiſibilia, quorum colores ſunt fortes, ſicut uiriditas profunda, & fuſcitas, & ſimiles, quãdo fuerint in obſcuro ualde loco, non comprehenduntur à uiſu in illo loco, niſi quaſi colores tantùm: tamen ſentit quòd ſint colores, & non diſtinguit cuiuſinodi ſint colores in principio comprehenſionis. Et quando locus non fuerit ualde obſcurus, & uiſus multũ intueatur, comprehendit uiſus, cuiuſmodi ſint coloris: aut ſi lux augmentetur & intendatur in illo loco. Declarabitur ergo ex iſta experimentatione, quod uiſus comprehendit colorem in eo, quòd eſt color, antequam comprehendat cuiuſmodi ſit coloris: & illud, quod comprehendit uiſus ex colore in principio ſui peruentus ad uiſum, eſt coloratio, & coloratio eſt quaſi obſcuritas aut umbra, quando color fuerit ſubtilis. Et ſi res uiſa fuerit diuerſorũ colorum, comprehendet uiſus in principio ex forma illius rei uiſæ obſcuritatem partium diuerſæ qualitatis, ſecundum fortitudinẽ & debilitatem, aut quaſi umbras diuerſas in fortitudine & debilitate. Primũ ergo, quod comprehendit uiſus ex forma coloris, eſt mutatio membri ſentientis, & coloratio eius, quæ eſt obſcuritas aut ſimilitudo obſcuritatis: deinde ſentiens diſtinguet illam colorationem: & ſi res uiſa fuerit illuminata, diſtinguetur ille color à uiſu, & comprehendetur eius quidditas, quando fuerit ex coloribus, quos multoties comprehendebat prius: & ſi fuerit ex coloribus, quos ferè ſemper antè comprehendebat, comprehendetur in minore tempore, & in inſtanti ſecundo, inter quod & primum, in quo comprehendit colorem, quatenus eſt color, non eſt ſenſibile tempus: ſi autẽ fuerit ex coloribus non manifeſtis, quos uiſus non comprehendit antè, niſi rarò, aut fuerit in loco obſcuro & debilis lucis, nõ comprehendetur à uiſu quidditas eius, niſi in tempore ſenſibili: & ſi res uiſa fuerit obſcura, & fuerit in ea, niſi modica lux, ſicut illud, quod comprehenditur nocte, & in locis ualde obſcuris, non diſtinguetur à ſentiente, niſi obſcuritas tantùm. Declaratum eſt ergo ex com prehenſione colorũ in locis obſcuris, quòd comprehenſio coloris in eo, quòd eſt color, eſt ante com prehenſionẽ quidditatis eius. Et etiam ſignificatio quòd uiſus comprehendit colorem in eo, quòd eſt color, antequam comprehendat cuiuſmodi ſit coloris: eſt, quia uiſus cum cõprehendit colorem extraneum, quem nunquam uidit antè, comprehendit quòd eſt color, & tamen neſcit, cuiuſmodi ſit coloris: & cum fuerit multùm circa ipſum, aſsimilabit ipſum propinquiori colori ſimili illi. Ex iſtis ergo experimẽtationibus declaratur declaratione manifeſta, quòd cõprehenſio coloris in eo, quòd eſt color, erit ante comprehenſionem quidditatis coloris: & declaratũ eſt etiam ex iſtis experimentationibus, quòd comprehenſio quidditatis coloris nõ erit niſi per diſtinctionem. Illud ergo quod comprehendit uiſus ſolo ſenſu, non eſt, niſi color in eo, quòd eſt color, & lux in eo, quòd eſt lux: & præter iſta nihil comprehendit ſolo ſenſu, ſed per diſtinctionem, & argumentationẽ & cognitionẽ.

◉20. Eſſentia coloris percipitur in tempore. Ita eſſentia cuiuslibet uiſibilis percipitur in tempore. 70 p 3.

◉ET etiã dicamus, quòd comprehenſio quidditatis coloris nõ eſt, niſi in tempore. Quoniã enim comprehenſio quidditatis coloris non eſt, niſi per diſtinctionẽ & aſsimilationẽ, ſed diſtinctio non eſt, niſi in tempore: ergo comprehenſio quidditatis coloris non eſt, niſi in tempore. Signi ficationem aũt manifeſtam, quòd comprehenſio quidditatis coloris nõ eſt, niſi in tempore, præbet illud, quod apparet in trocho apud motum eius: quoniã quando in trocho fuerint tincturæ diuerſę, & illæ tincturæ fuerint lineæ extenſæ ex medio ſuperficiei eius manifeſtæ, & ex parte colli eius uſq: ad finẽ ſuæ circumferentię, & trochus fuerit circumgyratus motu forti, & aſpexerit ipſum quis, com prehendet omnes colores eius quaſi unũ, diuerſum ab omnibus coloribus eius, qui ſunt in eo, quaſi eſſet color cõpoſitus ex omnibus coloribus illarum linearum, & non comprehendet lineationẽ, nec diuerſitatem colorum: & ſimul comprehendet ipſum quaſi quietum, quando motus eius fuerit ualde fortis, quoniam quodlibet punctum nõ figitur in eodem loco, tempore ſenſibili, ſed in quantum minimo tempore gyrat circumferentiã totam, ſuper quam reuoluitur. Peruenit ergo forma puncti in uiſum ſuper circumferentiam circuli in uiſu, & uiſus non comprehendit colorem illius puncti in minimo tempore, niſi ex tota circumferentia circuli peruenientis in uiſum: cõprehendit ergo colorem illius puncti in minimo tempore circumgyratũ. Et ſimiliter omnia puncta, quæ ſunt in ſuperficie trochi, ſignificant quòd uiſus comprehendit colorem cuiuslibet illorum ſuper totam circumſerentiam circuli, ſuper quam mouetur illud punctum in minimo tempore. Et omnia puncta, quorũ remotio à centro eſt æqualis, mouentur apud circumgyrationẽ trochi ſuper eandem circuli unius circumferentiã. Accidit ergo ex hoc, ut appareat color cuiuslibet puncti illorum punctorũ, quorũ remotio à centro eſt æqualis, ſuper circumferentiam eiuſdem circuli in minimo tempore, quod erit page 37 tempus reuolutionis. Quare apparebũt colores omniũ punctorũ in tota circũferẽtia illius circuli admixti: & propter hoc cõprehẽditur color ſuperficiei trochi, quaſi color unus admixtus ex omnibus coloribus, qui ſunt in ſua ſuperficie. Si ergo uiſus cõprehendiſſet quidditatẽ coloris in uno inſtanti, & nõ indiguiſſet ad cõprehẽdendũ quidditatẽ eius, tẽpore: cõprehendiſſet in uno inſtãti, & in quolibet inſtãti tẽporis, in quo mouetur trochus, quidditates omniũ colorũ, qui ſunt in trocho, diſtinctæ eſſent apud motum. Quoniam quando indiguerit tempore ad comprehẽdendũ quidditates eornm: comprehendet illos in parte temporis reuolutionis, & in quolibet inſtanti temporis reuolutionis apud motum eorum, ſicut comprehẽdet quidditatem eorum, apud eorum quietem: Quoniam quidditates omnium colorum uiſibilium aſſuetorũ in quiete & in motu, ſunt uniuſmodi, non mutatæ: In quolibet ergo inſtanti, in quo mouetur res uiſa, non mutatur color eius. Et quia uiſus non comprehendit quidditatem colorum, qui ſunt in ſuperficie trochi, quando trochus mouebitur motu ueloci, & comprehenditipſam, quando trochus quieuerit uel fuerit in motu tardo: uiſus ergo non comprehendit quidditatem coloris, niſi ſit color fixus in eodem loco, tempore ſen ſibili, uel fuerit in motu, tempore ſenſibili in ſpatio, cuius quantitas non operatur in ſitu coloris iſtius à uiſu operatione extranea. Declarabitur ergo ex iſta diſpoſitione, quòd comprehẽſio quidditatis coloris non erit, niſi in tempore: & declarabitur ex iſta diſpoſitione, quòd comprehenſio quidditatis omnium uiſibilium non eſt, niſi in tempore. Quoniam quando uiſus non cõprehendit quidditatem coloris, qui comprehenditur ſolo ſenſu, niſi in tempore: maximè igitur indiget tempore in comprehenſione intentionũ uiſibiliũ, quæ cõprehenduntur per diſtinctionem & argumen tationẽ. Cõprehenſio ergo quidditatis uiſibiliũ, & cõprehenſio, per cognitionẽ, & cõprehenſio per diſtinctionem & argumentationem, nõ erit, niſi in tẽpore: fed multoties erit in minimo tẽpore.

◉21. Lux & color exſeſe, percipiuntur in tempore.

◉ET dicemus, quòd color in eo, quòd eſt color, & lux in eo, quòd eſt lux, non comprehendetur à uiſu, niſi in tempore, ſcilicet, quòd inſtans, apud quod erit comprehẽſio coloris in eo, quòd eſt color, & comprehenſio lucis in eo, quòd eſt lux, eſt diuerſum ab inſtãti, quod eſt primum inſtans, in quo conting it ſuperficiẽ uiſus aer deferens formã. Quoniã color in eo, quòd eſt color, & lux in eo, quòd eſt lux, non comprehenduntur à ſentiente, niſi poſt peruentum formæ in corpore ſenſibili, & non comprehenduntur ab ultimo ſentiente, niſi poſt peruentum formæ ad concauum nerui communis, & peruentus formę ad concauum nerui communis, eſt ſicut peruentus lucis à fo raminibus, per quæ intrat lux ad corpora oppoſita illis foraminibus: peruentus igitur lucis à fora mine ad corpus oppoſitum foramini, non erit, niſi in tempore, quamuis lateat ſenſum. Quoniam enim peruẽtus lucis à foramine ad corpus oppoſitum foramini non poteſt euadere ab altero duorum modorum, ſcilicet, quòd aut lux ueniet in partem aeris uicinantis foramini, antequam perueniat in partẽ aliam ſequentem, deinde perueniet ad aliam partem, deinde ad aliam, quouſque perueniat ad corpus oppoſitũ foramini: aut quòd lux perueniet in totum aerem medium, qui eſt inter foramen & corpus oppoſitum foramini, & in ipſum corpus oppoſitum foramini ſimul. Siergo aer reciperet lucem ſucceſsiuè, nõ perueniret lux ad corpus oppoſitum foramini, niſi per motum: ſed non eſt motus, niſi in tempore: ſi autem totus aer recipit lucem ſimul, peruentus lucis etiam in aerem, poſtquam non erat in eo, non erit, niſi in tempore, quamuis lateat ſenſum. Quoniam quando foramen, per quod intrat lux, fuerit obturatum, & deinde fuerit ablatum obturans: inſtans, in quo fuerit ablatum obturans à prima parte foraminis, & in quo fuerit difcoopertus aer, qui eſt in foramine ad partem lucis, eſt diuerſum ab inſtanti, in quo peruenit lux in aerem contingentem illam partem, quæ eſt intra foramen, & in aerem continuatum cum illo aere ſecundum omnes diſpo ſitiones: quoniam lux non peruenit in aliquam partem aeris, qui eſt intra foramen, quod eſt coopertum contralucem, niſi poſtquam fuerit diſcooperta aliqua pars foraminis contra lucem, & nulla pars foraminis diſcooperitur in minori, uno inſtanti: ſed inſtans non diuiditur: nihil ergo exluce peruenit in interius foraminis in illo inſtanti, in quo fuerit diſcooperta pars foraminis: quoniã illud, quod eſt diſcoopertum ex foramine in uno inſtanti, non diſcooperitur ſucceſsiuè, neque illud, quod diſcooperitur ex foramine in uno inſtanti, eſt pars alicuius quantitatis, quoniam non diſcooperitur in uno inſtanti, niſi punctum carens quantitate, aut linea carẽs latitudine, quoniam non auferetur cooperiens ab habente longitudinem & latitudinem, niſi ſucceſsiuè. Igitur per motum: ſed motus non erit, niſi in tempore: & illud quod diſcooperitur à foramine in uno inſtanti, ca ret latitudine: eſt ergo punctum aut linea: ſed punctum carens quantitate, & linea carens latitudine, non eſt pars aeris: Punctum ergo carens quantitate, & linea carens latitudine, quod eſt punctũ, quod diſcooperitur exforamine in inſtanti, non eſt, niſi finis alicuius partium aeris, qui eſt intra fo ramen, non pars aeris. Et punctum carens quantitate, non recipit lucem, neq linea carens latitudi ne, quoniam non recipit lucem, niſi corpus. Et cum ita ſit, nihil peruenit exluce in aerem, qui eſt intra foramen, in inſtanti, in quo diſcooperitur primùm, quod diſcooperitur ex foramine. Inſtans ergo, quod eſt punctum uel primum inſtans, in quo peruenit lux in aerem, qui eſt intra foramẽ, aut in partem eius, eſt diuerſum ab inſtanti, in quo diſcooperitur primùm, quod diſcooperitur ex foramine: ſed inter quælibet duo inſtantia eſt tempus. Lux ergo non peruenit ex aere, qui eſt extra foramen, ad aerem, qui eſt intra foramẽ, niſi in tempore: ſed id tempus ualde latet ſenſum, propter uelocitatem receptionis formarũ lucis ab aere. Et ſimiliter accidit in uiſu, quãdo fuerit oppoſitus page 38 rei uiſæ, poſtquam non erat ita, & aer deferens formam rei uiſæ, contigerit ſuperficiem uiſus, poſtquam non contingebatipſam prius: non peruenit forma ex aere deferente formã ad interius concaui nerui communis, niſi in tempore: ſed ſenſus caret uia cõprehẽſionis iſtius temporis propter paruitatẽ eius, & errorẽ eius, & debilitatẽ eius ad cõprehendendum id, quod eſt in fine paruitatis. Iſtud ergo tẽpus reſpectu ſenſus eſt ſicut inſtans. Et etiã mẽbrũ ſentiens non ſentit formas uenien tes ad ipſum, niſi poſtquã patitur ab illis: non ſentit ergo colorẽ in eo, quòd eſt color, neq lucẽ in eo, quòd eſt lux, niſi poſtquã patitur à forma lucis & coloris: ſed paſsio mẽbri ſentientis à forma co loris & forma lucis, eſt aliqua alteratio: ſed nulla alteratio eſt, niſi in tẽpore: uiſus ergo non cõprehẽdit colorẽ in eo, quòd eſt color, neq lucem in eo, quòd eſt lux, niſi in tẽpore. Et in tẽpore, in quo extenditur forma à ſuperficie mẽbri ſentientis ad concauũ nerui cõmunis, erit cõprehẽſio coloris in eo, quòd eſt color, & lucis in eo, quòd eſt lux, à uirtute ſentiente, quæ eſt in toto corpore ſentien te, & apud peruentum formę in concauum nerui cõmunis, erit cõprehenſio coloris, in eo quòd eſt color, & lucis in eo, quòd eſt lux, ab ultimo ſentiente. Comprehenſio ergo coloris in eo, quòd eſt color, & lucis in eo, quòd eſt lux, eſt in tempore ſequente tempus, in quo peruenit forma à ſuperficie membri ſentientis ad concauũ nerui communis. Et etiam inſtãs, quod eſt primum, in quo peruenit forma in ſuperficiem uiſus, diuerſum eſt ab inſtanti, quod eſt primum inſtans, in quo aer deferens formam, contingit primum punctum ſuperficiei uiſus, quando uiſus fuerit oppoſitus rei uiſæ, poſtquam non fuerat ita, & poſtquã oculus aperuerit palpebras, poſtquã fuerunt clauſæ. Quoniam quando ita fuerit, primum, quod contingit ſuperficiem uiſus exaere deferente formam illius rei uiſæ, eſt unum punctum, aut linea carens latitudine, deinde pars poſt aliam, quouſq aer deferens formam, contingat partem ſuperficiei uiſus, in quam peruenit forma: & apud contactum illius puncti carentis quantitate, aut lineæ carentis latitudine ſuperficiei uiſus, ad punctum carens quantitate, aut ad lineam carentem quantitate ſuperficiei aeris deferentis formam, nihil peruenit ex forma lucis & coloris in ſuperficiem uiſus: quoniam minimum ex ſuperficie, in quod peruenit lux, aut forma coloris, non erit, niſi ſuperficies. In inſtanti ergo, in quo contingit punctum ſuperficiei uiſus primum punctum aeris deferentis formam; nihil peruenit in ſuperficiem uiſus. Inſtans er go, quod eſt primum inſtans, in quo peruenit forma in ſuperficiem uiſus, eſt diuerſum ab inſtanti, quod eſt primum inſtans, in quo contingit aer deferens formam, ſuperficiem uiſus, quando fuerit uiſus oppoſitus rei uiſæ, & aperuerit palpebras eius, poſtquam fuerunt clauſæ. Et cum ita ſit, non peruenit forma lucis aut coloris in aliquam partem membri ſentientis, neq in ſuperficiem uiſus, niſi in tempore. Non comprehendit ergo ſentiens colorem in eo, quòd eſt color, neq lucem in eo, quòd eſt lux, niſi in tempore, ſcilicet quòd inſtans, in quo cadit ſenſus coloris in eo, quòd eſt color, & lucis in eo, quòd eſt lux, eſt diuerſum ab inſtanti, quod eſt inſtans primum, in quo contingit aer deferens formam, ſuperficiem uiſus. Iam ergo declaratum eſt ex omnibus, quæ diximus, quomodo comprehendat uiſus lucem in eo, quòd eſt lux, & quomodo comprehendat colorem in eo, quòd eſt color, & quomodo comprehendat quidditatem lucis & coloris, & quomodo comprehendat qualitatem lucis.

◉22. Perceptio diſtantiæ uiſibilis differt à perceptionibus loci uiſibilis, & uiſibilis in ſuo lo60. 14 p 4.

◉SEd remotio rei uiſæ à uiſu nõ comprehenditur à uiſu ſolo ſenſu, neq comprehenſio remotionis rei uiſæ, eſt comprehenſio loci rei uiſæ, neq comprehenſio reiuiſæ in loco ſuo eſt ex comprehenſione remotionis eius tantùm. Quoniam locus rei uiſæ fit ex tribus intentionibus, ſcilicet, ex remotione, & ex parte uniuerſi, & ex quantitate remotionis. Quantitas ergo remotionis eſt diuerſa ab intentione remotionis in eo, quòd eſt remotio, quoniam intentio remotionis inter duo corpora eſt priuatio contactus, & priuatio contactus eſt, eſſe aliquod ſpatiũ inter illa duo corpora, & quantitas remotionis eſt quantitas illius ſpatij. Intentio ergo remotionis in eo, quòd eſt re motio, eſt ex ſitu: Non eſt ergo quantitas remotionis. Comprehẽſio ergo intentionis remotionis, quæ eſt priuatio contactus, eſt diuerſa à comprehenſione quantitatis ſpatij, quæ eſt menſura remo tionis. Et comprehenſio quantitatis remotionis eſt ex comprehenſione magnitudinis: & comprehenſio remotionis rei uiſæ, & comprehenſio partis eius ſunt ex comprehẽſione ſitus loci. Et qualitas comprehenſionis utriuſq iſtorum, eſt diuerſa à qualitate comprehenſionis remotionis alterius illorum, quoniam priuatio contactus eſt diuerſa à parte. Comprehenſio ergo loci rei uiſæ, non eſt comprehenſio remotionis reiuiſæ. Et comprehenſio rei uiſæ in ſuo loco, cõſiſtit in comprehen ſione quinq rerum, ſcilicet in comprehenſione lucis, quæ eſt in ea, & comprehenſione coloris eius, & comprehenſione remotionis eius, & comprehenſione partis eius, & comprehenſione quantitatis remotionis eius: & nullum iſtorum comprehenditur per ſe ſolum, neq comprehenditur unum poſt aliud, ſed omnia comprehenduntur ſimul, quando comprehenduntur per cognitionem, non per argumentationem iterandam.

◉23. Viſio non fit radijs ab oculo emißis. 5 p 3. Vide 23 n 1.

◉ET ex comprehenſione rei uiſæ in ſuo loco, opinati ſunt ponentes radios: quòd uiſio eſſet per radios exeuntes à uiſu, & peruenientes ad rem uiſam, & quòd uiſio eſſet per extremitatem ra dij, & ratiocinati ſunt contra phyſicos, dicentes. Cum uiſio fuerit per formam uenientem à page 39 re uiſa ad uiſum, & illa forma peruenit ad interius uiſus: quare comprehẽditur res uiſa in ſuo loco, qui eſt extra uiſum, & forma eius iam peruenit ad interius uiſus? Et non ſciuerunt iſti, quòd uiſio non completur ſolo ſenſu tantùm, & quòd uiſio non completur, niſi per cognitionem & diſtinctionem antecedentem, & ſi cognitio & diſtinctio antecedens non eſſet, nõ compleretur in uiſu uiſio. Et non comprehendit uiſus quid eſt res uiſa apud uiſionem: quoniam quid eſt res uiſa non comprehenditur ſolo ſenſu, niſi per diſtinctionem, aut cognitionem, aut argumentationem iterandam apud uiſionem. Si ergo uiſio eſſet ſolo ſenſu tantùm, & omnia, quæ comprehen duntur ex intentio nibus, quæ ſunt in rebus uiſibilibus, comprehenderentur ſolo ſenſu, non comprehenderetur res ui ſa in ſuo loco, niſi poſtquam perueniſſet aliquid ad ipſam, quod contingeret & ſentiret eam. Cum autem uiſio non compleatur ſolo ſenſu, ſed per diſtinctionem, & argumentationem, & cognitionẽ: non indiget in cõprehenſione rei in ſuo loco, ſentiente extenſo ad ipſam, & contingente ipſam.

◉24. Remotio uiſibilis percipitur diſtinctione & anticipata notione. 9 p 4.

◉REdeamus ergo ad narrandum qualitatem comprehenſionis uiſionis, & dicamus: Remotio rei uiſæ non comprehenditur per ſe, niſi per diſtinctionem: & iſta intentio eſt ex intentionibus, quæ quieſcunt in anima ſecundum tempora pertranſita, ita quòd percepta non recedit ab anima, propter nimiam frequẽtationem & iterationem eius ſuper uirtutem diſtinctiuam. Quare non opus eſt in comprehenſione eius argumentatione iteranda apud comprehenſionẽ cuiuslibet rei uiſæ; neque quærit etiam uirtus diſtinctiua apud comprehenſionem cuiuslibet rei uiſæ, quomodo quieuit intentio rei uiſæ in ea: quoniam non diſtinguit qualitatem comprehenſionis apud comprehenſionem cuiuslibet rei uiſæ, & non comprehendit remotionem, niſi cum alijs inten tionibus, quæ ſunt in re uiſa: & comprehendit illam apud comprehenſionem rei uiſæ per cognitio nem antecedentem. Quomodo autem uirtus diſtinctiua comprehendat remotionem per diſtinctionem, eſt, ſecundum quod narrabo. Quando uiſus fuerit oppoſitus rei uiſæ, poſtquam non fuerat oppoſitus: comprehendit rem uiſam, & quando aufertur ab oppoſitione, deſtruitur comprehenſio. Et ſimiliter, quando uiſus aperuerit palpebras, poſtquam fuerunt clauſę, & fuerit oppoſitus alicui rei uiſæ: comprehendet illam rem uiſam, & cum clauſerit palpebras, deſtruetur comprehenſio. Et in natura intellectus eſt, quòd illud, quod accidit in uiſis apud aliquem ſitum, & deſtruitur apud eius ablationem, non eſt fixum intra uiſum, neque faciens ipſum accidere, eſt intra uiſum. Et in natura intellectus eſt etiam, quòd id, quod apparet apud apertionem palpebrarum, & deſtruitur apud clauſionem earum, non eſt fixum intra uiſum, neque faciens ipſum accidere, eſt intra uiſum. Et cum uirtus diſtinctiua comprehendit, quòd id, quod accidit in uiſu, ex quo uiſus comprehendit rem uiſam, neque eſt res fixa intra uiſum, neque operans ipſum eſt intra uiſum: ſtatim comprehendit, quòd id, quod accidit in uiſu, aduenit extrinſecus, & operans ipſum eſt extra uiſum. Et cum uiſio deſtruitur apud clauſionem palpebrarum, & apud ablationem ab oppoſitione, & fit apud apertionem palpebrarum, & apud oppoſitionem: uirtus diſtinctiua comprehendit, quòd id, quod uidetur in uiſu, non eſt applicatum cum uiſu. Et cum uirtus diſtinctiua comprehendit, quòd illud, quod uidetur, non eſt intra uiſum, neque eſt applicatum cum uiſu, ſtatim comprehẽdit, quòd inter ipſum & uiſum eſt remotio: quoniam in natura intellectús eſt, aut in fine manifeſtationis diſtinctionis, quòd omne, quod non eſt in corpore, neque eſt applicatum cum ipſo, ſit remotum ab eo. Et hæc eſt qualitas comprehenſionis remotionis rei uiſæ in eo, quòd eſt remotio. Sed uirtus diſtincti ua non indiget in comprehenſione remotionis rei uiſæ ad diuidendum ea, quæ diuiſimus, quoniã non fecimus hoc, niſi gratia declarandi. Et uirtus diſtinctiua comprehendit concluſionem iſtius diſtinctionis apud uiſionem ſine indigentia illius diuiſionis. Ex comprehenſione ergo rei apud op poſitionem, & apertionem palpebrarum, & ex deſtructione eius apud ablationem oppoſitionis, & apud clauſionem palpebrarum comprehendit uirtus diſtinctiua, quòd res uiſa eſt extra uiſum, & quòd non eſt applicata cum uiſu. Et ſecundum iſtum modum comprehendit uirtus diſtinctiua, quòd inter uiſum & rem uiſam ſit remotio: deinde propter frequentationem iſtius intentionis, & iterationem eius, quieuit in anima, ita quòd non percipit quietem eius, neque qualitatem quietis eius, ſcilicet quòd omnia uiſibilia ſunt extra uiſum, & quòd inter quamlibet rem uiſam & uiſum eſt remotio. Remotio ergo rei uiſæ à uiſu non comprehenditur, niſi per modicam diſtinctionem, ſcilicet quòd uirtus diſtinctiua comprehendit, quòd uiſio eſt propter intentionem extrinſecam à uiſu: & cum hoc, quando fuerit quieſcens in anima, intelliget uirtus diſtinctiua, quòd quælibet res uiſa comprehenſa à uiſu, eſt extra uiſum, & inter ipſam & uiſum eſt remotio: & etiam ſicut diximus ſuperius, non comprehenditur remotio niſi cum alijs: & apud noſtrum ſermonem de qualitate comprehenſionis ſitus declarabitur, quomodo comprehendatur remotio cum ſitu, & quomodo comprehendatur res uiſa in loco ſuo.

◉25. Magnitudo diſtantiæ percipitur è corporibus communibus inter uiſum & uiſibile interiectis. 10 p 4.

◉COmprehenſio uerò quantitatis remotionis à uiſu, diuerſatur. Quoniam quædam comprehenduntur per ſenſum uiſus, & certificatur eorum quantitas: & quædam comprehenduntur, quorum quantitas non certificatur. Remotio rei uiſæ à uiſu comprehenditur in quali page 40 betre uiſa, & certificatur in qualibet re uiſa: quantitas autem remotionis non certificatur uiſui i‡ qualibet re uiſa: quoniam inter quædam uiſibilia & uiſum ſunt corpora ordinata continuata: inter quædam uerò & uiſum non ſunt corpora ordinata continuata, neque remotio eorum reſpicit corpora ordinata continuata. Illa ergo, quorum remotio reſpicit corpora ordinata continuata, quãdo uiſus comprehen derit corpora ordinata, quæ reſpiciunt remotionem eorum uiſibiliũ, quãdo com prehendet ſcilicet quantitates illorum corporum, & cum comprehenderit menſuras illorum corporum, comprehendet quãtitates ſpatiorum, quæ ſunt inter extremitates illorum. Et ſpatiũ, quod eſt inter duas extremitates corporis uiſi, quod reſpicit remotionem, quæ eſt inter uiſum & rem uiſam, quarum altera eſt in parte rei uiſę, & altera in parte aſpicientis: eſt remotio rei uiſæ à uiſu, quoniam reſpicit ſpatium, quod eſt inter uiſum & rem uiſam. Cum ergo uiſus comprehendet menſurã iſtius ſpatij: comprehendet menſurã remotionis rei uiſæ. Viſus ergo comprehendit quantitatẽ remotionis rerũ uiſibiliũ (quarũ remotio reſpicit corpora ordinata cõtinuata) ex cõprehenſione mẽſurarum corporũ ordinatorũ reſpicientium remotiones earũ. Et remotio quarundã rerũ iſtarũ uiſibilium eſt mediocris: & remotio quarundã eſt extra medio critatem. Remotio ergo uiſibilium, quorũ remotio eſt mediocris: comprehenditur à uiſu comprehenſione uera certificata: quoniam uiſibilia, quorũ remotio eſt mediocris, & inter quæ, & uiſum ſunt corpora ordinata cõtinuata, cõprehenduntur à uiſu uera comprehenſione: Et cum uiſus cõprehendit iſta uiſibilia uera cõprehen ſione: cõprehendit corpora ordinata interiacẽtia inter ipſum & ipſa uiſibilia uera cõprehenſione: & cũ cõprehendit iſta corpora uera cõprehenſione: cõprehendit ſpatia interiacentia inter extremi tates eorum uera comprehenſione: & cum comprehendit ſpatia uera comprehenſione: cõprehendet menſuras remotionum uiſibilium, reſpicientium iſta ſpatia uera comprehenſione & certificata. Viſibilium ergo, quorum remotio reſpicit corpora ordinata continuata, & quorum remotio à uiſu eſt mediocris, menſuras remotionum comprehendit uiſus uera comprehenſione & certa: & eſt dicere, certa, in ultimitate, in qua poterit ſenſus comprehendere. Menſuræ uerò remotionum ui ſibilium, quorum remotio eſt extra mediocritatem, & quorum remotio reſpicit corpora ordinata continuata, ſi comprehenduntur à uiſu: non comprehenduntur uera comprehenſione & certificata: quoniam uiſibilia, quorum remotio eſt extra mediocritatem, non comprehenduntur à uiſu uera comprehenſione. Et cum inter uiſum & iſta uiſibilia fuerint corpora ordinata continuata: non comprehenduntur à uiſu omnia iſta uiſibilia uera comprehenſione propter extraneitatem remotionum extremitatum ſuarum, & exitus eorum à mediocritate, per quam uiſus certificat uiſibilia. Et cum uiſus non comprehendat iſta corpora uera comprehenſione: non comprehendet ſpatia interiacentia inter extremitates uera comprehenſione. Non comprehendet ergo remotiones, quæ ſuntinteriacentes inter ipſum & uiſibilia, quæ ſunt apud extremitates iſtorum corporũ, uera comprehenſione. Quãtitates ergo remotionum uiſibilium, quorum remotio eſt extra mediocritatem, & inter quam & uiſum ſunt corpora ordinata continuata, non comprehenduntur à uiſu uera com prehenſione. Similiter remotiones uiſibilium, quorum remotio nõ reſpicit corpora ordinata continuata, non comprehenduntur à uiſu uera comprehenſione. Quare uiſus, quando comprehenderit nubes in plano & in locis carentibus montibus: exiſtimabit, quòd ſint magnæ remotionis in reſpectu corporum cœleſtium, & cum nubes fuerint inter montes, & fuerint continuatæ: fortè cooperientur cacumina montium à nubibus: & cum nubes diſtiterint, una ab altera: fortè apparebunt cacumina montium ſuperiora nubibus: & fortè comprehendet uiſus partes nubium applicatas cum uertice montium, & fortè erit hoc in montibus non ualde altis. Ex iſta ergo experimentatione apparet, quod remotio nubium non eſt extranea: & quòd plures illarum ſunt propinquiores terrę cacuminibus montium: & quòd illud, quod exiſtimatur de extraneitate remotionis illarum, error eſt. Et declarabitur inde, quòd uiſus non comprehendit menſuram remotionis nubium in plano: & quòd menſura remotionis nubium comprehendetur à uiſu, quando fuerint inter montes, & apparuerint cacumina montium ſuperiora. Et hoc inuenitur etiam in pluribus uiſibilibus, quæ ſunt ſuper faciem terræ, ſcilicet, quòd menſuræ remotionum non reſpicientes corpora ordinata continuata, non comprehenduntur à uiſu. Ex illis ergo, ex quibus manifeſtatur hoc, ſcilicet quòd uiſus non comprehendat quantitatem remotionis rei uiſæ, niſi quando remotio eius reſpexerit corpora ordinata continuata, & comprehenderit uiſus illa corpora interpoſita, & certificauerit menſuras eorum: eſt experimentatio ſequens. Sit domus, in quam experimentator non intrauerit ante horam experimentationis: & ſit in quodam pariete illius domus ſtrictum foramen: & ſit poſt illud foramen uacuitas, quam ante illam horam non uidit: & ſint in illa uacuitate duo parietes, quorum unus ſit propinquior foramini quàm alius: & ſit inter illos duos parietes diſtantia alicuius quantitatis: & ſit paries propinquior cooperiens quandam partem parietis remotioris: & ſit quædam pars parietis remotioris apparens: & ſit foramen eleuatum à terra, ita ut quando aſpiciens aſpexerit per ipſum, non uideat faciem terræ, quæ eſt poſt parietem, in quo foramen eſt. Experimentator igitur quando acceſſerit ad iſtum locum: & inſpexerit per iſtud foramen: uidebit duos parietes ſimul, & non comprehendet remotionem, quæ eſt inter ipſos. Siuerò remotio primi parietis fuerit magna, remotio extranea à foramine, comprehendet duos parietes quaſi ſe contingentes, & fortè exiſtimabit quòd ſit unus continuus, quando color eorum fuerit unus. Et ſi paries primus fuerit remotus à foramine mediocriter, & percipiatur, quòd ſint duo parietes: exiſtimabitur, quòd ſint propinqui ſibi, aut ſe contingentes, & non cer page 41 tificabitur remotio, quæ eſt inter ipſos. Et cum comprehenderit primum parietem uiſus, quando remotio eius fuerit mediocris, quaſi eſſet propinquus alteri: non certificabit remotionem eius, & non certificabitur remotio, quæ eſt inter iſta duo corpora huiuſmodi per ſenſum uiſus: quoniam ante illam horam non uiderat iſtum locum, neque illos duos parietes: & fortè comprehendet uiſus illa duo corpora quaſi ſe contingentia, quamuis antè ſciuerit diſtantiam, quæ eſt inter ea. Et cum uiſus non comprehendat remotionem, quæ eſt inter duo corpora huiuſmodi: non comprehendit quantitatem remotionis ultimi corporis: & tamen comprehendit formam eius cor poris. Et cum non comprehendat quantitatem remotionis iſtius corporis, quamuis comprehendat illud corpus: non comprehendet corpora continuata reſpicientia remotionem eius: & non comprehendet uiſus quantitatem remotionis rei uiſæ certè ex comprehenſione formæ rei uiſæ: & non comprehendet uiſus quantitatem remotionis rei uiſæ, niſi per argumentationem. Viſus autem non arguit ſuper aliquam menſuram, niſi per argumentum comparationis, ſiue per comparationem illius menſuræ ad aliam menſuram iam comprehenſam à uiſu, uel ad menſuram tunc comprehenſam cum ea. Et nihil eſt, per quod uiſus poteſt menſurare remotionem rei uiſæ, & com parare ad ipſam, ita ut comprehendat menſuram eius uerè, niſi per corpora ordinata reſpicientia remotionem rei uiſæ: ſi autem menſurauerit uiſus remotionem per alia quàm per iſta corpora, erit menſuratio qualiſcunque, non certa. Non igitur comprehenditur quantitas remotionis rei uiſæ à ſenſu uiſus, niſi remotio eius reſpexerit corpora ordinata continuata: comprehendit enim uiſus illa corpora, & menſuras illorum. Et iſta experimentatio, quam diximus, habet multa ſimilia in uiſibilibus, ſicut ex duabus arboribus erectis ſecũdum modum, quem diximus in parietibus, aut in ligno tranſuerſim poſito ſuper foramen, ſecundum modum, quem diximus de pariete primo. Remotiones autem uiſibilium diſtantium abinuicem comprehenduntur à uiſu ex comprehenſione diuiſionis, quæ eſt inter uiſibilia. Diſpoſitiones autem quantitatis remotionis uiſibilium inter ſe ſunt apud uiſum, ſicut diſpoſitiones remotionum uiſibilium à uiſu. Quoniam ſi inter duas res uiſas diſtinctas fuerint corpora ordinata continuata, & comprehenderit uiſus illa corpora & menſuras eorum: comprehendet quantitatem remotionis, quæ eſt inter res uiſas: ſi autem non: non comprehendet quantitatem diſtantiæ, quæ eſt inter illas res, uerè. Et ſimiliter, ſi inter iſtas duas res uiſas fuerint corpora ordinata continuata: & fuerint ualde extraneæ remotionis, ita ut uiſus non poſsit certificare menſuras illorum corporum: non certificabitur menſura, quæ eſt inter illas duas res uiſas. Remotiones ergo uiſibilium à uiſu non comprehenduntur, niſi ex comprehenſione uirtutis diſtinctiuæ: quoniam illud, quod accidit in uiſu apud uiſionem, non accidit, niſi per aliquid extrinſecum. Et nulla quantitas remotionis uiſibilium comprehenditur per ſenſum uiſum uera comprehenſione, niſi remotiones uiſibilium, quorum remotio reſpicit corpora ordinata & continuata, quorum remotio ſimul eſt mediocris. Et uiſus unà etiam comprehendit corpora ordinata reſpicientia remotiones eorum, & certificat menſuras illorum corporum, ut ſe conſequuntur. Menſuræ autem remotionum, præter huiuſmodi, non certificantur à uiſu. Viſibilium autem, quorum remotionum menſuræ non certificantur à uiſu, quædam remotiones reſpiciunt corpora ordinata continuata, & uiſus comprehendit illa corpora cum hoc: & ſunt illa corpora, quorum extremitatum remotio eſt extranea: & quædam remotiones eorum reſpiciunt corpora ordinata continuata, ſed uiſus non cõprehendit illa corpora, ſiue ſint remotiones eorum extraneæ, ſiue ſint mediocres: & quædam remotiones eorum non reſpiciunt corpora ordinata continuata, & ſuntilla uiſibilia, quæ ſunt ualde eleuata à terra, quæ ſunt extraneæ remotionis: & quæ non habent propè ipſam remotionem, neq parietem reſpicientem remotionem eorum. Et omnia uiſibilia diuiduntur in iſtas partes. Et quando uiſus comprehendit uiſibilia, quorum remotionum quantitates non certificantur à uiſu: uirtus diſtinctiua ſtatim cognoſcit menſuras remotionum eorum ſecundum æſtimationem, non ſecundum rectitudinem, & comparat remotionem eorum adremotionem ſibi ſimilium ex uiſibilibus comprehenſis à uiſu antè, & ſuſtentat ſe in argumentatione ſuper formam rei uiſæ, & comparat formam rei uiſæ ad formam uiſibilium ſimilium, quæ uiſus comprehendit antè, & in quibus quantitates remotionum iam certificantur à uirtute diſtinctiua: & ſic comparat remotionem rei uiſæ, cuius quantitatem remotionis non certificat, ad remotionem uiſibilium ſibi ſimilium, quæ comprehendituiſus antè, & quorum remo tionum menſuræ iam certificantur à uirtute diſtinctiua. Cum ergo uirtus diſtinctiua non certificauerit lineationes formæ rei uiſæ: comparabit quantitatem totius formæ ad menſuras formarum uiſibilium, æqualium illis formis in menſura, quarum remotionum quãtitates iam certificatę ſunt in uirtute diſtinctiua, & aſsimilabit remotionem rei uiſæ, cuius quantitas remotionis non certificabitur ab eo, ad remotionem uiſibilium in menſura, quorum remotiones iam ſunt certificatæ. Et eſt hoc maximum, ſuper quod poteſt uirtus diſtinctiua in comprehendendo menſuras remotionũ uiſibilium. Fortè ergo inueniet per iſtam argumentationem certitudinem in comprehendendo re motionem illius, quod eſt huiuſmodi: & fortè errabit: & in illis, in quibus inueniet certitudinem, non certificatur, utrum inuenit certitudinem, an non. Et iſta argumentatio erit argumentatio in fine uelocitatis propter aſſuetudinem uirtutis diſtinctiuæ, in comprehen dendo remotionem uiſibilium per argumentationem & certificationem. Et fortè æſtimabit uirtus diſtinctiua menſuras re motionis rei uiſæ, ſiremotio eius reſpexerit corpora ordinata, & fuerit ex remotionibus mediocri bus, propter aſſuetudinem ſuam in æſtimando uel arguendo remotiones uiſibiliũ, & propter ue page 42 locitatem cum ſuæ æſtimationis argumentatione. Et cum remotio rei uiſæ fuerit mediocris, non erit inter æſtimationem remotionis, & inter ueram remotionem magna diuerſitas. Cum ergo uiſus comprehenderit aliquam rem uiſam, ſtatim uirtus diſtinctiua comprehendet remotionem eius, & menſuram remotionis eius, ſecundum quod poterit comprehendere, ſcilicet aut per certitudinem, aut per æſtimationem, & ſtatim remotio eius habebit in anima menſuram conceptam. Menſura ergo remotionis rei uiſæ comprehenſa à uiſu, cuius forma eſt concepta in anima, quando illa remotio reſpexerit corpora ordinata continuata, & ſimul fuerit mediocris, & comprehenderit uiſus illa corpora ordinata reſpicientia eius remotionem, & etiam iam uirtus diſtinctiua cognouerit ipſam, & certificauerit menſuras corporum ordinatorum, certificata eſt. Si autem eius re motio non reſpexerit corpora ordinata continuata: aut reſpexerit corpora ordinata continuata, & comprehenderit uiſus illa corpora: & ſimul fuerit remotio extranea, ita ut uiſus non poſsit certificare menſuras illorum corporum: aut reſpexerit corpora ordinata continuata, & non comprehenderit uiſus illa corpora, neque certificauerit menſuras eorum: aut poſsit comprehendere illa corpora, ſed non aſpexerit illa tunc, nec menſurauerit quantitates eorum, ſiue ſint remotiones illorum uiſibilium extraneæ, ſiue mediocres: erit tunc menſura eius remotionis, quæ eſt concepta in anima, neque certificata, neque uerificata. Etremotiones, quæ ſunt inter uiſibilia diſtincta, non comprehenduntur, niſi ex comprehenſione diuiſionis, quæ eſt inter illa uiſibilia: & quædam quantitates remotionum, quæ ſunt inter uiſibilia diſtincta, comprehenduntur uera com prehenſione, & quædam comprehenduntur per æſtimationem. Menſura ergo remotionis, quæ eſt inter duo uiſibilia, inter quæ ſunt corpora ordinata continuata, quæ uiſus comprehendit, & quorum certificat menſuras: eſt menſura certificata: menſura autem remotionis, quæ eſt inter duo uiſibilia, inter quæ non ſunt corpora ordinata continuata: aut inter quæ ſunt corpora ordinata continuata, ſed uiſus non certificat menſuras illorum corporum: aut non comprehendit illa, eſt menſura non certificata. Secundum ergo iſtos modos erit comprehenſio remotionum uiſibilium per ſenſum uiſus. Et etiam corpora reſpicientia remotiones uiſibilium aſſuetorum, quæ ſunt in remotionibus aſſuetis, quæ aſſuetæ comprehenduntur à uiſu, comprehenduntur à uiſu, & certificantur menſuræ eorum propter frequentationem eorum, ita ut uiſus propter hoc comprehendat menſuras remotionum eorum per cognitionem. Quoniam uiſus quando comprehendit aliquod uiſibile aſſuetum, & fuerit in remotione aſſueta: cognoſcetipſum, & cognoſcet eius remotionem, & æſtimabit quantitatem remotion is eius. Quando ergo æſtimabit quantitatem remotionis huiuſmodi uiſibilium: erit æſtimatio eorum propè uera, & non erit inter æſtimationem eius, & ueritatem magna diuerſitas. Quantitas ergo remotionum uiſibilium aſſuetorum, quæ ſunt in remotio, nibus aſſuetis, comprehenduntur à uiſu per cognitionem ex æſtimatione quantitatum eorum: & plures remotiones uiſibilium comprehenduntur ſecundum huiuſmodi modum.

◉26. Situs percipitur è uiſibilis ſiti moderata diſt antia. 29 p 4.

◉SItus uerò, quem uiſus comprehẽdit ex uiſibilibus, diuiditur in tres modos: quorum unus eſt ſitus totius rei uiſæ apud uiſum, aut ſitus cuiuſdam partis rei uiſæ apud uiſum: & iſte modus eſt oppoſitio. Secundus eſt ſitus ſuperficiei rei uiſæ oppoſitæ uiſui apud uiſum: & ſitus ſuperfi cierum rei uiſæ oppoſitarum uiſui apud uiſum, quando res uiſa fuerit multarum ſuperficierum, & fuerit illud, quod apparet uiſui ex eis, multæ ſuperficies: & ſitus terminorum ſuperficierum uiſibilium apud uiſum, & ſitus linearũ, & ſpatiorum, quæ ſunt inter quælibet duo puncta, aut inter quælibet duo uiſibilia, quæ ſimul comprehenduntur à uiſu. Modus tertius eſt ſitus partium rei uiſę inter ſe, & ſitus terminorum ſuperficiei rei uiſæ inter ſe, & ſitus partium terminorum ſuperficiei rei uiſæ inter ſe, & ſitus partium ſuperficiei terminorum rei uiſæ inter ſe: & iſte modus eſt ordinatio: & conſimiliter ſitus uiſibilium diuerſorum inter ſe, collocatur ſub hoc modo. Omnes ergo ſitus, qui comprehenduntur à uiſu, diuiduntur in iſtos tres modos. Et ſitus cuiuslibet habentis ſitum apud aliud, componitur ex remotione illius habentis ſitum ab illo alio, & ex ſitu illius habentis ſitũ reſpectu illius alterius. Oppoſitio ergo rei uiſæ ad uiſum componitur ex remotione rei uiſæ à uiſu, & ex parte, in qua eſt res uiſa, reſpectu uiſus. Comprehenſio autem remotionis rei uiſæ iam declarata eſt, quòd eſt intentio quieſcens in anima.

◉27. Locus & oppoſitio uiſibilis percipiuntur è ſitu, quem obtinent in ſuperficie uiſus. 30 p 4. Vide 22 n.

◉VErus autem locus rei uiſæ comprehenditur ex ſitu rei uiſæ apud uiſionem, quoniam uiſus non comprehenditrem uiſam, niſi ex oppoſitione: & loca, quæ comprehenduntur à ſenſu, comprehenduntur à diſtinctione: & ſenſus & diſtinctio diſtinguunt inter loca, quamuis in eis nihil ſit ex uiſibilibus: & diſtinguit diſtinctio inter locum obiectum uiſui, & locum propinquũ ei: Et uirtus diſtinctiua comprehendit omnia loca per imaginationem. Cum ergo uiſus fuerit oppoſitus alicuiloco, & comprehenderit aliquod uiſibile: & uiſus poſtea fuerit ablatus ab illo loco: & fuerit oppoſitus alij loco: deſtruetur uiſio illius rei uiſæ: & cum reuertetur iterum ad oppoſitionem illius loci, reuertetur iterum uiſio illius rei uiſæ. Et cum uiſus comprehenderit rem uiſam apud oppoſitionem illius in loco, in quo eſt res uiſa: & comprehenderit uirtus diſtinctiua lo page 43 cum oppoſitum uiſui apud comprehenſionem illius rei uiſæ: & cum uiſus fuerit ablatus ab oppoſitione illius loci: deſtruitur uiſio illius rei uiſæ: tunc ergo uirtus diſtinctiua comprehender, quòd res uiſa non eſt, niſi in parte oppoſita uiſui apud uiſionem illius rei uiſæ. Et etiam declaratum eſt [18 n 1] quòd uiſus recipit formas propriè ex uerticationibus linearum radialium, & quòd ipſe non patitur à formis, niſi ex uerticationibus iſtarum linearum tantùm. Et etiam declaratum eſt, [19 n 1] quòd forma extenditur in corpore uiſus ſecundum rectitudinem linearum radialium. Cum ergo forma rei uiſæ peruenerit in uiſum: ſtatim ſentiens ſentiet formam, & ſentiet partem uiſus, in quam peruenit forma, & ſentiet uerticationem, per quam extenditur forma in corpore membri ſentientis. Cum ergo comprehenderit uiſus locum formæ in uiſu, & comprehenderit uerticationem, per quam extendebatur illa forma: ſtatim uirtus diſtinctiua comprehendet locum, in quem, ex quo, & per quem extendebatur illa uerticatio. Locus autem per quem & ex quo extendetur illa uerticatio, eſt locus, in quo eſt illa res uiſa. Ex comprehenſione ergo partis uiſus, in quam peruenit forma rei uiſæ, & ex comprehenſione uerticationis, per quam extendebatur forma, & ex qua patitur uiſus à forma, comprehendit uirtus diſtinctiua uerticationem, per quam extendebatur forma rei uiſæ ſecundum ueritatem. Et ſecundum hunc modum diſtinguuntur loca uiſibilium: quoniam uiſibilia diſtincta non diſtinguuntur à uiſu, niſi ex diſtinctione locorum diſtinctorum in ſuperficie membri ſentientis, ad quę perueniunt formæ uiſibilium diſtinctorum. Et comprehenſio loci rei uiſæ ſecundum hunc modum habet ſimile in auditu: quoniam ſentiens comprehendit uocem per ſenſum auditus, & comprehendit locum, à quo uenit uox, & diſtinguit inter uocem uenientem à dextra, & uocem uenientem à ſiniſtra, & antè, & retro: Imò diſtinguit etiam inter loca uocum diſtinctione ſubtiliori iſta: & diſtinguit inter locum uocis uenientis à loco ſibi oppoſito facialiter, & locum uocis uenientis à loco obliquo à uerticatione oppoſitionis: & non diſtinguuntur loca, à quibus ueniunt uoces reſpectu auditus, niſi per uerticationes, ſuper quas ueniunt uoces ad auditum. Senſus ergo auditus comprehendit uoces, & comprehendit uerticationes, ex quibus ueniunt uoces: & ex comprehenſione uerticationum, ſuper quas ueniunt uoces ad auditum, & ſuper quarum rectitudinem percutit uox auditum, comprehendit uirtus diſtinctiua locum, à quo uenit uox. Sicut ergo loca uocum comprehenduntur à ſenſu auditus: deinde à uirtute diſtinctiua mediante auditu: ita loca uiſibilium comprehenduntur à uirtute diſtinctiua per ſenſum uiſus. Et ex illis, ex quibus declaratur, quòd ſentiens comprehendit uerticationem, ſecundum quod patitur uiſus à forma rei uiſæ, eſt illud, quod comprehenditur in ſpeculis ſecundum reflexionem. Quoniam res uiſa, quam comprehendit uiſus ſecundum reflexionem, non comprehenditur à uiſu, niſi in oppoſitione, & cum eſt oppoſita illi: ſed forma eius peruenit ad uiſum ſecundum linearum rectarum uerticationes, quæ ſunt lineæ radiales extenſæ à uiſu in partem oppoſitionis. Cum ergo uiſus ſenſerit formam ex uerticationibus linearum radialium: æſtimabit rem uiſam eſſe apud extremitates illarum linearum: quoniam nihil comprehendit ex uiſibilibus aſſuetis, quæ ſemper comprehendit, niſi apud extremitates linearum imaginatarum inter uiſum & rem uiſam, quæ ſunt lineæ radiales. Ex comprehenſione ergo rei uiſæ à uiſu ſecundum reflexionem uiſus ad oppoſitionem, & ſecundum rectitudinem uerticationum, ſuper quas formæ reflexæ perueniunt ad uiſum, uidebitur quòd ſentiens ſentit uerticationem, per quam uenit forma, & ex qua patitur uiſus à forma. Et cum ſentiens ſentit uerticationem uiſus, ex qua patitur uiſus à forma, comprehendit uirtus diſtinctiua locum, in quo extenditur illa uerticatio, & comprehendet locum rei uiſæ. Locus ergo rei uiſæ comprehendetur à ſentiente, comprehenſione larga, & ex comprehenſione ſitus apud uiſionem: & comprehendetur à uirtute diſtinctiua, comprehenſione larga, ex comprehenſione ſitus rei uiſæ apud uiſionem: & comprehendetur uera comprehenſione, & certificata, ex comprehenſione uerticationis, ex qua patitur uiſus à forma rei uiſæ. Remotio autem rei uiſæ eſt intentio, quæ iam quieuit in anima. Igitur apud peruentum rei uiſæ ad uiſum, comprehendit uirtus diſtinctiua locum rei uiſæ cum quiete intentionis remotionis apud ipſam: & adiunctio remotionis & loci eſt oppoſitio. Cum ergo uirtus diſtinctiua comprehenderit locum rei uiſæ, & ſuam remotionem, ſimul comprehendet eius oppoſitionem. Comprehenſio ergo oppoſitionis eſt ex comprehenſione loci rei uiſæ, & ex comprehenſione remotionis rei uiſæ in ſimul. Et comprehenſio loci erit ſecundum modum, quem diximus. Cum ergo forma rei uiſæ peruenerit in uiſum, ſentiet ſentiens locum membri ſentientis, in quem peruenit forma, & comprehendet uirtus diſtinctiua locum rei uiſæ ex uerticatione, per quam extenditur forma: & intentio remotionis iam quieta eſt apud ipſam. Ipſa ergo comprehendet locum, & remotionem ſimul apud comprehenſionem formæ à ſentiente. Igitur apud comprehenſionem formæ à ſentiente comprehendet uirtus diſtinctiua oppoſitionem. Secundum ergo hunc modum dictum, erit comprehenſio oppoſitionis. Et iam declaratum eſt, [10 n] quo modo uiſus comprehendat formam rei uiſæ ſolo ſenſu. A pud peruentum ergo formæ rei uiſæ in uiſum comprehendet ſentiens colorem rei uiſæ, & lucem eius, & locum uiſus, qui colorabatur & illuminabatur ab illa forma: & comprehendet uirtus diſtinctiua locum eius, & remotionem apud comprehenſionem lucis & coloris eius à ſentiente. Et ſic comprehenduntur lux & color, locus & remotio ſimul in minimo tempore. Sed locus & remotio ſunt oppoſita, & lux & color ſunt forma rei uiſæ, & ex comprehenſione formæ & comprehenſione oppoſitionis ſuſtentatur cõprehenſio rei uiſę in oppoſitione uiſus Ergo page 44 comprehenſio rei uiſæ in oppoſitione uiſus non eſt, niſi quia forma & oppoſitio comprehenduntur ſimul: deinde propter frequentationem iſtius intentionis, & multitudinem iterationis eius eſt facta forma ſignum ſenſui, & uirtuti diſtinctiuę. Apud peruentum ergo formæ in uiſum comprehenditur à ſentiente, & comprehendit uirtus diſtinctiua oppoſitionem, & efficitur ex hoc ab ipſo ſentiente comprehenſio rei uiſæ in ſuo loco: & ſimiliter de qualibet parte rei uiſæ. Secundum ergo hunc modum erit comprehenſio rei uiſæ in loco ſuo: & ſimiliter de qualibet parte rei uiſæ. Cum ergo remotio rei uiſæ fuerit ex remotionibus mediocribus certificatæ quantitatis: erit locus rei uiſæ, in quo comprehenditur à uiſu, locus uerus: & ſi remotio rei uiſæ non fuerit ex remotionibus certificatæ menſuræ: erit comprehenſio rei uiſæ in oppoſitione certificata ſecundum oppoſitiones: quoniam oppoſitio componitur exubitate & remotione in eo, quod eſt remotio. Sed locus rei uiſæ, in quo comprehenditur à uiſu, eſt æſtimatus, non certificatus: quoniam locus certificatus non comprehenditur, niſi ex certificatione quantitatis remotionis.

◉28. Situs directus & obliquus lineæ, ſuperficiei, & ſpatij percipitur ex æquabili & inæquabili terminorum diſtantia. 31 p 4.

◉SItus uerò ſuperficierum uiſibilium apud uiſum diuiditur in duo, ſcilicet in directam oppoſitionem, & obliquationem. Superficies autem directa oppoſita uiſui eſt illa, cuius axis radialis, (quando ſuperficies comprehenditur à uiſu apud rectam oppoſitionem) occurrit alicui puncto ex ea, & eſt ſimul eleuatus ſuper ſuperficiem eleuatione æquali. Et ſuperficies obliquata eſt illa, cuius axis radialis, (quando ipſa comprehenditur à uiſu apud obliquationem) occurrit alicui puncto ex ea, & eſt obliquatus ſuper ſuperficiem, non eleuatus ſuper ipſam eleuatione æquali ſecundum omnes diuerſitates modorum obliquationis. Termini uerò ſuperficierum uiſibilium, & lineæ, quæ ſunt in rebus, & ſpatia quæ ſunt inter uiſibilia, & inter partes uiſibilium, diuiduntur in duo: quorum alterum ſuntlineæ, & ſpatia ſecantia lineas radiales: & alterum ſunt lineæ & ſpatia æquidiſtantia lineis radialibus, & reſpicientia ipſas. Et lineæ & ſpatia ſecantia lineas radiales diuiduntur ſecundum ſitum in duo: in obliquationem & directionem, ſecundum diuiſionem ſituum & ſuperficierum in iſta duo. Linea autem directa eſt illa, ad cuius aliquod punctum perueniet axis radialis: & erit perpendicularis ſuper ipſam: & linea obliquata eſt illa, cuius axis ra dialis, quando peruenerit ad aliquod punctum eius, erit obliquatus ſuper ipſam, non perpendicularis. Viſus autem comprehendit directionem & obliquationem ſuperficierum, & linearum, & diſtinctionem earum ex comprehenſione diuerſitatis remotionum extremitatum ſuperficierum & linearum, & æqualitatis earum. Quoniam quando uiſus comprehenderit ſuperficiem rei uiſæ: & comprehenderit remotiones extremitatum eius: & ſenſerit æqualitatem remotionum terminorum ſuperficiei ab eo, aut æqualitatem duorum locorum oppoſitorum æqualis remotionis à loco ſuperficiei, ad quam intuetur quis: comprehendet ſuperficiem eſſe directè oppoſitam, & iudicabit uirtus diſtinctiua, quòd ſit directa. Et cum uiſus comprehenderit ſuperficiem rei uiſæ, & comprehenderit remotionem extremitatum eius & diuerſitatem, & non inuenerit in ſuperficie duo loca æqualis remotionis à loco ſuperficiei, ad quam intuetur, quorum remotio ab eo fuerit æqualis: comprehendet ſuperficiem obliquatam in reſpectu ſui, & iudicabit uirtus diſtinctiua, quòd ſit obliquata. Et ſimiliter de ſitibus linearum, & ſpatiorum directorum & obliquorum: ſcilicet, quòd uiſus comprehendat directionem lineæ & ſpatij, quando ſenſerit, quòd duæ remotiones duarum extremitatum lineæ aut ſpatij ſunt æquales ab eo: aut quòd duæ remotiones duorum punctorum lineæ aut ſpatij, quorum remotio à puncto, ad quod intuetur quis, puncto ſcilicet lineæ, aut ſpatij eſt æqualis: & comprehendit uiſus obliquationem lineæ aut ſpatij, quando ſenſerit, quòd duæ remotiones duarum extremitatum lineæ aut ſpatij ab eo ſuntinæquales: aut quòd duæ remotiones duorum punctorum, & æqualis remotionis à puncto, ad quod intuetur quis, lineæ aut ſpatij, ſunt diuerſæ. Et iſta æqualitas & diuerſitas multoties comprehenduntur à ſentiente per æſtimationem & ſigna. Secundum ergo hunc modum erit obliquationis comprehenſio, & directionis à uiſu. Et cum ſuperficies tota, aut linea tota fuerit directa uiſui, non erit quælibet pars eius per ſe directè oppoſita uiſui: imò nulla pars eius eſt directè oppoſita uiſui per ſe, niſi pars, ſupra quam eſt axis apud directam oppoſitionem. Cum ergo mouetur axis radialis ſuper ſuperficiem directam, aut ſuper lineam directam, erit obliquatus ſuper quamlibet ipſius partem, ſupra quam tranſit, præter primam partem, in qua eſt punctum, ſuper quod fuerit perpendicularis: & ſic erit quælibet pars ſuperficiei directè oppoſitæ, & lineæ directè oppoſitæ, quando fuerit ſumpta perſe, obliquata, præter partem prædictam: & quando accipietur tota linea, aut ſuperficies, erit directa. Et cum punctum, apud quod erit axis perpendicularis ſuper ſuperficiem aut lineam, fuerit in medio ſuperficiei aut lineæ: erit ſuperficies aut linea in fine directæ oppoſitionis ad uiſum. Si autem punctum non fuerit in medio: erit ſuperficies aut linea directa, ſed non in fine directionis: & quantò fuerit punctum, apud quod axis fuerit perpendicularis ſuper ſuperficiem aut lineam, medio ſuperficiei aut lineæ propinquius, tantò erit ſuperficies autlinea directioris oppoſitionis. Situs autem linearum & ſpatiorum æquidiſtantium lineis radialibus, comprehenduntur à uiſu ex comprehenſione oppoſitionis. Quoniam, quando uiſus comprehenderit extremitates linearum aut ſpatiorum, quæ ſequuntur uiſibilia oppoſita uiſui illi, & extremitates eorum propinquas, quæ ſequuntur eundem uiſum, comprehendet ſitus eorum, & com page 45 prehendet extenſionem eorum in uerticatione oppoſitionis. Secundum ergo iſtos modos erit comprehenſio ſituum, ſuperficierum, linearum, & ſpatiorum à uiſu, reſpectu illius. Quædam autem ſuperficies, & lineæ, & ſpatia ſecantia lineas radiales ſunt obliquationis ualde magnæ ſuper radiales lineas, & quædam ſunt modicæ, & quædam ſunt perpendiculares ſuper lineas radiales: & ſunt ſuperficies, & lineæ, & ſpatia directè oppoſita uiſui. Extremitas autem remotior cuiuslibet ſuperficiei, & lineæ, & ſpatij ſequitur partem remotam à uiſu, ſcilicet partem ſequentem extremitates linearum radialium, & extremitas propinquior ſequitur partem propinquam uiſui, ſcilicet partem ſequentem uiſum. Et quando uiſus comprehenderit aliquam lineam, uel aliquod ſpatium, ſtatim comprehendet duas ubitates ſequentes extremitates lineæ illius, aut illius ſpatij: & ſimiliter quando uiſus comprehenderit aliquam ſuperficiem: comprehendet ubitates ſequentes extremitates illius ſuperficiei ex comprehenſione extenſionis illius ſuperficiei, in longitudine, & latitudine. Cum ergo uiſus comprehenderit ſuperficiem obliquam ſuper lineas radiales, & fuerit illa ſuperficies maximæ declinationis: comprehendet uiſus ubitatem ſequentem extremitatem remotiorem apud comprehenſionem ſuperficiei, & comprehendet ipſam eſſe ſequentem extremitates linearum radialium, & comprehendet ubitatem ſequentem extremitatem propinquiorem, & comprehendet ipſam eſſe ſequentem illud, quod eſt prope uiſum. Et ſimiliter de linea, & ſpatio maximæ obliquationis. Et cum uiſus perceperit, quòd una duarum extremitatum ſuperficiei, aut lineæ, aut ſpatij ſequantur ubitatem remotam à uiſu, & quòd altera extremitas fequatur ubitatem propinquam uiſui: ſtatim percipiet remotionem unius duarum extremitatum, aut lineę, aut ſpatij, aut ſuperficiei, & appropinquationem alterius. Et cum perceperit remotionem unius duarum extremitatum, aut lineæ, aut ſpatij, aut ſuperficiei, & appropinquationem alterius: ſtatim percipiet obliquationem ſitus illius ſuperficiei, aut lineæ, aut ſpatij. Obliquatio ergo ſuperficierum, & linearum, & ſpatiorum obliquatorum ſuper lineas radiales extraneæ obliquationis, comprehenditur à uiſu ex comprehenſione duarum ubitatum extremitatum eorum.

◉29. Situs uiſibilis obliquus ex immoderata diſtantia uidetur directus. 34 p 4.

◉DEclinatio autem & directa oppoſitio linearum, & ſuperficierum, & ſpatiorum modicæ obliquationis, & directionis, non comprehenduntur à uiſu uera comprehenſione certificata, niſi remotio eorum ſit mediocris, & reſpiciat corpora ordinata comprehenſa à uiſu, & comprehenderit ex menſuris eorum corporum menſuras remotionum extremitatum illarum ſuperficierum, & linearum, & ſpatiorum, & comprehenderit æqualitatem duarum remotionum duarum extremitatum ſuperficiei, aut lineæ, aut ſpatij: aut inæqualitatem earum: quoniam nulla ubitatum ſequentium extremitates ſuperficierum, & linearum, & ſpatiorum directè oppoſitorum, aut declinantium modica declinatione, ſequitur uiſum: Sed extremitates eorum oppoſitæ ſequuntur ubitates dextras, aut ſiniſtras, aut ſuperiores, aut inferiores. Si ergo uiſus non comprehenderit menſuras remotionum eorum, quæ ſunt huiuſmodi à uiſu, non comprehendet æqualitatem remotionum extremitatum eorum, aut inæqualitatem: & ſi hæc non comprehenderit, non comprehendet obliquationem eorum, neque directionem. Cum ergo ſuperficies, & lineæ, & ſpatia fuerint maximæ remotionis, & fuerit obliquatio eorum modica: non poterit uiſus comprehendere obliquationem eorum, neque poteſt diſtinguere inter obliquum, & rectum: quoniam quantitates remotionum ſuperficierum, & linearum, & ſpatiorum, quorum remotio eſt magna, non certificantur à uiſu, ſed æſtimantur. Et cum remotio eorum fuerit magna, & fuerint ipſa modicæ obliquationis: erit differentia, quæ eſt in ter remotas extremitates eorum oppoſitorum, ualde modica, ferè carens quantitate reſpectu quantitatum remotionum eorum. Et cum uiſus non certificauerit quantitates remotionum extremitatum eorum, non comprehendet diuerſitatem remotionum, quæ eſt inter extremitates eorum. Et cum non comprehenderit diuerſitatem, quæ eſt inter remotiones extremitatum ſuperficiei, lineæ, & ſpatij, æſtimabitremotiones illas eſſe æquales, & non comprehendet obliquationem illius ſuperficiei, aut lineæ, aut ſpatij: & cum non comprehenderit obliquationem illius ſuperficiei, aut lineæ, aut ſpatij, æſtimabit ipſum eſſe directum. Et obliquatio modica ſuperficierum, & linearum, & ſpatiorum, quorum remotio eſt maxima, non comprehenditur à uiſu. Viſus ergo comprehendit omnes ſuperficies, & lineas, & ſpatia, quæ ſunt maximæ remotionis, & minimæ obliquationis, quaſi directè oppoſita, & non certificat ſitus eorum, neque diſtinguit inter obliquum, & directè oppoſitum, ſed comprehendit obliquum, & rectum ſecundum unum modum. Et ſimiliter ſitus ſuperficierum, & linearum, & ſpatiorum, quorum remotio eſt mediocris, quando non reſpexerint corpora ordinata, aut uiſus non comprehenderit corpora reſpicientia remotiones eorum, & non certificauerit quantitates remotionum eorum, non certificatur à uiſu, nec diſtinguit uiſus inter obliquum eorum & directum, ſed accipit ſitum eorum æſtimatione: & fortaſſe æſtimabit illud, quod eſt huiuſmodi, eſſe directum, quamuis ſit obliquum. Et cum ſuperficies, & lineæ, & ſpa tia fuerint in remotione mediocri, & remotiones eorum reſpexerint corpora ordinata, & comprehenderit uiſus illa corpora ordinata, & quantitates eorum, comprehendet quantitates remotionum extremitatum ſuperficierum illarum, & linearum, & ſpatiorum, & comprehendet æqualitatem remotionum extremitatum eorum oppoſitorum, ſi fuerint extremitates illæ æquales, & page 46 inæqualitatem eorum, ſi fuerint inæquales. Et cum comprehenderit æqualitatem remotionum extremitatum ſuperficierum, aut linearum, aut ſpatiorum, aut inæqualitatem eorum: comprehendet directionem illius ſuperficiei, autlineæ, aut ſpatij, aut eorum obliquationem certificata comprehenſione. Et ſimiliter obliquatio linearum, aut ſuperficierum, aut ſpatiorum, quæ ſunt maximę obliquationis, non comprehenditur à uiſu, niſi ipſa ſint in remotione mediocri, reſpectu magnitudinis eorum. Nam uiſus non comprehendit ubitates ſequentes extremitates ſuperficiei, aut lineę, aut ſpatij: niſi quando comprehenderit quantitatem extenſionis illius ſuperficiei, aut lineę, aut ſpa tij: ſed uiſus non comprehendit quantitatem extenſionis ſuperficiei, aut lineæ, aut ſpatij, niſi quãdo fuerit in remotione mediocri reſpectu quantitatis illius ſuperficiei, aut lineæ, aut ſpatij. Declinatio ergo ſuperficiei, aut lineæ, aut ſpatij ſecantium lineas radiales, quando fuerit maxima, comprehendetur à uiſu comprehenſione ubitatum extremitatum eius: & ſi fuerit modicæ obliquationis, aut directæ oppoſitionis: comprehendetur à uiſu eſſe obliquum, aut eſſe directum uiſibile ex comprehenſione quantitatum remotionum extremitatum eorum. Et uiſus non certificat qualitatem ſituum ſuperficierum, & linearum, & ſpatiorum, quæ ſunt maximæ obliquationis, niſi quando certificauerit qualitatem extenſionis eorum. Et non certificat ſitum ſuperficierum, & linearum, & ſpatiorum, quæ ſunt modicæ obliquationis, aut directæ oppoſitionis, niſi quando certificauerit quantitates remotionum extremitatum eorum, & comprehenderit inæqualitatem remotionum extremitatum eorum oppoſitorum, aut æqualitatem. Sed uiſus rarò certificat ſitus uiſibilium, & plura, quæ comprehendit uiſus ex ſitibus uiſibilium, non comprehendit, niſi per æſtimationem. Suſtentatio ergo uiſus in comprehenſione ſituum uiſibilium non eſt, niſi per æſtimatio nem. Cum ergo aſpiciens aſpexerit, & uoluerit certificare ſitum alicuius ſuperficiei, aut ſitum alicuius lineæ, quæ ſunt in uiſibilibus, aut ſitum alicuius ſpatij, in ſuperficiebus uiſibilium: intuebitur formam illius rei uiſæ, & qualitatem extenſionis illius ſuperficiei, autlineæ, aut ſpatij. Si ergo forma illius rei uiſæ, in qua eſt illa ſuperficies, aut linea, aut ſpatium, fuerit manifeſta, & certificata, & fuerit obliquatio iſtius ſuperficiei, aut lineæ, aut ſpatij maxima: comprehendet uiſus obliquationem eius uerè ex comprehenſione qualitatis extenſionis eius, & ex comprehenſione duarum ubitatum extremitatum eius. Et ſi forma illius rei uiſæ fuerit manifeſta, & non fuerit maximæ obliquationis, & remotio eius reſpexerit corpora ordinata: uidebit corpora reſpicientia remotiones extremitatum eius, & conſiderabit quantitatem eorum: & comprehendet remotionem illius ſuperficiei, aut lineæ, aut ſpatij, & quantitatem obliquationis eius, aut directionem eius ex comprehenſione quantitatum remotionum extremitatum eius. Et ſi forma rei uiſæ non fuerit manifeſta, aut fuerit manifeſta, ſed obliquatio fuerit maxima, & remotio non reſpexerit corpora ordinata: non comprehendet uiſus certitudinem ſitus huiuſmodi ſuperficiei, aut lineæ, aut ſpatij. Et quando uiſus comprehenderit formam non manifeſtam, & inuenerit remotiones eius reſpicere corpora ordinata: ſtatim percipiet, quòd ſitus illius ſuperficiei, aut lineæ, aut ſpatij non certificatur. Secundum ergo iſtos modos comprehendit uiſus ſitus ſuperficierum uiſibilium, & ſitus linearum, & ſpatiorum, quæ ſunt in ſuperficiebus uiſibilium, ſcilicet quæ omnes ſecant lineas radiales. Quod uerò eſt ex ſpatijs, quæ ſunt inter uiſibilia diſtincta in rebus remotioribus maximis, ſcilicet, quando fuerit remotio utriuſque uiſibilium, quæ ſunt apud duas extremitates ſpatij, maxima remotio, comprehenditur à uiſu tunc quaſi directè oppoſitum, quamuis ſit obliquum: quoniam non comprehendit diuerſitatem, quæ eſt inter remotiones extremitatum eius. Et ſi alterum duorum uiſibilium, quæ ſunt apud duas extremitates ſpatij, fuerit propinquius altero, & ſenſerit uiſus appropinquationem eius: comprehendet ſpatium, quod eſt inter ea, eſſe obliquum, ſecundum quod comprehendit ex appropinquatione propinquioris illorum duorum uiſibilium, & ex remotione remotioris illorum. Et ſi alterum duorum uiſibilium fuerit propinquius, ſed uiſus non comprehenderit appropinquationem eius: non ſentiet obliquationem ſpatij, quod eſt inter ea. Situs ergo ſuperficierum, & linearum, & ſpatiorum ſecantium lineas radiales, non certificatur à uiſu, niſi ſit remotio eorum mediocris: & ſimul non certificat uiſus æqualitatem aut inęqualitatẽ remotionum extremitatũ eorum. Si autem uiſus nõ certificauerit æqualita tẽ remotionis extremitatum eorũ, aut inæqualitatẽ, non poterit certificare ſitum illorum. Et plura illorum, quæ comprehenduntur à uiſu ex ſitibus uiſibilium, non comprehenduntur niſi per æſtimationem. Si ergo ipſa fuerint in remotione mediocri, non erit magna diuerſitas inter ſitum comprehenſum à uiſu per æſtimationem, & uerum ſitum: & ſi fuerint in remotione maxima, non diſtinguet inter obliquum & directum. Quoniam uiſus quando non comprehenderit inæqualitatem duarum remotionum duarum extremitatum rei uiſæ: comprehendet ipſas eſſe æquales, & ſic iudicabit ipſam rem uiſam eſſe directam. Secundum ergo iſtos modos erit comprehenſio ſituum ſuperficierum, & linearum, & ſpatiorum per ſenſum uiſus.

◉30. Situs partium & terminorum rei uiſibilis, & ſitus uiſibilium diſtinctorum percipiuntur ex æquabili & inæquabili diſtantia, ordinéque formarum ad uiſum manantium. 32 p 4.

◉SItus uerò partium rei uiſæ inter ſe, & ſitus terminorum ſuperficiei rei uiſæ, aut ſuperficiei eius inter ſe, & ſitus uiſibilium diſtinctorum inter ſe, quæ collocantur ſub ordinatione, compreheri page 47 duntur à uiſu ex comprehenſione locorum uiſus, ad quæ perueniunt formæ partium, & ex compre henſione ordinationis partium formę peruenientis ad uiſum, per uirtutem diſtinctiuam. Quoniam enim forma cuiuslibet partium ſuperficiei rei uiſæ peruenit in aliquam partem ſuperficiei membri ſentientis, in quam peruenit forma totius: unde cum ſuperficies rei uiſæ fuerit diuerſorum colorum, & fuerint inter partes eius differentiæ, per quas diſtinguantur partes inter ſe: erit forma perueniens ad uiſum diuerſorum colorum, & erunt partes eius diſtinctæ ſecundum partium diſtinctionem ſuperficiei rei uiſæ. Et ſentiens ſentit formam, & ſentit quamlibet partium formæ ex ſenſu colorum illarum partium, & lucis quæ eſt in eis: & ſentit loca formarum partium in uiſu ex ſenſu colorum partium illarum, & lucis illarum. Et uirtus diſtinctiua comprehendit ordinem illorum locorum ex comprehenſione diuerſitatis colorum partium formæ, & ex comprehenſione differen tiarum partium. Et ſic comprehendit dextrum & ſiniſtrum, ſuperius & inferius ex comparatione illorum inter ſe: & ſic comprehendit etiam contiguum & ſeparatum. Situs uerò partium rei uiſæ, inter ſe ſecundum acceſsionem & remotionem, ſcilicet ſecundum pręeminentiam & profundationem, comprehenduntnr à uiſu, ex comprehenſione quantitatis remotionum partium à uiſu, & comprehenſione diuerſitatis remotionum partium ſecundum magis & minus. Situs uerò partium rei uiſæ quando fuerint in remotione mediocri inter ſe, ſecundum acceſsionem & remotionem comprehenduntur à uiſu: & hoc, cum uiſus comprehenderit quantitatem illius remotionis, & cõprehenderit inæqualitatem, quæ eſt inter remotiones partium à uiſu, & æqualitatem. Si autem uiſus non certificauerit quantitates rem otionis eius, & quantitates remotionum partium eius: non comprehendet uiſus ordinationem partium eius ſecundum acceſsionem & remotionem apud uiſionem. Si autem fuerit aliquid ex uiſibilibus aſſuetis, quæ cognoſcuntur à uiſu, comprehendet ordinationem partium eius ſecundum præeminentiam & profunditatem, & figuram ſuperficiei eius per cognitionem, non ſola uiſione: & ſi fuerit ex uiſibilibus extraneis, quæ uiſus non cognoſcit: comprehendet ſuperficiem eius quaſi planam, quando non certificauerit quantitates remotionum partium eius. Et iſta intentio apparet, quando uiſus inſpexerit aliquod corpus conuexum, aut concauum, & fuerit in remotione maxima: quoniam uiſus tunc non comprehendet conuexitatem aut concauitatem, ſed comprehendet ipſum quaſi planum. Et ſitus partium ſuperficiei rei uiſæ inter ſe in diuerſitate ubitatum, & in ſeparatione, & in continuatione non comprehenduntur à uiſu, niſi ex comprehenſione partium formæ peruenientis in uiſum, & comprehenſione diuerſitatis colorum & differentiarum, per quas diſtinguuntur partes, & ex comprehenſione ordinationis partium formæ per uirtutem diſtinctiuam. Et ſitus partium ſuperficiei rei uiſæ inter ſe in acceſsione, & etiam ſecundum remotionem reſpectu uiſus, non comprehenduntur à uiſu, niſi ex comprehenſione quantitatis remotionis partium, & ex comprehenſione æqualitatis & inæqualitatis quantitatum remotionum earum. Ordinatio ergo partium rei uiſæ ſecundum acceſsionem & remotionem illius, cuius quantitates remotionum partium certificantur à uiſu, comprehenditur à uiſu: ordinatio uerò partium illius remotionum partium, cuius quantitates non certificantur à uiſu, non comprehenditur à uiſu. Ordinatio autem partium rei uiſæ diſtinctarum comprehenditur à uiſu ex comprehenſione locorum uiſus, in quæ perueniunt formæ illarum partium, & ex comprehenſione diſtinctionis in uiſu per uirtutem diſtinctiuam. Et ſimiliter eſt de uiſibilibus diſtinctis. Termini autem ſuperficiei rei uiſæ, aut ſuperficierum eius, & ordinatio eorum comprehenduntur à uiſu ex comprehenſione partis ſuperficiei eius, in quam peruenit color illius ſuperficiei, & lux eius à uiſu, & ex comprehenſione terminorum illius partis, & ordinationis circumferentiæ illius partis per uirtutem diſtinctiuam. Secundum ergo iſtos modos comprehendit uiſus ſitus partium uiſibilium, & ſitus partium ſuperficierum uiſibilium inter ſe, & ſitus terminorum ſuperficierum, & ſitus partium diſtinctarum uiſibilium inter ſe, & ſitus uiſibilium diſtinctorum inter ſe.

◉31. Soliditas quorundam corporum ſolo uiſu percipitur: quorundam uiſu & ſyllogiſmo ſimul. 63 p 4.

◉COrporeitas uerò, quæ eſt extenſio ſecundum trinam dimenſionem, comprehenditur à uiſu in quibuſdam corporibus, & in quibuſdam non. Tamen apud hominem diſtinguentem iam quietum eſt principium, quod non comprehenditur ſenſu uiſu, niſi corpus: & ſic quando ipſe comprehendet uiſibile: ſciet ſtatim quod eſt corpus, quamuis non comprehendat extenſionem ſecundum trinam dimenſionem. Et uiſus comprehendit in corporibus extenſionem eorum ſecundum longitudinem & latitudinem ex comprehenſione ſuperficierum corporum oppoſitorum illi. Cum ergo comprehenderit ſuperficiem corporis, ſciendo quòd illud uiſibile eſt corpus: comprehendet ſtatim extenſionem illius corporis ſecundum longitudinem & latitudinem, & non remanet niſi dimenſio tertia. Et quædam corpora continentur à ſuperficiebus planis ſecantibus ſe obliquè: & quædam continentur à ſuperficiebus concauis, aut conuexis: & quædam continentur à ſuperficiebus diuerſarum figurarum ſecantibus ſe obliquè: & quædam continentur ab una ſuperficie rotunda. Corpus autem, quod continetur à ſuperficiebus ſecãtibus ſe, cuius una ſuperficies eſt plana, quando comprehenditur à uiſu, & fuerit ſuperficies eius plana oppoſita uiſui & directa, & ſu perficies reſiduę ſecuerint ſuperficiẽ directè oppoſitam, aut perpẽdiculares ſuper ſuperficiẽ directè page 48 oppoſitam, aut obliquæ ſuper ipſam ad partem ſtrictam ex parte poſteriori ſuperficiei directè oppoſitæ: non apparebit uiſui ex eo, niſi ſuperficies directè oppoſita tantùm. Ergo ex huiuſmodi corporibus non comprehendit uiſus, niſi longitudinem & latitudinem tantùm: ergo non ſentit corporeitatem huiuſmodi. Corpus autem, quod continetur à ſuperficiebus ſecantibus ſe, quando ſuperficies eius fuerit oppoſita uiſui, ſed non ſecundum directam oppoſitionem, & fuerit ſectio iſtius ſuperficiei cum alia ſuperficie illius corporis, comprehenſa à uiſu, ita ut poſsit comprehendere duas ſuperficies ſimul: comprehendetur à uiſu tunc eius corporeitas: quoniam comprehendet obliquationem ſuperficiei corporis ad eius profunditatem: quare comprehendet extenſionem corporis ſecundum profunditatem, cum comprehenderit ex ſuperficie obliqua extenſionem in longum & latum. Et ſic comprehendet corporeitatem huiuſmodi corporum. Et ſimiliter erit, quando una ſuperficierum corporis directè fuerit oppoſita uiſui, & fuerint ſuperficies ſecantes illam ſuperficiem, aut una illarum obliqua ſuper ſuperficiem directè oppoſitam ad partem amplam ex parte poſteriori ſuperficiei directè oppoſitæ: quoniam uiſus comprehendet in tali corpore ſuperficiem directè op poſitam, & ſuperficiem obliquè ſecantem ſuperficiem directè oppoſitam, & comprehendet etiam ſectionem iſtarum ſuperficierum: & ſic, ſicut diximus, comprehendet corporeitatem illius corporis. Et generaliter dico, quòd omne corpus, in quo poteſt uiſus comprehendere duas ſuperficies ſecantes ſe, comprehendetur in ſua corporeitate à uiſu. Corporum autem, in quibus eſt ſuperficies conuexa comprehenſa à uiſu, & illud, quod continet ipſa, eſt aut una ſuperficies, aut multæ ſuperficies, corporeitatem uiſus comprehendere poterit ex comprehenſione ueritatis eius. Quoniam ſi ſuperficies conuexa fuerit oppoſita uiſui: erunt remotiones partium eius à uiſu inæquales, & erit medium eius propinquius extremitatibus uiſus: & cum uiſus comprehenderit conuexitatem eius, comprehendet quòd medium eius eſt ſibi propinquius extremitatibus: & cum ſenſerit quòd medium eius eſt propinquius illi, & quòd extremitates eius ſunt remotiores: ſentiet ſtatim, quòd ſuperficies exit ad ipſum ab ultimis tendentibus ad poſterius: & ſic ſentiet extenſionem corporis in profunditate, reſpectu ſuperficiei directè oppoſitæ. Et ipſe comprehendet extenſionem corporis illius ſecundum longitudinem & latitudinem, ex comprehenſione extenſionis ſuperficiei conuexę ſecundum longitudinem & latitudinem. Et ſimiliter ſi alia ſuperficies corporis præter ſuperficiem directè oppoſitam, fuerit conuexa: & comprehenderit uiſus conuexitatem eius: comprehendet etiam extenſionem eius ſecundum trinam dimenſionem. Si uerò corporis, in quo eſt ſuperficies con caua comprehenſa à uiſu, aliam ſuperficiem ſenſerit uiſus, & ſenſerit ſectionem eius cum ſuperficie concaua: tunc ſentiet obliquationem ſuperficiei corporis illius, & cum ſenſerit obliquationem illius ſuperficiei, ſtatim ſentiet corporeitatem eius. Si autem ſuperficies fuerit concaua, comprehen ſa à uiſu, & non apparuerit uiſui alia ſuperficierum reſiduarum: non comprehendet uiſus corporeitatem illius corporis: neque uiſus comprehendet ex huiuſmodi corporibus, niſi extenſiones eius ſecundum duas dimenſiones tantùm, & non ſentiet corporeitatem huiuſmodi corporum, niſi per ſcientiam præcedentem tantùm, non per ſenſum trium dimenſionum illius corporis. Et ſuperficies concaua etiam extenditur in profunditate propter propinquitatem extremitatum eius ad uiſum & remotionem medij: Sed non comprehenditur ex extenſione profunditatis, niſi extenſio uacuitatis, non extenſio corporis uiſi, cuius ſuperficies eſt illa ſuperficies concaua. Comprehenſio ergo corporeitatis à uiſu, non eſt, niſi ex comprehenſione obliquationis ſuperficierum corporum: & obliquitates ſuperficierum corporũ, per quas ſignificatur uiſui, quòd corpora ſint corpora, non comprehenduntur à uiſu, niſi in corporibus, quorum remotio eſt mediocris. In corporibus autem maximę remotionis, quorum remotio non certificatur à uiſu, non comprehendit uiſus obliquationes ſuperficierum: & ſic non comprehendit corporeitatem eius per ſenſum uiſus. Quoniam in talibus corporibus non comprehendit uiſus ſitus partium ſuperficierum eorum inter ſe, neque comprehendit ipſas niſi planas, & ſic non comprehendit obliquationes ſuperficierum, & ſic denique non comprehendit corporeitatem. Viſus ergo non comprehẽdit corporeitatem corporis maximæ remotionis, cuius remotio non certificatur illi. Et ipſe comprehendit corporeitatem corporum ex comprehenſione obliquationum ſuperficierum corporum: & obliquationes ſuperficierum corporum non comprehenduntur à uiſu, niſi in uiſibilibus mediocris remotionis, quorum ſitus partium ſuperficierum inter ſe comprehenduntur à uiſu. Et præter iſtorum uiſibilium corporeitatem, non comprehendit corporeitatem uiſus, niſi per ſcientiam antecedentem tantùm.

◉32. Circulus percipitur è ſitu, quem obtinet in ſuperficie uiſus. 45 p 4.

◉FIgura autem rei uiſæ diuiditur in duo: quorum alterum eſt figura circumferentiæ ſuperficiei rei uiſæ, aut circumferentiæ alicuius partis rei uiſæ: ſecundum autem eſt figura corporeitatis rei uiſæ, aut figura corporeitatis alicuius partis rei uiſæ. Et iſte modus eſt forma ſuperficiei rei uiſæ, cuius corporeitas comprehenditur per ſenſum uiſus, aut forma partis ſuperficiei rei uiſæ, cuius corporeitas comprehenditur. Et omne, quod uiſus comprehendit ex figuris uiſibilium, diuiditur in iſtos modos. Figura uerò circumferentiæ ſuperficiei rei uiſæ comprehenditur à ſentiente, ex comprehenſione circumferentiæ formæ, quæ peruenit in concauum nerui communis, & ex comprehenſione circumferentiæ partis ſuperficiei membri ſentientis, in quam peruenit forma rei uiſæ: quoniam in utroque iſtorum locorum figuratur circumferentia ſuperficiei rei uiſæ. Quemcunque ergo iſtorum locorum animaduerterit ſentiens, poterit comprehendere in eo page 49 figuram circumferentiæ rei uiſæ. Et ſimiliter figura circumferentiæ cuiuslibet partium ſuperficiei rei uiſæ comprehenditur à ſentiente ex ſenſu ordinationis partium terminorum partis formæ. Et cum ſentiens uoluerit certificare figuram circumferentiæ ſuperficiei rei uiſæ, aut figuram circumferentiæ partis rei uiſæ, mouebit axem radialem ſuper circumferentiam rei uiſæ: & ſic per motum certificabit ſitum partium terminorum formæ ſuperficiei, quæ eſt in ſuperficie membri ſentientis, & in concauo nerui communis. Quare comprehendet ex certificatione ſituum terminorum formæ, figuram circumferentiæ ſuperficiei rei uiſæ. Secundum ergo hunc modum erit comprehenſio figuræ circumferentiæ rei uiſæ, & figuræ circumferentiæ cuiuslibet partis ſuperficiei rei uiſæ per ſenſum uiſus.

◉33. Superficies globoſa percipitur è propinquitate partium mediarum, & æquabili longinquitate extremarum. 48 p 4.

◉FOrma autem ſuperficiei rei uiſæ non comprehenditur à uiſu, niſi ex comprehenſione ſituum partium ſuperficiei rei uiſæ, & ex conſimilitudine & diſsimilitudine eorundem ſituum. Et certificatur forma ſuperficiei ex comprehenſione diuerſitatis inæqualitatis remotionum partium ſuperficiei rei uiſę, & æqualitatis earum, aut inæqualitatis eleuationum partium ſuperficiei & æqualitatis earum. Quoniam conuexitas ſuperficiei non comprehenditur à uiſu, niſi aut ex comprehenſione propinquitatis partium mediarum in ſuperficie, & remotionis partium in terminis: aut ex inęqualitate eleuationum partium eius, quando ſuperficies ſuperior corporis fuerit cõuexa. Et ſimiliter conuexitas termini ſuperficiei non comprehenditur à uiſu, niſi aut ex comprehenſione propinquitatis medij, & remotionis extremitatum, quando conuexitas eius opponitur uiſui: aut ex inęqualitate eleuationum partium eius, quãdo gibboſitas eius fuerit deorſum, aut ſurſum: aut ex inęqualitate partium eius, quod in eo dextrum eſt, aut ſiniſtrum, quando gibboſitas eius fuerit dextra aut ſiniſtra.

◉34. Superficies caua percipit ur è longinquit ate partium mediarum, & æquabilipropinquitate extremarum. 49 p 4.

◉COncauitas autem ſuperficiei, quando opponitur uiſui, comprehenditur à uiſu ex comprehenſione remotionis partium mediarum, & appropinquatione extremitatum terminorum. Similiter eſt de concauitate terminorum ſuperficiei, quando opponitur uiſui: & uiſus non comprehendit concauitatem ſuperficiei, quando concauitas fuerit oppoſita ſurſum, aut deorſum, aut ad latus, niſi quando ſuperficies concaua fuerit in parte abſciſſa, & apparuerit arcualitas termini eius, quę eſt uerſus uiſum.

◉35. Planities in diſtantia moderata directè oppoſita uiſui: percipitur ex æquabili partium longinquitate, & ſimilitudine collocationis atque ordinis ipſarum inter ipſas. 47 p 4.

◉PLanities autem ſuperficierum comprehenditur à uiſu ex comprehenſione æqualitatis remotionum partium & conſimilitudinis ordinationis earum. Et ſimiliter comprehenditur rectitudo termini ſuperficiei, quando terminus opponetur uiſui. Rectitudo enim termini ſuperficiei, & arcualitas, aut curuitas eius, quando ſuperficies fuerit oppoſita uiſui, & termini continuerint ipſam, comprehenditur à uiſu ex ordinatione partium eius inter ſe. Conuexitas ergo ſuperficiei rei uiſæ, quæ opponitur uiſui, & concauitas eius, & planities comprehenduntur à uiſu ex com prehenſione diuerſitatis remotionis partium ſuperficiei, aut eleuationum earum, aut latitudinum earum, & ex quantitatibus exceſſus remotionis partium, aut eleuationum, aut latitudinum earum interſe. Et ſimiliter conuexitas, & concauitas, & planities cuiuslibet partis rei uiſæ comprehenditur à uiſu ex comprehenſione exceſſus remotionum partium illius partis, aut exceſſus eleuationum, aut latitudinum earum, aut æqualitatis earum. Et propter iſtam cauſſam non comprehen dit uiſus concauitatem & conuexitatem, niſi in uiſibilibus, quorum remotio eſt mediocris. Viſus autem comprehendit propinquitatem quarundam partium ſuperficiei, & remotionem quarundam per quædam corpora interuenientia inter ipſum, & ſuperficiem, & per corpora reſpicientia remotiones partium, quarum appropinquatio & remotio certificatur à uiſu. Et cum quædam partes ſuperficiei fuerint prominentes, & quædam profundæ: comprehendet uiſus prominentiam & profunditatem illarum per obliquationem ſuperficierum partium, & ſectiones partium, & curuitates earum in locis profunditatis, & per ſitus ſuperficierum partium inter ſe. Et hoc erit, quando uiſus non comprehenderit illam ſuperficiem antè, neque aliquam huius generis. Si autem illa res uiſa fuerit ex uiſibilibus aſſuetis, comprehendet uiſus formam eius, & formam ſuperſiciei per cognitionem antecedentem. Forma a‡tem rei uiſæ, quæ continetur ex ſuperficiebus ſecantibus ſe, & diuerſorum ſituum, comprehenditur à uiſu ex comprehenſione ſectionis ſuperficiei eius, & ex comprehenſione ſitus cuiuslibet ſuperficierum eius, & ex comprehenſione ſuperficierum earum inter ſe. Formæ igitur figurarum rerum uiſarum, quarum corporeitas comprehenditur à uiſu, comprehenduntur ex comprehenſione formarum ſuperficierum earum, & ex compre page 50 henſione ſituum ſuperficierum earum inter ſe. Et ſormæ ſuperficierum uiſibilium, quarum partes ſunt diuerſi ſitus: comprehenduntur à uiſu ex comprehenſione conuexitatis & concauitatis, & planitiei partium ſuperficierum in uiſibilibus, & prominentiæ, & profunditatis partium ſuperficiei. Secundum ergo hunc modum erit comprehenſio ſuperficierum formarum uiſibilium, & figurarum earum. Et cum ſentiens uoluerit certificare formam ſuperficiei rei uiſæ, aut formam alicuius partis rei uiſæ, mouebit uiſum in oppoſitionem eius, & faciet tranſire axem radialem ſuper omnes partes eius, donec ſentiat remotiones partium eius, & ſitus cuiuslibet illarum a pud uiſum, & ſitum earum inter ſe. Et cum ſentiens comprehenderit remotionem partium ſuperficierum, & ſitus earum, & comprehenderit prominentiam & profunditatem: comprehendet formam illius ſuperficiei rei uiſæ, & certificabit figuram eius. Et multoties errat uiſus in eo, quod comprehendit ex formis ſuperficierum uiſibilium, & formis figurarum uiſibilium, & non percipit errorem. Quoniam conuexitas parua & concauitas parua, & prominentia, & profunditas parua non comprehenduntur ſecundum acceſſum ad uiſum, quamuis earum remotio ſit mediocris, niſi ſit propinqua ualde uiſui. Viſibilia ergo, quorum formæ comprehenduntur à uiſu, ſunt illa, quorum quantitates partium ſuperficierum comprehenduntur à uiſu, & quorum exceſſus & æqualitates remotionum partium comprehenduntur à uiſu. Et uiſibilia, quorum formæ certificantur à uiſu, ſunt illa, quorum quantitates remotionum partium, & quorum quantitates exceſſus remotionis partium certificantur à uiſu. Et ſimiliter figuræ circumferentiarum ſuperficierum uiſibilium, & figuræ circumferentiarum partium ſuperficierum uiſibilium non certificantur à uiſu, niſi ſint in remotionibus mediocribus, & certificauerit uiſus ordinationem terminorum earum, & ſitum partium terminorum earum inter ſe, & certificauerit angulos earum. Et in quibus ſitus terminorum non certificãtur à uiſu, neque anguli, ſi habuerint angulos: in ijs non certificabit uiſus figuras. Omnes ergo figuræ uiſibilium comprehenduntur à uiſu, ſecundum modos, quos declarauimus.

◉36. Magnitudo nec ex angulo pyramidis opticæ tantum: nec ex anguli & diſtantiæ comparatione percipitur. 27 p 4.

◉MAgnitudo uerò & quantitas rei uiſæ comprehenduntur à uiſu: ſed qualitas comprehenſionis eius eſt ex intentionibus dubitabilibus. Et plures opinantur, quòd quantitas magnitudinis rei uiſæ non comprehenditur à uiſu, niſi ex quantitate anguli, qui fit apud centrum uiſus, quem continet ſuperficies pyramidis radialis, cuius baſis continet rem uiſam: & quòd uiſus comparat quantitates rerum uiſarum ad quantitates angulorum, qui fiunt à radijs, qui continent res uiſas apud centrum uiſus, & non ſuſtentatur in comprehenſione magnitudinis, niſi ſuper angulos tantùm. Et quidam illorum opinantur, quòd comprehenſio magnitudinis non completur in comparatione ad angulos tantùm, ſed per conſiderationem remotionis rei uiſæ, & ſitus eius cum comparatione ad angulos. Et ueritas eſt, quòd non eſt poſsibile, ut ſit comprehenſio quantitatum rerum uiſarum à uiſu ex comparatione ad angulos, quos res uiſæ reſpiciunt apud centrum uiſus tantùm. Quoniam eadem res uiſa non diuerſatur in quantitate apud uiſum, quamuis remotiones eius diuerſentur diuerſitate non magna. Quoniam quãdo res fuerit prope uiſum, & ipſe cõprehenderit quantitatem eius: & poſtea fuerit elongata à uiſu non multum: non diminuetur eius quantitas apud uiſum, quando eius remotio fuerit mediocris. Et nunquam diuerſatur quantitas alicuius rei uiſæ aſſuetæ apud uiſum, quando remotiones eius diuerſantur, & fuerint ex remotioni bus mediocribus. Et ſimiliter corpora æqualia diuerſarum remotionum, quando remotio illorum fuerit mediocris, cõprehenduntur à uiſu æqualia: Sed anguli, quos reſpicit una & eadem res uiſa in remotionibus diuerſis mediocribus, diuer ſantur diuerſitate alicuius quantitatis, [ut patet per 21 p 1] Quoniam quando res uiſa fuerit remota à uiſu per unum cubitum, deinde ſi elongetur à uiſu, donec fuerit eius remotio per duos cubitos: erit inter duos angulos, qui fiunt apud uiſum ab illa re uiſa, magnus exceſſus: & tamen non comprehendit uiſus rem uiſam in remotione duorum cubitorum, mi page 51 norem, quàm in remotione unius cubiti. Et ſimiliter ſi elongetur à uiſu pertres cubitos aut quatuor, non uidebitur minor, quamuis anguli, qui fiunt apud uiſum, diuerſentur diuerſitate extranea. Et etiam ſi in ſuperficie alicuius corporis ſignetur figura quadrata ęqualium laterum, & rectorum angulorum: & eleuetur illud corpus, donec ſuperficies eius, in qua eſt quadratio, ſit prope æquidiſtantiam uiſus, & ita ut uiſus comprehendat figuram quadratam: comprehendet uiſus figuram quadrilateram æqualium laterum: & tamen anguli, quos reſpiciunt latera quadrati apud centrum uiſus, quando centrum uiſus fuerit prope ſuperficiem, in qua eſt quadratio, erunt diuerſi: cum nihilominus uiſus comprehendat latera quadrati ęqualia. Et ſimiliter quando in circulo extrahuntur diametri diuerſorum ſituum, deinde eleuatur ſuperficies, in qua eſt circulus, donec ſit prope ęquidiſtantiam uiſus: erunt anguli, quos reſpiciunt diametri circuli apud centrum uiſus, diuerſi diuerſitate magna ſecundum diuerſitatem ſitus diametrorum: & tamen uiſus non comprehendit diametros circuli, niſi æquales, quando remotio circulorum fuerit mediocris. Si ergo comprehenſio rerum uiſarum eſſet ex comparatione ad angulos tantùm, qui fiunt ex uiſibilibus apud centrum uiſus: non comprehenderentur quadrati latera æqualia, neque comprehenderentur diametri circuli æquales, neque comprehenderetur circulus rotun dus, neque comprehenderetur una res uiſa in rebus diuerſis unius quantitatis. Experimentatione igitur iſtarum intentionum patet, quòd comprehenſio quantitatum rerum uiſarum non eſt ex comparatione ad angulos tantùm.

◉37. Magnitudo rei uiſibilis percipitur è magnitudine partis ſuperficiei uiſus (in quam peruenit forma) & angulo pyramidis opticæ. 17 p 4.

◉ET quia hoc declaratum eſt, quomodo certificemus qualitatem comprehenſionis magnitudinis: & iam declaratum eſt, quòd ſuſtentatio in comprehenſione plurium ſenſibilium non eſt, niſi per argumentationem & diſtinctionem: magnitudo autem eſt una intentionum, quę comprehenduntur ratione & argumentatione: & radix, ſuper quam ſuſtentatur uirtus diſtinctiua in diſtinctione quantitatis magnitudinis rei uiſæ, eſt quantitas partis uiſus, in quam peruenit forma rei uiſæ: & pars, in quam peruenit forma rei uiſæ, determinatur, & menſuratur per angulum, qui eſt apud centrum uiſus, quem continet pyramis radialis, continens rem uiſam, & partem uiſus, in quam peruenit forma rei uiſæ. Pars ergo uiſus, in quam peruenit forma rei uiſæ, & angulus, quem continet pyramis radialis, continens illam partem, ſunt radix, quam non poteſt ſenſus & diſtinctio uitare in comprehenſione magnitudinis rei uiſæ. Sed tamen non ſufficit uirtuti diſtinctiuæ in comprehenſione magnitudinis conſideratio anguli tantùm, aut conſideratio partis uiſus reſpicientis angulum tantùm. Quoniam una res uiſa quando comprehenditur à uiſu, & eſt prope ipſum: comprehendet ſentiẽs locũ uiſus, in quem peruenit forma rei uiſæ, & comprehendet quantitatem illius loci: deinde quando illa res uiſa elongabitur à uiſu: comprehendetur etiam à uiſu, & comprehendet ſentiens locum uiſus, in quem peruenit forma eius ſecundò, & comprehendet quantitatem loci. Et manifeſtum eſt, quòd locus uiſus, in quem peruenit forma eius primò, & locus uiſus, in quem peruenit forma eius ſecundò, diuerſantur ſecundum quantitatem: quoniam locus formę in uiſu erit ſecundum quantitatem anguli, quem reſpicit illa res uiſa apud centrum uiſus. Et quãtò magis elongabitur res uiſa, tantò magis anguſtabitur pyramis cõtinens ipſam, & eius angulus, & locus uiſus, in quem peruenit forma.

◉38. Magnitudo uera uiſibilis percipitur è comparatione baſis anguli, & longitudine pyramidis opticæ. 27 p 4.

◉ET cum ſentiens comprehenderit locum, in quem peruenit forma rei uiſæ, & comprehenderit quantitatem loci: comprehendet diminutionem loci apud remotionem rei uiſæ à uiſu. Et iſta intentio ſæpe reuertitur ad uiſum: ſcilicet quòd uiſibilia ſæ pe elongantur à uiſu, & uiſus ab eis, & appropin quant uiſui, & uiſus illis: & uiſus comprehendit ipſa, & comprehendit diminutionem locorum formarum illarum in uiſu apud remotionem, & comprehendit augmentationem locorum formarum illarum in uiſu apud appropinquationem. Quare ad comprehenſionem quantitatis rei uiſæ adiungit uirtus diſtinctiua remotionem rei uiſæ ad angulum pyramidis radialis, qui eſt in centro oculi. Ex frequentia ergo iſtius intentionis quieuit in anima apud uirtutem diſtinctiuam, quòd quantò magis elongatur res uiſa à uiſu, tantò magis diminuitur locus formæ eius in uiſu, & angulus, quem reſpicit res uiſa apud centrum uiſus. Et cum hoc eſt: eſt quietum in anima, quòd locus, in quem peruenit ſorma rei uiſæ, & angulus, quem reſpicit res uiſa apud centrum uiſus, non erit niſi ſecundum remotionem rei uiſæ à uiſu. Et cum hoc quietum eſt in anima, quando uirtus diſtinctiua diſtinguet quantitatem rei uiſæ, non conſiderabit angulum tantùm, ſed conſiderabit angulum & remotionem ſimul: quoniam quietum eſt apud ipſam, quòd angulus non erit, niſi ſecundum remotionem. Quantitates ergo uiſibilium non comprehenduntur, niſi per diſtinctionem & comparationem. Comparatio autem, per quam comprehenditur quantitas rei uiſæ, eſt comparatio baſis pyramidis radialis, quæ eſt ſuperficies rei uiſæ, ad angulum pyramidis, & ad quantitatem longitudinis pyramidis, quæ eſt remotio rei uiſæ à uiſu. Et conſideratio uirtutis di page 52 ſtinctiuæ non eſt, niſi in parte ſuperficiei membri ſentientis, in quam peruenit forma rei uiſæ, cum conſideratione remotionis rei uiſæ à ſuperficie uiſus. Quoniam quantitas partis, in quam peruenit forma, nunquam erit niſi ſecundum quantitatem anguli, quem reſpicit illa pars apud centrum uiſus. Et non eſt inter remotionem rei uiſæ à ſuperficie uiſus, & remotionem eius à centro uiſus in maiori parte diuerſitas operans in remotionem. Et etiam iam declaratum eſt, [18 n 1. & 24. 25 n] quòd ſentiens comprehendit uerticationes, quæ ſunt inter centrum uiſus & rem uiſam, quæ ſunt uerticationes linearum radialium, & comprehendit uerticationum ordinationem, & ordinationem uiſibilium, & ordinationem partium rei uiſæ. Et cum ſentiens comprehendit hæc: uirtus diſtinctiua comprehendit, quòd iſtæ uerticationes quantò magis elongantur à uiſu, tantò magis ampliantur ſpatia, quæ ſunt inter earum extremitates. Et iſta intentio iam etiam quieta eſt in anima: & præterea, quietum eſt etiam in anima, quòd lineæ radiales quantò magis elongabuntur à uiſu, tantò erit res uiſa apud earum extremitates minor. Cum ergo uiſus comprehenderit aliquam rem uiſam, & comprehenderit terminos eius: comprehendet uerticationes, ex quibus comprehendet terminos rei uiſæ: & uerticationes, ex quibus comprehendet terminos rei uiſæ, ſunt lineæ continentes angulum, qui eſt apud centrum uiſus, quem reſpicit illa res uiſa, & ſunt lineæ continentes locum uiſus, in quem peruenit forma rei uiſæ. Cum ergo uiſus comprehenderit uerticationes: imaginabitur uirtus diſtinctiua extenſionem iſtarum linearum à centro uiſus uſque ad terminos rei uiſæ: & quando ſimul comprehenderit quantitatem remotionis rei uiſæ: imaginabitur quantitatem longitudinum iſtarum linearum, & quantitatem ſpatij, quod eſt inter extremitates earum: & ſpatia, quæ ſunt inter extremitates iſtarum linearum, ſunt diametri rei uiſæ. Et quando uirtus diſtinctiua imaginabitur quantitatem anguli, & quantitatem longitudinum linearum radialium, & quantitatem ſpatiorum, quæ ſunt inter extremitates earum: comprehendet quantitatem rei uiſæ ſecundum ſuum eſſe. Verticationes autem, quæ extenduntur inter centrum uiſus & terminos cuiuslibet rei uiſæ comprehenſæ à uiſu, comprehenduntur à ſentiente, & à uirtute diſtinctiua: & ſentiens & uirtus diſtinctiua comprehendunt quantitatem partis uiſus, in quam peruenit forma illius rei uiſæ. Et cum uirtus diſtinctiua comprehenderit uerticationes linearum radialium: comprehendet ſitus earum inter ſe, & comprehendet appropinquationem earum inter ſe, & comprehendet qualitatem extenſionis earum: & nihil remanet, quo completur comprehenſio magnitudinis rei uiſæ, niſi quantitas remotionis rei uiſæ. Et iam declaratum eſt in qualitate comprehenſionis remotionis rei uiſæ, [24 n] quòd cuiuslibet rei uiſæ remotio comprehenditur à uiſu, aut certè, aut æſtimatione. Et cum uirtus diſtinctiua comprehenderit ſitus linearum radialium continentium terminos rei uiſæ, & quantitatem partis, quæ eſt inter ipſas lineas radiales, & ſuperficiem membri ſentientis, quæ eſt quantitas anguli, & imaginata fuerit ſimul quantitatem remotionis rei uiſæ: ſtatim imaginabitur quantitatem anguli, & remotionis ſimul. Et cum imaginata fuerit quantitatem anguli & remotionis ſimul, comprehendet quantitatem rei uiſæ ſecundum quantitatem anguli, & ſecundum quantitatem remotionis ſimul. Et uirtus diſtinctiua imaginatur quantitatem remotionis cuiuslibet rei uiſæ comprehenſæ à uiſu, & imaginatur uerticationes continentes terminos illius, & per imaginationem iſtam perueniet ad ipſam forma pyramidis continentis rem uiſam, & quantitas baſis eius, quæ eſt res uiſa: & ſic perueniet ad illam quantitas rei uiſæ. Et ſignificatio, quòd comprehenſio magnitudinis rei uiſæ ſit per comparationem magnitudinis ad remotionem rei uiſæ, eſt: Quia uiſus quando comprehenderit duo uiſibilia diuerſæ remotionis, & reſpicientia eundem angulum apud centrum uiſus: ſcilicet, ut radij tranſeuntes per extrema primi illorum, perueniant ad extrema ſecundi, & primum illorum non cooperuerit totum ſecundum, & comprehenderit uiſus remotionem cuiuslibet illorum comprehenſione certificata: ſemper uiſibile remotius comprehendetur à uiſu uiſibili propinquiore maius. Et quantò remotius uiſibile magis elongabitur, & uiſus certificauerit quantitatem remotionis eius, tantò comprehendetur maius. Verbi gratia: quando aliquis aſpexerit parietem remotum à uiſu remotione mediocri: & certificauerit uiſus remotionem illius parietis, & quantitatem eius: & certificauerit quantitatem latitudinis eius: deinde appoſuerit manum uni uiſui inter uiſum & parietem: & clauſerit alterum oculum: inueniet tunc, quòd manus eius cooperiet portionem magnam illius parietis, & comprehendet quantitatem manus eius in iſta diſpoſitione, & comprehendet quòd quantitas cooperta à manu ex pariete, eſt multò maior quantitate manus eius: & uiſus ſimul comprehendet uerticationes linearum radialium, & comprehendet angulum, quem continent lineæ radiales. Tunc ergo uiſus comprehendet, quòd angulus, quem reſpiciunt manus & paries, eſt idem angulus: & tunc etiam comprehendet, quòd pars parietis cooperta manu eius, eſt multò maior manu. Et cum ita ſit: uirtus diſtinctiua in illa comprehenſione comprehendit, quòd remotius duorum uiſibilium diuerſæ remotionis, reſpicientium unum angulum, eſt maioris quantitatis. Deinde quando quis in illa diſpoſitione uiſum ſuum auerterit: & aſpexerit alium parietem remotiorem illo pariete: & appoſuerit manum ſuam inter uiſum & illum parietem: inueniet, quòd illud, quod cooperitur ex ſecundo pariete, eſt maius illo, quod cooperitur ex primo. Et ſi tunc afpexerit cœlum: inueniet quòd manus eius cooperiet medium illius, quod apparet de cœlo, aut magnam portionem eius: tamen aſpiciens non dubitabit, quin manus eius nihil ſit reſpectu illius, quod cooperuerit de cœlo ſecundum ſenſum. Determinabitur ergo ex iſta experimentatione, quòd uiſus non comprehendit quantita page 53 tem magnitudinis rei uiſæ, niſi ex comparatione magnitudinis rei uiſæ ad quantitatem remotionis eius cum comparatione ad angulum, non ex comparatione ad angulum tantùm. Et ſi comprehenſio quantitatis magnitudinis eſſet ſecundum angulum tantùm: oporteret ut duo uiſibilia diuerſæ remotionis, reſpicientia unum angulum apud centrum uiſus, uiderentur æqualia. Et non eſt ita. Quantitas ergo magnitudinis rei uiſæ non comprehenditur per diſtinctionem, niſi ex imaginatione pyramidis continentis rem uiſam à uirtute diſtinctiua, & eximaginatione quantitatis anguli py ramidis, & ex comparatione baſis pyramidis ad quantitatem anguli eius, & ad quantitatem longitudinis eius ſimul. Et hæc eſt qualitas comprehenſionis magnitudinis. Et propter multitudinem conſuetudinis uiſus in diſtinctione remotionum uiſibilium, quando ſenſerit formam & remo tionem rei uiſæ: ſtatim imaginabitur quantitatem loci formæ, & quantitatem remotionis, & comprehendet ex congregatione iſtarum duarum intentionum magnitudinem rei uiſæ: Sed tamen quantitates remotionum uiſibilium ſunt collocatæ ſub magnitudinibus, quæ comprehenduntur à uiſu. Et iam prædictum eſt, [24. 25 n] quòd quædam quantitates remotionum uiſibilium comprehenduntur certè, & quædam æſtimatiuè. & quòd illæ, quæ comprehenduntur æſtimatiuè, com prehenduntur à ſimilitudine remotionis rei uiſæ ad remotiones ſibi ſimilium ex uiſibilibus certificatæ remotionis: & quòd remotiones certificatæ quantitatis ſunt illæ, quæ reſpiciunt corpora ordinata & continuata. Et ex comprehenſione corporum ordinatorum continuatorum reſpicientium ipſas à uiſu, & ex certificatione quantitatum illorum corporum, erit certificatio quantitatum remotionum uiſibilium, quæ ſunt apud extremitates eorum.

◉39. Magnitudo diſt antiæ percipiturè corporibus communibus, inter uiſum & uiſibile interiectis. 10 p 4. Idem 25 n.

◉REmanet ergo declarandum, quomodo uiſus comprehendat quantitates remotionum uiſibilium refpicientium corpora ordinata continuata, & quomodo certificet quantitates corporum ordinatorum continuatorum reſpicientium remotiones uiſibilium. Corpora ergo ordinata continuata reſpicientia remotiones uiſibilium, ſunt in maiori parte partes terræ, & uiſibilia aſſueta, quæ ſemper comprehenduntur à uiſu, & frequentius ſunt ſuperficies terræ, & corpus terræ interiacet inter ipſa, & corpus hominis aſpicientis. Et quantitates partium terræ interiacentium inter aſpicientem & uiſibilia, quæ ſunt ſuper faciem terræ reſpicientes remotionem iſtorum uiſibilium à uiſu, ſemper comprehenduntur à uiſu. Et comprehenſio quantitatum partium terræ interiacentium inter aſpicientem, & uiſibilia, quæ ſunt ſuper faciem terræ, non eſt niſi ex menſuratione illarum inter ſe à uiſu, & ex menſuratione partium terræ remotarum ab eo, ad partes terræ propinquas illi, quarum quantitates ſunt certificatæ. Deinde ex frequentatione comprehenſionis partium terræ à uiſu, & ex frequentatione menſurationis illarum à uiſu, comprehendet uiſus quantitatem partium terræ, quæ ſunt apud pedes per cognitionem & aſsimilationem illarum per ſimiles iam prius comprehenſas. Viſus ergo quando aſpexerit partem terræ interiacentem inter ipſum & rem uiſam: cognoſcet quantitatem eius propter frequentationem comprehenſionis ſimilium illi parti terræ. Et iſta intentio eſt ex illis intentionibus, quas ſentiens acquirie à principio quieſcentiæ. Et ſic peruenient quantitates remotionum uiſibilium aſſuetorum figuratæ in imaginationem & quietem in anima, ita ut homo non percipiat qualitatem quieſcentiæ earum. Vn de uerò ſit principium comprehenſionis partium terræ interiacentium inter uiſum & uiſibilia, eſt, ſecundum quod narrabo. Principium eius, cuius quantitas certificatur à uiſu, eſt illud, quod eſt apud pedes: quoniam quantitas illius, quod eſt apud pedes, comprehenditur à uiſu & à uirtute diſtinctiua, & uiſus certificat ipſam per menſuram corporis hominis. Quoniam illud, quod eſt ex ter ra apud pedes, ſemper menſuratur ab homine ſine intentione per pedes eius, quando ambulat ſuper ipſum, & per brachium eius, quando extendit manus ad ipſum. Et omne, quod eſt prope hominem ex terra, ſemper menſuratur per corpus hominis ſine intentione, & uiſus comprehendit il lam menſuram, & ſentit ipſam: & uirtus diſtinctiua comprehendit iſtam menſuram, & intelligit ipſam, & certificat ex ea quantitates partium terræ continuatarum cum corpore hominis. Quantitates ergo partium terræ propinquarum homini iam ſunt intellectæ apud ſentientem, & apud uirtutem diſtinctiuam. Et iam formæ earum ſunt conceptæ apud uirtutem diſtinctiuam, & quietæ in anima: & uiſus comprehendit iſtas partes terræ ſemper, & ſentiens ſentit uerticationes, quę extenduntur à uiſu ad extremitates iſtarum partium apud comprehenſionem illarum à uiſu, & apud conſiderationem corporis terræ à uiſu, & comprehendit partes ſuperficiei membri ſentientis, in quas perueniunt formæ iſtarum partium terræ, & comprehendit quantitates partium, & quantitates angulorum, quos reſpiciunt iſtæ partes uiſus. Anguli uerò, quos reſpiciunt partes terræ propinquæ homini, intelliguntur apud membrum ſentiens ſecundum tranſitum temporis, & formæ eorum ſunt conceptæ in anima. Et quantitates longitudinum linearum radialium, quæ extendun tur à centro uiſus ad extremitates partium terræ propinquarum homini, comprehenduntur à ſentiente, & à uirtute diſtinctiua, & certificantur ab ea. Quoniam uerò longitudines iſtarum uerticationum ſemper menſurantur per corpus hominis ſine intentione: ſi ergo homo fuerit erectus, & aſpexerit terram apud pedes eius, erunt longitudines linearum radialium ſecundum quantitatem erectionis hominis: & uirtus diſtinctiua intelliget certè, quòd remotio interiacens inter uiſum & page 54 partem terræ, eſt quantitas erectionis hominis: & longitudines locorum terræ continuatorum cum corpore hominis, ſunt intellectæ & perceptæ quantitates apud uirtutem diſtinctiuam, & formæ eorum ſunt quietæ in anima. Cum ergo uiſus aſpexerit partem, quæ eſt apud pedes: ſtatim ſen tiens comprehendet uerticationes peruenientes ad extremitates illius partis: & imaginabitur uirtus diſtinctiua quantitates longitudinum uerticationum peruenientium ad extremitates earum, & quantitates angulorum, quos continent illæ uerticationes. Et cum uirtus diſtinctiua imaginata fuerit quantitates longitudinum uerticationnm, & quantitates angulorum, quos continent uerticationes: comprehendet quantitatem ſpatij, quæ eſt inter extremitates illarum uerticationum, cer ta comprehenſione. Secundum ergo hunc modum certificantur quantitates partium terræ per ſen ſum uiſus. Deinde quantitates partium ſequentium iſtas partes in remotione, comprehenduntur â uiſu ex comparatione quantitatum partium linearum radialium, quæ extenduntur ad extremitates earum, ad quantitates radialium, quæ extenduntur ad primas partes, quæ ſequuntur hominem: & ſic comparat uirtus diſtinctiua lineas radiales tertio loco uenientes ad radios ſecundo uenientes, communes primæ parti & ſecundæ, & percipit quantitatem augmentationis tertij radij ſupra ſecundum, & cum ſenſerit, ſentiet quantitatem tertij radij: & ipſe comprehendet quantitatem ſecundi radij certa comprehenſione. Erunt ergo duo radij continentes ſecundam partem terræ no tæ quantitatis apud uirtutem diſtinctiuam: & ſimiliter erit ſitus eorum notus apud ipſam. Et cum comprehenderit longitudinem duorum radiorum, & ſitum eorum: comprehendet ſpatium, quod eſt inter extremitates eorum certa comprehenſione. Secundum ergo hunc modum comprehendet uirtus diſtinctiua etiam quantitates partium terræ, ſequentium partes continentes pedes. Et etiam partes ſequentes partes continentes pedes, ſemper menſurantur per corpus hominis: quoniam quando homo ambulauerit ſuper terram: menſurabitur terra, ſuper quam ambulat, per pedes eius & paſſus, & comprehendet uirtus diſtinctiua quantitatem eius. Et cum homo pertranſierit lo cum, in quo fuerit, & partes continuatas cum pedibus eius: & peruenerit ad illas partesſequentes: menſurabuntur etiam illæ partes ſequentes, ſicut menſurabantur etiam priores, & comprehendet etiam ſequentes, ſicut comprehendebat priores. Et iſta comprehenſio erit certificata ſine dubio: & ſic certificabitur ab eo per comprehenſionem iſtam ſecundam prima comprehenſio. Si er go quantitas eius non fuerit certificata primò, certificabitur ſecundò. Et iſta commenſuratio comprehenditur à ſentiente ſemper, & utitur ipſa ſine intentione ſolicita. Sed aſpecta aliqua partiũ terræ à uiſu: comprehendit ſentiens & uirtus diſtinctiua iſtam menſurationem per uiam accidentalẽ ſine intentione: deinde propter frequentationem iſtius intentionis ſunt iam certificatæ quantitates partium terræ ſequentium pedes, & quantitates earum, quæ ſequuntur ipſas. Secundum ergo hunc modum acquirit ſentiens & uirtus diſtinctiua quantitates partium terræ continentium homi nem, interiacentium inter uiſum & uiſibilia. Et iſta acquiſitio eſt in principio quieſcentiæ hominis: deinde acquieſcunt quantitates remotionum uiſibilium aſſuetorum, quæ ſunt ſuper faciem terræ apud ſentientem & apud uirtutem diſtinctiuam. Erit ergo comprehenſio remotionum uiſibilium aſſuetorum, quæ ſunt ſuper faciem terræ, per cognitionem & aſsimilationem eorum adinuicem: & eſt dicere, comprehenſionem quantitatum remotionũ uiſibilium eſſe per acquiſitionem à ſentiente, & à uirtute diſtinctiua: non quòd per iſta comprehendat aſpiciens quot cubiti ſint in qualibet re motione, ſed acquirit ex qualibet remotione, & ex qualibet parte terræ quantitatem determinatã, & ad illas quantitates determinatas comparat quantitates remotionum uiſibilium, quas comprehendit poſt. Et ſimiliter acquirit ex cubito & palmo, & à qualibet quantitate menſurata quantitatem determinatam. Quando ergo aſpiciens comprehenderit aliquod ſpatium, & uoluerit ſcire, quot cubiti fuerint in eo: comparabit formam acquiſitam ex imaginatione ex illo ſpatio, ad formã acquiſitam in imaginatione ex cubito, & comprehendet per iſtam comparationem ſpatij quantitatem reſpectu cubiti. Et etiam ex aſſuetudine hominis eſt, quòd quãdo uoluerit certificare aliquam intentionem: iterabit aſpectum ſuum: & diſtinguet intentiones eius: & conſiderabit tempus: & per illud comprehendet illam intentionem ſecun dum ueritatem. Aſpiciens ergo quando comprehenderit aliquam rem uiſam ſuper faciem terræ, & uoluerit certificare remotionem eius: intuebitur partem terræ continuatam, interiacentem inter ipſum & rem uiſam, & mouebitur uiſus in longitudine ipſius, & ſic mouebitur axis radialis ſuper illam partem, & menſurabit ipſam, & comprehendet ipſam ſecundum ſingulas partes, & ſentiet partes eius paruas, quando remotio illius ultimi ſpa tij fuerit mediocris. Et quando uiſus comprehenderit partes terræ, & comprehenderit partes paruas: comprehendet uirtus diſtinctiua quantitatem totius ſpatij: quoniam per motum axis radialis ſuper ſpatium, certificabit uirtus diſtinctiua quantitatem partis uiſus, in quam peruenit forma illius ſpatij, & quantitatem anguli, quem reſpicit illud ſpatium, & quantitatem longitudinis radij, qui extenditur ad ultimum ſpatij: & cum iſtæ duæ intentiones certificabuntur à uirtute diſtinctiua, certificabitur quantitas partis terræ uiſæ. Et ſimiliter quantitates longitudinum corporum eleuatorum à terra extenſorum in parte remota (ſicut parietum & montium) comprehenduntur à uiſu, ſicut comprehenduntur quantitates partium terræ, & comprehenduntur remotiones uiſibilium reſpicientium ipſas, ex comprehenſione quantitatum longitudinum earum. Secundum ergo hunc modum certificat uiſus quantitates remotionum uiſibilium, quando fuerint ex remotionibus mediocribus, & fuerint reſpicientia corpora ordinata continuata. Quædam autem uiſibilia, quæ ſunt ſuper faciem terræ, habent remotionem mediocrem, page 55 & quantitates partium terræ interiacentium inter uiſum & ipſa, ſunt quantitates mediocres: & quædam ſunt, quorum remotio eſt maxima & extra mediocritatem, & quantitates partium terræ interiacentium inter uiſum & ipſa, ſunt extraneæ magnitudinis. Et quantitates partium terrę com prehenduntur à uiſu ſecundum modos, quos narrauimus. Illud ergo, quod eſt propinquum & mediocris quantitatis, comprehenditur, & certificatur à uiſu, & quantitas eius, quòd eſt extraneæ remotionis, non certificatur à uiſu: quoniam uiſus quando comprehenderit ſpatia: comprehendet quantitates eorundem, dum ſenſerit augmentationem longitudinis radij: & dum ſenſerit angulos, quos reſpiciunt partes paruæ partium ſpatij apud motum axis ſuper ſpatium: & certificabit quantitatem ſpatij, dum ſenſerit paruam augmentationem in longitudine radij, & augmentationem paruam in angulo, quem reſpicit ſpatium. Et cum remotio fuerit maxima, non ſentiet augmentationem paruam in longitudine radij, nec ſentiet motum radij propter paruam partem ſpatij, cuius remotio eſt maxima, nec ſentiet angulum, quem reſpicit parua pars remotionis maximæ, nec certificabit longitudinem radij peruenientis ad extremum ſpatij, nec certificabit quantitatem anguli, quem reſpicit ſpatium illud. Et cum non certificauerit longitudinem radij peruenientis ad extremum ſpatij, & non certificauerit quantitatem anguli, quem reſpicit ſpatium: non certificabit quantitatem ſpatij. Et etiam, quando remotio fuerit maxima, partes paruæ ſpatij, quæ ſunt in ultimo ſpatij, non comprehenduntur à uiſu, nec diſtinguuntur ab eo: quoniam parua quantitas in remotione maxima latet uiſum. Cum ergo axis radialis mouebitur ſuper ſpatium remotum maximè, & perueniet ad remotionem maximam, tranſibit partem paruam ſpatij, & non ſentiet ſentiens motum eius: quoniam parua pars in remotione maxima non facit angulum ſenſibilem apud centrum uiſus. Cum ergo axis radialis mouebitur ſuper ſpatium remotum, & ſenſerit uiſus, quòd ipſe iam tranſierit aliquam partem ſpatij: quantitas illius partis ſpatij, quam tranſiuit, non erit quantitas, quam comprehendit per ſenſum, ſed erit maior: & quantò magis augmentabitur remotio ſpatij, tantò magis partes latebunt uiſum apud ultimum ſpatij, & ſuper quas latet motus radij uiſus, erunt maiores. Quantitates ergo remotionum maximarum, quæ ſunt ſuper faciem terræ, non certificantur à uiſu; quonram non certificat quantitatem longitudinis radij peruenientis ad ultimum earum, nec quantitatem anguli, quem reſpicit illud ſpatium.

◉40. Viſibile propinquum uiſui accur atius uidetur. 15 p 4.

◉ET etiam ſentiens ſentit certificationem quantitatis ſpatij: quoniam uiſibile propinquum uiſui eſt certioris uiſionis: ſcilicet quia formæ uiſibilium propinquorum ſunt manifeſtiores, & comprehenduntur à uiſu manifeſtiore comprehenſione, & color & lux eorum ſunt manifeſtiores, & ſitus ſuperficierum eorum apud uiſum, & ſitus partium eorum, & forma partium eorum, & partium ſuperficierum ſunt manifeſtiores uiſui: & ſi in eis fuerit lineatio, aut pictura, aut partes paruæ, apparebunt uiſui manifeſtius: & non eſt ita de uiſibilibus remotionis maximæ: quoniã formã rei uiſę, quę fuerit in remotione maxima, non certificabit uiſus ſecundum ſuum eſſe, & dubitabit in colore, luce, & forma ſuperficierum eius, & nihil apparebit in ea ex ſubtilibus intentionibus & ex partibus paruis. Et iſta intentio manifeſta eſt ſenſui. Cum ergo uiſus comprehenderit aliquod ſpatium ſuper faciem terræ, ſtatim ſentiet, priuſquam uiderit ultimum eius, & quædam uiſibilia in ultimo eius, quòd illud ſpatium eſt ex ſpatijs mediocribus, aut ex ſpatijs maximæ remotionis. Si uerò certificauerit formam ultimi eius, aut formam rei uiſæ, quæ eſt apud ultim‡‡ eius, manifeſtè, & diſtinxerit etiam quantitatẽ illius ſpatij ſecundum modum prædictum: tunc uirtus diſtinctiua etiam comprehendet, quòd quantitas illius ſpatij eſt certificata ex comprehenſione manifeſtationis formæ ultimi eius, aut formæ rei uiſæ, quæ eſt apud ultimum eius. Si autem non certificauerit formam ultimi eius, aut formam rei uiſæ, quæ eſt apud ultimum eius, non certificabit quantitatem illius ſpatij. Et uirtus diſtinctiua apud conſiderationem iſtius ſpatij ſimul comprehendet, quòd iſtud ſpatium non eſt certificatæ quantitatis, propter latentiam formæ ultimi eius, aut formæ rei uiſæ, quæ eſt apud ultimum eius. Quantitates ergo remotionum uiſibilium diſtinguuntur à uiſu, & qualitas comprehenſionis quantitatum earum certificatur apud intuitionem. Et quando aſpiciens uoluerit certificare quantitatem rei uiſæ, & certificare quantitatem remotionis rei uiſæ: intuebitur remotionem, & diſtinguet ipſam, & ſic diſtinguetur ab eo remotio certificata à remotione non certificata. Nihil ergo eſt ex intentionibus uiſibilium, cuius quantitas ſit certificata, niſi remotiones reſpicientes corpora ordinata continuata, & cuius etiam remotiones ſunt mediocres. Quantitates ergo huiuſmodi remotionum comprehenduntur à uiſu ſecundum modum, quem declarauimus. Et præter iſta non certificantur à uiſu, ſed æſtimantur & aſsimilantur: ſcilicet quòd uiſus aſsimilat remotionem rei uiſæ remotioni ſibi ſimilium ex uiſibilibus aſſuetis, quorum quantitas remotionis eſt certificata iam ab eo. Et cum uiſus ſenſerit iam latentiam formæ rei uiſæ propter remotionem, dubitabit de quantitate remotionis eius. Et remotio mediocris, cuius quantitas certificatur à uiſu, eſt remotio, apud cuiu‡ ultimum non latet uiſum pars, habens proportionem ſenſibilem ad totam remotionem: & remotio mediocris reſpectu rei uiſæ, in qua uiſus comprehendit ueram quantitatem rei uiſæ, eſt remotio mediocris, apud cuius ultimum non latet pars illius rei uiſæ, habens proportionem ſenſibilem ad quantitatem rei uiſæ, quando uiſus intuebitur illam partem per ſe. Omne ergo ſpatium, in quo cuiuslibet partis page 56 longitudo habet proportionem ſenſibilem ad quantitatem longitudinis ſpatij, comprehenditur à uiſu, & non latet uiſum ex partibus ſpatij, quæ ſunt apud ultimum eius, niſi illud, quod caret proportione ſenſibili ad longitudinem illius ſpatij: & omne tale ſpatium eſt ex remotionibus mediocribus. Remotio autem, quæ eſt extra mediocritatem in longitudine, eſt illa, apud cuius ultimum latet quantitas habens proportionem ſenſibilem ad totam illam remotionem: & remotio, quæ eſt extra mediocritatem reſpectu uiſus, eſt illa, in qua latet quantitas aliqua ex illa re uiſa, habens proportionem ſenſibilem ad totam illam rem uiſam: aut latet aliqua intentio illius rei uiſæ, cuius latentia operatur in latentiam quidditatis illius rei uiſæ. Et etiam ſentiens comprehendit quantitatem remotionis rei uiſæ ex quantitate anguli, quem reſpicit illa res uiſa. Quoniam quando uiſus comprehendit uiſibilia aſſueta, quæ ſunt in remotionibus aſſuetis, ſtatim apud comprehenſionem cognoſcet ipſa uiſus: & quando uiſus cognouerit ipſa: cognoſcet ipſas quantitates magnitudinum eorum: quoniam quantitates magnitudinum eorum iam fuerunt certificatæ propter frequentationem cuiuslibet comprehenſionis uiſibilium aſſuetorum, & iam ſunt quietæ in imaginatione. Et uiſus, cum comprehenderit rem uiſam aſſuetam, ſtatim comprehendit partem uiſus, in quam peruenit forma illius rei uiſæ, quam reſpicit illa pars. Et cum ſentiens comprehenderit quantitatem magnitudinis rei uiſæ per cognitionem, & comprehenderit angulum, quem tunc reſpicit illa res uiſa: comprehendet quantitatem remotionis illius rei uiſæ in illa diſpoſitione: quoniam angulus, quem reſpicit illa res uiſa, non erit, niſi ſecundum quantitatem remotionis. Et ſicut ſentiens recipit ſignificationem ſuper quantitatem magnitudinis ex remotione cum illo angulo: ita accipit ſignificationem ſuper quantitatem remotionis ex quantitate magnitudinis cognitæ apud ipſam cum illo angulo: quoniam illa magnitudo non reſpicit illum angulum, niſi ex illa eadem remotione, aut ex remotione æquali illi, non ex omnibus remotionibus. Et cum ſentiens comprehenderit quantitatem remotionis illius rei uiſæ aſſuetæ multoties & frequenter in horis, in quibus illa res uiſa reſpicit apud centrum uiſus ſimilem illi angulo, & multoties acceperit ſignificationem ſuper quantitatem magnitudinis illius rei uiſæ ex quantitate remotionis illius rei uiſæ cum quantitate anguli, qui eſt æqualis illi angulo: uirtus diſtinctiua intelliget quantitatem remotionis, in qua comprehendit magnitudinem illius rei uiſæ, reſpectu illius anguli. Et cum uirtus diſtinctiua intellexerit quantitatem illius rei uiſæ, reſpectu illius anguli, & comprehenderit in iſta remotione magnitudinem rei uiſæ, reſpectu illius eiuſdem anguli, & cognouerit illam rem uiſam, & cognouerit quantitatem magnitudinis eius, quam antè comprehendit, & comprehenderit quantitatem illius anguli, quem tunc reſpicit illa res uiſa: cognoſcet quantitatem remotionis, ſecundum quam illa remotio reſpicit illum angulum. Sentiens ergo comprehendit quantitatem remotionum uiſibilium aſſuetorum ex comparatione anguli ad magnitudinem rei uiſæ: deinde propter frequentationem comprehendit ſentiens remotionem rei uiſæ aſſuetæ per cognitionem. Et erit quantitas anguli, quem reſpicit res uiſa aſſueta apud comprehenſionem anguli eius, cum cognitione illius rei uiſæ, ſignum ſuper quantitatem remotionis illius rei uiſæ. Et plures remotiones uiſibilium aſſuetorum comprehenduntur ſecundum hunc modum. Et iſta comprehenſio non eſt in fine certitudinis: T amen inter remotionem iſtam & remotionem certificatam non eſt maxima diuerſitas. Et ex iſta comprehenſione opinati ſunt mathematici, quòd magnitudo rei comprehendatur per angulum. Quando ergo uiſus comprehenderit uiſibilia aſſueta, քuæ ſunt in remotionibus aſſuetis, & cognouerit quantitates remotionum illorum ſecundum iſtam uiam: inueniet ueritatem in maiori parte in quantitatibus remotionum ipſorum, aut non erit inter illud, quod comprehendit ex quantitatibus remotionum eorum, & inter remotiones ueras magna diuerſitas. In illo autem, quod uiſus comprehendit ex quantitatibus remotionum uiſibilium extraneorum, quæ non frequenter comprehendit uiſus, errat in maiori parte: & eum hoc fortè inueniet aliquid in eo, quod comprehendit ex quantitatibus eorum ſecundum hunc modum. Secundum ergo iſtos modos, quos declarauimus, comprehenduntur quantitates remotionum uiſibilium per ſenſum uiſus.

◉41. Magnitudines uiſibiles ſunt ſuperficies, earum partes, termini, & ſpatia, quæinter diſtincta uiſibilia interijciuntur. 18 p 4.

◉ET poſtquam declarata eſt qualitas comprehenſionis quantitatum remotionum uiſibilium, & diſtinctæ ſunt remotiones uiſibilium: diſtinguemus modò magnitudines uiſibilium, quæ comprehenduntur à uiſu, & diſtinguemus comprehenſionem illarum à uiſu. Dicamus ergo, quòd magnitudines, quas comprehendit uiſus apud oppoſitionem, ſunt quantitates ſuperficierum uiſibilium, & quantitates partium ſuperficierum uiſibilium, & quantitates terminorum ſuperficierum uiſibilium, & quantitates ſpatiorum, quæ ſunt inter terminos partium ſuperficierum uiſibilium, & quantitates ſpatiorum, quæ ſunt inter uiſibilia diſtincta. Et iſti ſunt omnes modi quantitatum, quas comprehendit uiſus apud oppoſitionem rei uiſæ. Quantitas autem corporis rei uiſæ non comprehenditur à uiſu apud oppoſitionem quoniam uiſus non comprehendit totã ſuperficiẽ corporis apud oppoſitionẽ, & non cõprehendit niſi illud, quod ſibi opponitur ex ſuperfi cie corporis, aut ex ſuperficiebus eius, quãuis corpus ſit paruũ. Et ſi uiſus cõprehẽderit corporeita tẽ corporis, nõ cõprehẽdet quantitatẽ corporis eius, ſed figurã corporeitatis tãtùm. Si ergo corpus fuerit motum, aut uiſus moueatur, ita ut comprehendat uiſus totam ſuperficiem corporis per ſen page 57 ſum, aut per ſignificationem: tunc uirtus diſtinctiua comprehendet quantitates corporeitatis eius per ſecundam argumentationem, præter argumentationem, qua uſa eſt apud uiſionem. Et ſimiliter ſi uirtus diſtinctiua comprehendet quantitatem corporeitatis cuiuslibet partium corporis, non comprehendet ipſam, niſi per argumentationem ſecundam, præter argumentationem, quæ eſt apud uiſionem. Quantitates ergo, quas uiſus comprehendit apud oppoſitionem, non ſunt niſi quantitates ſuperficierum, & linearum quas determinauimus tantùm. Et iam declaratum eſt, [38 n] quòd comprehenſio magnitudinis non eſt, niſi ex comparatione baſis pyramidis radialis continentis magnitudinem, ad angulum pyramidis, qui eſt apud centrum uiſus, & longitudinem pyramidis, quæ eſt remotio magnitudinis rei uiſæ: & iam declaratum eſt, [24. 25 n] quòd quædam remotiones uiſibilium ſunt certificatæ, & quædam æſtimatæ: magnitudines autem uiſibilium, quorum remotio eſt certificata, comprehenduntur à uiſu ex comparatione magnitudinum earum ad angulos, quos reſpiciunt illæ magnitudines apud centrum uiſus, & ad remotiones eorum certificatas. Comprehenſio ergo quantitatum remotionum huiuſmodi uiſibilium erit comprehenſio certificata. Quantitates autem remotionum uiſibilium, quorum remotio eſt æſtimata, & non certificata: comprehenduntur à uiſu ex comparatione magnitudinis eorum ad angulos, quos reſpiciunt illæ magnitudines apud centrum uiſus: & ad remotiones earum æſtimatas & non certificatas. Comprehenſio ergo quantitatum remotionum uiſibilium huiuſmodi, erit comprehenſio non certificata. Cum ergo ſentiens uoluerit certificare quantitatem magnitudinis alicuius rei niſæ, mouebit uiſum ſuper illius diametros, & ſic mouebitur axis radialis ſuper omnes partes rei uiſæ. Si ergo remotio rei uiſæ fuerit ex remotionibus maximis: ſtatim apparebit ſenſui latentia formæ eius, & manifeſtabitur ſentienti, quòd quantitas eius non eſt certificata: ſi uerò remotio rei uiſæ fuerit ex remotionibus mediocribus: ſtatim apparebit ſenſui uerificatio uiſionis eius. Si ergo axis radialis moueatur ſuper illud, quod eſt in huiuſmodi uiſibilibus: menſurabit ipſum uera menſuratione, & comprehendet partes eius, & certificabit quantitates partium eius, & per motum certificabit quantitatem partium ſuperficiei membri ſentientis, in quam peruenit forma illius rei uiſæ, & quantitatem anguli pyramidis, quem reſpicit illa pars. Et cum ſentiens uoluerit certificare remotionem ſuper corpus reſpiciens remotionem eius, per motum certificabit quantitatem corporis reſpicientis remotionem eius, quæ eſt æqualis ſecundum ſenſum longitudinibus linearum radialium. Et cum ſentiens certificauerit quantitatem remotionis rei uiſæ, & quantitatem anguli, quem continet pyramis, continens rem uiſam: certificabit quantitatem illius rei uiſæ.

◉42. Axis opticæpyramidis, oculo moto immut abilis permanet. 53 p 3.

◉MOtus autem axis ſuper partes rei uiſæ non erit per gyrationem axis à loco centri, & per motum eius per ſe ſuper partes rei uiſæ: quoniam iam declaratum eſt, [11 n 1 & 7 n] quòd iſta linea ſemper eſt extenſa rectè uſque ad locum gyrationis nerui, ſuper quem componitur oculus, & quòd ſitus eius à uiſu non mutatur, & totus oculus mouetur in oppoſitione rei uiſæ, & medium loci, qui eſt locus ſenſus uiſus, opponitur cuilibet parti partium rei uiſæ. Ergo cum totus uiſus mouebitur in oppoſitione rei uiſæ: axis tranſibit per quamlibet partium rei uiſæ: & tunc forma cuiuslibet partium rei uiſæ extendetur ad uiſum apud peruentum axis ad ipſam ſuper rectitudinem axis: & erit axis fixus in ſuo loco, & non mutabitur à ſuo loco reſpectu omnium partium totius oculi: & erit gyratio eius in ſua diſpoſitione apud motum totius uiſus in loco nerui, qui eſt apud concauum oſsis tantùm. Et cum uiſus uoluerit intueri rem uiſam, & incœperit intueri in extremitatem rei uiſæ: erit tunc extremum axis ſuper partem extremam rei uiſæ. Erit ergo in iſta diſpoſitione maior pars totius rei uiſæ in parte ſuperficiei uiſus declinante, aut obliqua ab axe ad aliquam partem, præter partem, ſuper quam eſt axis: quoniam forma eius erit in medio eius & in loco axis in uiſu, & erit reſiduum formæ obliquum aut declinans ad aliam partem ab axe. Deinde quando uiſus mouebitur poſt illam diſpoſitionem ſuper aliam diametrum rei uiſæ: transferetur axis ad partem ſequentem illam partem, & forma primæ partis declinabit ſuper alteram ubitatem oppoſitam ubitati, ad quam mouetur axis: iam deinde non ceſſabit forma declinare, dum axis mouetur ſuper illam diametrum, quouſque axis perueniat ad ultimum illius diametri rei uifæ, & ad partem extremam rei uiſæ oppoſitam primæ parti. Erit ergo forma totius rei uiſæ in iſta diſpoſitione obliqua ad ubitatem oppoſitam ubitati, ad quam prius fuit obliqua, præterquam ultima pars, quæ erat ſuper axem, & in medio uiſus. Et axis in toto iſto motu erit fixus in ſuo ſitu, & erit iſte motus ualde uelox, & in maiori parte eſt inſenſibilis propter uelocitatem.

◉43. Axis opticus in ſuo motu nunquã fit baſis anguli à ſuperficie uiſibilis ſubtenſi: nec ſemper ſet at angulum ab aliqua uiſibilis diametro ſubtenſum. 54 p 3.

◉AXis autem nõ ſupponitur in ſuo motu terminus anguli, quem reſpicit illa res uiſa apud centrum uiſus, neq ſecat latitudinem anguli, quem reſpicit aliqua diametrorum rei uiſę: quoniam hoc non erit, niſi quando axis fuerit motus per ſe, & totus oculus quieuerit, quod eſt impoſsibile; totus enim oculus mouetur apud intuitionem, & axis mouetur per motum eius.

page 58

◉44. Viſus percipit magnitudinem anguli optici è parte ſuperficiei uiſus, in qua formatur rei uiſibilis forma. 73 p 3.

◉SEntiens autem non comprehendit quantitatem anguli, quem reſpicit res uiſa apud centrum uiſus, niſi ex comprehenſione quantitatis partis ſuperficiei uiſus, in qua figuratur forma rei uiſæ, & ex imaginatione anguli, quem reſpicit illa pars apud centrum uiſus. Nam ſenſus uiſus comprehendit naturaliter quantitates partium uiſus, in quibus figurantur formæ, & naturaliter imaginatur angulos, quos reſpiciunt iſtæ partes. Sentiens autem non certificat formam rei uiſæ, & quantitatem magnitudinis rei uiſæ per motum uiſus, niſi quia per iſtum motum comprehendit quamlibet partium rei uiſæ per eius medium & per locum axis in uiſu: & per iſtum motum mouetur forma rei uiſæ ſuper ſuperficiem uiſus, & ſic mutabitur pars ſuperficiei uiſus, in qua fuit forma: quoniam forma rei uiſæ apud motum, erit in parte poſt aliam partem in ſuperficie uiſus. Et quoties comprehenderit ſentiens partem rei uiſæ, quæ eſt apud extremum axis: comprehendet ſimul totam rem uiſam, & comprehendet totam partem ſuperficiei uiſus, in quam peruenit forma totius rei uiſæ, & comprehendet quantitatem illius partis, & comprehendet quantitatem anguli, quem reſpicit illa pars, apud centrum uiſus. Et ſic multoties comprehendet ſentiens quantitatem anguli, quem reſpicit illa res uiſa. Quare erit ab eo certificata: quare etiam uirtus diſtinctiua intelliget quantitatem anguli, & quantitatem remotionis, ex quibus comprehendet quantitatem magnitudinis rei uiſæ ſecundum ueritatem. Secundum ergo hunc modum erit intuitio uiſibilium à uiſu, & certificatio quantitatis magnitudinum rerum uiſarum per intuitionem.

◉45. Situs directus & obliquus lineæ, ſuperficiei, & ſpatij percipitur ex æquabili & inæquabili terminorum diſtantia. 12 p 4. Idem 28 n.

◉ ET etiam quando uiſus comprehendet quantitates longitudinum linearum radialium, quæ ſunt inter uiſum & terminos rei uiſæ, aut partes ſuperficiei rei uiſæ, ſentiet æqualitatem & inæqualitatem earum quantitatum. Si ſuperficies rei uiſæ, quam uiſus comprehendit, fuerit obliqua: ſentiet obliquationem eius ex ſenſu inæqualitatis quantitatum remotionum extremorum eius. Et ſi ſuperficies fuerit directè oppoſita, ſentiet directionem ex ſenſu æqualitatis remotionum: & ſic non latebit quantitas magnitudinis eius uirtutem diſtinctiuam: quoniam uirtus diſtinctiua comprehendit ex inæqualitate remotionum diametrorum extremorum ſpatij obliqui, obliquationẽ pyramidis continentis ipſum. Quare ſentiet exceſſum magnitudinis eius baſis propter obliquationem. Et non admiſcetur ſecundum aſsimilationem quantitas magnitudinis obliquæ magnitudini directè oppoſitæ, niſi quando comparatio fuerit ad angulum tantùm: ſi autem comparatio fuerit ad angulum & ad longitudines linearum radialium interiacentium inter uiſum & extrema rei uiſæ: non dubitabit uirtus diſtinctiua in quantitate magnitudinis. Quantitates ergo magnitudinum, linearum & ſpatiorum comprehenduntur à uiſu ex comprehenſione quantitatum remotionum extremorum in illis, & ex comprehenſione inęqualitatis & ęqualitatis eorum. Sed remotio remotiſsima remotionum mediocrium, reſpectu rei uiſæ, quando res uiſa fuerit obli qua, eſt minor remotiſsima remotionum mediocriumr, eſpectu illius eiuſdem rei uiſæ, quando res uiſa fuerit directè oppoſita: quoniam remotio mediocris reſpectu rei uiſæ eſt, in qua non latet uiſum pars rei uiſæ habens proportionem ſenſibilem ad totam rem uiſam. Et cum res uiſa fuerit obliqua, angulus, quem continent duo radij exeuntes à uiſu ad aliquam partem rei uiſæ obliquæ, erit minor angulo, quem continent duo radij exeuntes à uiſu ad illam eandem partem & ad illam eandem remotionem, quando res uiſa fuerit directè oppoſita uiſui. Et pars habens ſenſibilem proportionem ad totam rem uiſam, quando res uiſa fuerit obliqua: latet in remotione minori quàm eſt remotio, in qua latet eadem illa pars, quando illa res uiſa fuerit directè oppoſita. Remotiſsima ergo remotionum mediocrium reſpectu rei uiſæ obliquæ, eſt minor remotiſsima remotionum mediocrium reſpectu illius eiuſdem rei uiſæ, quando illa res uiſa fuerit directè oppoſita: & tota res uiſa obliqua latet in remotione minori quàm eſt remotio, in qua latet illa res uiſa, quando fuerit directè oppoſita: & diminuitur quantitas eius in remotione minore remotione, in qua diminuitur quantitas eius, quando fuerit directè oppoſita. Magnitudines ergo rerum uiſarum, quarum quantitates certificantur à uiſu, ſunt illæ, quarum remotio eſt mediocris, & quarum remotio reſpicit corpora ordinata continuata: & comprehenduntur à uiſu ex comparati one illarum ad angulos pyramidum radialium continentium ipſas, & ad longitudines linearum radialium. Remotiones autem mediocres reſpectu rei uiſæ ſunt ſecundum ſitum illius rei uiſæ in obliquatione, aut in directa oppoſitione. Et anguli nõ certificãtur, niſi per motũ uiſus reſpicientis ſuper diametros ſuperficiei rei uiſæ, aut page 59 ſuper ſpatiũ, cuius magnitudinẽ uoluerit ſcire. Et certificatur remotio per motum uiſus ſuper corpus reſpiciẽs remotiones extremorũ illius ſuperficiei, aut illius ſpatij. Et generaliter formareiuiſę, & forma remotionis rei uiſæ, cuius remotio eſt mediocris, & refpicit corpora ordinata continuata, perueniunt cõmuniter in imaginationem ſimul apud intuitionem rei uiſæ: quoniam uiſus cõprehendit corpus reſpiciens remotionem rei uiſæ apud comprehenſionem rei uiſæ: & ſic uirtus diſtin ctiua comprehendet magnitudinem rei uiſæ ſecundum quantitatem formæ remotionis eius certificatæ, & coniunctę cum forma eius. Quantitates ergo huiuſmodi uiſibilium tantùm comprehen duntur à uiſu uera comprehenſione. Secundum ergo hunc modum, quem declarauimus, comprehenduntur magnitudines rerum uiſarum per ſenſum uiſus. Quare uerò res uiſa comprehendatur in maxima remotione minoris quantitatis ſua uera quantitate: & quare comprehendatur quantitas rei uiſæ in propinquiſsima remotione maior quantitate ſua uera, declarabimus in noſtro ſermone de erroribus uiſus.

◉46. Diſtinctio uiſibilium percipitur è diſtinctione formarum, quæ in diuerſis ſuperficiei uiſus partibus ſunt impreſſæ. 99 p 4.

◉DIſtinctio uerò, quæ eſt inter uiſibilia, comprehẽditur à uiſu ex diſtinctione formarum duorum corporum ſiue duorum uiſibilium diſtinctorum peruenientium in uiſum. Sed in diſtin ctione, quæ eſt inter quælibet duo corpora diſtincta, aut eſt lux: aut eſt corpus coloratum il luminatum: aut eſt obſcuritas. Cum ergo uiſus comprehẽderit duo corpora diſtincta: forma lucis, aut forma coloris corporis, aut forma obſcuritatis, quæ eſt in loco diſtinctionis, peruenit in partẽ uiſus interiacentem inter duas formas duorum corporum diſtinctorum peruenientium in uiſum. Lux uerò, aut color, aut obſcuritas aliquando erit in corpore medio interiacente inter duo corpora continuata cum utroque corporum. Si ergo uiſus non ſenſerit, quòd lux, color, aut obſcuritas, quæ eſt in loco diſtinctionis, non eſt in corpore continuato cum utroq corporum, quę ſunt in eius lateribus, non ſentiet diſtinctionem duorum corporum. Et etiam ſuperficies cuiuslibet illorũ duo rum corporum eſt obliqua ad locum remotionis. In loco ergo diſtinctionis fortè erit obliquatio duarum ſuperficierum duorum corporum, aut ſuperficiei alterius duorum corporum manifeſta ui ſui, & fortè non. Cum ergo obliquatio duarum ſuperficierum duorum corporum, aut ſuperficiei alterius duorum corporum fuerit manifeſta uiſui: tunc ſentiet uiſus diſtinctionem duorum corpo rum. Viſus ergo comprehendit diſtinctionem corporum ex comprehenſione intentionum, quas diximus, aut ex comprehenſione lucis in loco diſtinctionis, ſentiendo, quòd illa lux eſt ex poſteriori duarum ſuperficierum duorum corporum diſtinctorum: aut ex comprehenſione corporis co lorati in loco diſtinctionis, ſentiendo, quòd illud corpus eſt diuerſum ab utroque corporum diſtin ctorum: aut ex comprehenſione obſcurationis loci diſtinctionis, comprehendendo, quòd iſtud eſt obſcuritas, & non eſt corpus continuatum cum duobus corporibus: aut ex comprehenſione obliquationis utriuſque ſuperficiei duorum corporum in loco diſtinctionis, aut obliquationis ſuperficiei alterius duorum corporum. Omne ergo, quod uiſus comprehendit ex diſtinctione corporum: non comprehendit, niſi ſecundum aliquam iſtarum intentionum. Diſtinctio autem fortè erit inter duo corpora diſtincta: & fortè inter duo corpora non diuerſa, ſcilicet quòd duo corpora ſunt continuata ſecundum quaſdam partes, & diuerſa ſecũdum quaſdam inter ſe, ut digiti, & membra animalis, & rami arborum: & ſecundum utramlibet diſpoſitionum uiſus non comprehendit di ſtinctionem, niſi ſecundum modos, quos declarauimus. Et fortè comprehenditur diſtinctio corpo rum per cognitionem & per ſcientiam antecedentem: ſed illa comprehenſio non eſt per ſenſum uiſus. Et quædam diſtinctio corporum eſt ampla, & quædam ſtricta. Diſtinctio uerò ampla non late‡ uiſum in maiori parte, propter apparentiam corporis reſpicientis diſtantiam diſtinctam, & propter hoc, quòd illud corpus apparet diuerſum ab utro que corporum diſtinctorum, & propter com prehenſionem lucis & uacuitatis illuminati reſpicientis diſtantiam. Diſtinctio autem modica & ſtricta non comprehenditur à uiſu, niſi in remotione, in qua non latet uiſum corpus, cuius quantitas eſt æqualis quantitati amplitudinis diſtantię. Si autem diſtantia inter duo corpora fuerit ſtricta & occulta: & fuerit remotio illius à uiſu ſimilis illi, in qua lateant corpora, quorum quantitas eſt, ſicut quantitas amplitudinis diſtantiæ: nõ comprehendet uiſus illam diſtãtiam. Et ſi remotio duorum corporum à uiſu ſit ex remotionibus mediocribus, & uiſus comprehenderit duo corpora uera comprehenſione: (mediocris autem remotio eſt illa, in qua non latet omnino quantitas ſenſibilis reſpectu quantitatis totius remotionis: & uera comprehẽſio eſt illa, inter quam & ueritatem rei uiſæ non eſt diuerſitas ſenſibilis omnino reſpectu totius rei uiſæ) amplitudo autem diſtantiæ fortè ſit quantitatis carentis proportione ſenſibili ad remotionem rei uiſæ, & carentis quantitate ſenſibili reſpectu duorum corporum diſtinctorum: (quoniam diſtinctio fortè erit in quantitate unius capilli:) tum illud diminutum non aufert diſtantiam ſenſibilem in uiſu. Diſtãtia igitur inter uiſibi lia comprehenditur à uiſu fecundum modos, quos declarauimus.

◉47. Continuatio uiſibilis percipitur è diſtantiæ priuatione. 100 p 4.

◉COntinuatio aũt cõprehẽditur à uiſu ex priuatione diſtantiæ. Cũ ergo uiſus nõ ſenſerit in aliquo corpore diſtãtiã: cõprehẽdet ipſum eſſe continuũ. Et ſi in corpore fuerit diſtãtia occulta, nõ cõprehẽſa à uiſu: cõprehẽdet uiſus illud corpus eſſe cõtinuũ, quãuis in eo ſit diſcretio. page 60 Et uiſus cõprehendit continuationem, & diſcernit inter cõtinuationẽ & contiguationẽ ex cõprehenſione aggregationis duorum terminorum duorum corporum. Et uiſus non iudicat contiguationem, niſi poſtquam ſciuerit, quòd utrumque duorum corporum contiguorum eſt diuerſum ab altero: quoniam differentia, quæ eſt inter duo cõtigua, fortè inuenitur in duobus corporibus continuis. Si ergo ſentiens non ſenſerit, quòd utrumq duorum corporum contiguorum eſt diuerſum ab altero, & diſtinctum ab eo:non ſentiet contiguationem, & iudicabit continuationem.

◉48. Numerus percipitur è uiſibilium diſtinctione. 101 p 4.

◉NVmerus uerò comprehenditur à uiſu, & numeri medietas. Quoniam uiſus comprehendit in una hora multa uiſibilia ſimul: & cum uiſus comprehenderit diſtinctionem illorũ, comprehẽdet quodlibet illorũ eſſe diuerſum ab alio: & ſic comprehendit multitudinem. Et uirtus diſtinctiua comprehendit numerum ex multitudine. Numerus ergo comprehenditur per ſenſum uiſus ex cõprehenſione multorũ uiſibilium diſtinctorũ, quando uiſus cõprehendit ipſa ſimul: & comprehenderit diſtinctionem illorum: & comprehenderit quòd quodlibet illorum eſt diuerſum ab alio. Secundum ergo iſtum modum comprehenditur numerus per ſenſum uiſus.

◉49. Motus uiſibilis percipitur è mutatione ſitus eius in ſenſilitempore. 110 p 4.

◉MOtus autem comprehenditur à uiſu ex comparatione rei motæ ad aliud uiſibile. Quoniam quando uiſus comprehenderit uiſibile motum, & cum ipſo comprehenderit aliud uiſibile, comprehendet ſitum eius reſpectu illius uiſibilis moti. Et cum illud uiſibile fuerit motũ, & illud aliud uiſibile fuerit non motum: per motum illius uiſibilis moti, ſitus illius uiſibilis moti di uerſabitur reſpectu illius uiſibilis non moti. Et cum uiſus comprehenderit ipſum, & cum eo comprehenderit aliud uiſibile: comprehendet ſitum eius reſpectu illius uiſibilis, & comprehendet mo tum eius. Motus ergo comprehenditur à uiſu ex comprehenſione diuerſitatis ſitus rei uiſæ motæ reſpectu alterius. Et motus cõprehenditur à uiſu ſecũdum aliquem trium modorũ: aut ex reſpectu rei uiſæ motæ ad multa uiſibilia: aut ex reſpectu rei uiſæ motæ ad unum uiſibile: aut ex reſpectu rei uiſæ motæ ad ipſum uiſum. Primum autẽ quando uiſus comprehenderit rẽ uiſam & eius motũ, & comprehenderit ipſam reſpicientẽ aliquod uiſibile: deinde comprehenderitipſam reſpicientem aliquod aliud uiſibile diuerſum à primo, exiſtente uiſu in ſuo loco: ſentiet motũ illius rei uiſæ. Reſpe ctus autem rei uiſæ motæ ad unum ſolum uiſibile eſt, quando uiſus comprehẽderit rẽ uiſam motã, & comprehenderit ſitum eius reſpectu alterius uiſibilis: deinde cõprehenderit ſitũ eius, qui mutatus eſt reſpectu illius alterius uiſibilis: aut quòd eſt remotius: aut quòd propinquius: aut quòd eſt in parte altera, uiſu exiſtente in ſuo loco: aut per mutationem ſitus alicuius partis rei uiſæ motæ, reſpectu illius uiſibilis immoti: aut per mutationem ſitus partiũ eius reſpectu uiſibilis illius: & ſecundum iſtum ultimũ modum comprehendit uiſus motum uiſibilis moti circulariter, quando homo comparauerit ipſum ad aliud uiſibile. Cum ergo uiſus comprehenderit ſitũ rei uiſæ motæ, aut ſitum partium eius, aut ſitũ alicuius partis eius: cõprehendet motũ rei uiſę motæ. Reſpectus autem rei uiſæ motæ ad ipſum uiſum eſt, quando uiſus comprehendit rem uiſam motã, cõprehendetubrtatem eius & remotionẽ eius à uiſu: & cum uiſus fuerit quietus, & res uiſa fuerit mota: tunc mutabitur ſitus rei uiſæ motæ reſpectu uiſus. Si ergo motus rei uiſæ fuerit ſecundum ſpatium latũ: mutabitur ubitas eius, & ſentiet uiſus mutationem ubitatis. Et cum uiſus ſenſerit mutationem ubitatis eius, uiſu quieſcente, ſentiet motum eius. Et ſi motus rei uiſæ fuerit in longitudine extenſa inter ipſum & uiſum: tuncres uiſa aut elongabitur à uiſu per motũ, aut appropinquabit. Et cũ uiſus ſenſerit elongationem aut appropinquationem eius, uiſu exiſtẽte in ſuo loco: uiſus ſentiet motum eius. Et ſi motus rei uiſæ fuerit circularis, neceſſariò mutabitur pars rei uiſæ eius, quę opponitur uiſui: & cum illa pars rei uiſæ fuerit mutata, & ſenſerit uiſus mutation em eius, uiſu exiſtente in ſuo lo co: ſentiet motum rei uiſæ. Secundum ergo iſtos modos comprehendit uiſus motum, quando uiſus fuerit fixus in ſuo loco. Et uiſus comprehendet etiam motum ſecundum quemlibet iſtorũ modorum, quamuis uiſus etiam moueatur. Et hoc erit quando uiſus ſenſerit diuerſitatem ſitus rei uiſæ motæ, ſentiendo, quòd illa diuerſitas non eſt propter motum eius, & diſtinguendo inter diuerſi tatem ſitus, quæ accidit illi rei propter motum illius rei uiſæ, & inter diuerſitatem ſitus, quę accidit ei propter motum uiſus. Cum ergo uiſus ſenſerit diuerſitatem ſitus rei uiſæ, & ſenſerit, quòd diuerſitas eius ſitus non eſt propter motum uiſus: ſentiet motum rei uiſæ. Et forma rei uiſæ motæ moue tur etiam in uiſu propter motum eius: ſed uiſus non cõprehendit motum rei uiſæ ex motu ſuæ formæ in uiſu tantùm: imo uiſus non comprehendit motum rei uiſæ, niſi ex comparatione reiuiſæ ad aliam ſecundum modos, quos declarauimus: quoniã forma rei uiſæ quieſcentis aliquando moueturin uiſu cum quiete rei uiſæ, & inde uiſus non comprehenditipſam motam. Quoniã uiſus quando mouebitur ſuper oppoſitionem rerum uiſarum: mouebitur forma cuiuslibet rei uiſæ oppoſitæ uiſui in ſuperficie uiſus apud motũ eius, ſiue quieſcat, ſiue moueatur. Et quia uiſus iam aſſuefactus eſt ad motum formarum rerum uiſarum in ſuperficie eius cum quiete illarum rerum uiſarum: non iudicabit motum rei uiſæ propter motum formæ eius, niſi quando in uiſum peruenerit forma alicuius rei uiſæ, & comprehenderit uiſus diuerſitatẽ ſitus formæ rei uiſæ motæ, reſpectu alterius formæ rei uiſæ: aut ex mutatione formarum in eodem loco uiſus, qui erit in loco circulari. Motus ergo non comprehenditur à uiſu, niſi ſecundum modos, quos diſtinximus.

page 61

◉50. Qualitas motus percipitur è ſpatio, per quoduiſibile mouetur. 711 p 4.

◉COmprehenſio aũt qualitatis motus eſt ex cõprehenſione ſpatij, ſuper quod mouetur res uiſa, quando res uiſa mouebitur ſecundum ſe totam. Et uiſus certificat qualitatẽ motus, quando certificauerit figuram ſpatij, ſuper quod mouetur res uiſa mota. Et cum res uiſa mouebitur circulariter: uiſus comprehendet motum eius eſſe circularem ex comprehenſione mutationis partium eius ſequentium uiſum apud aliquam rem uiſam: aut ex reſpicientia alicuius partis illius ad diuerſa uiſibilia, unum poſt alterum: aut ad partes unius rei uiſæ unam partem poſt aliam, cum quiete totalitatis rei uiſæ in ſuo loco. Et ſi motus rei uiſæ fuerit compoſitus ex motu circulari & lo cali, uiſus comprehendet illum eſſe compoſitum ex comprehenſione mutationis partium rei uiſæ motæ reſpectu uiſus, aut reſpectu alterius rei uiſæ cum comprehenſione motus totalitatis rei uiſæ à ſuo loco. Secundum ergo iſtos modos uiſus comprehendit qualitates motus uiſibilium.

◉51. Motus uiſibilis percipitur in tempore ſenſili.

◉ET uiſus non comprehendit motum, niſi in tempore: quoniam motus non eſt, niſi in tempore, & omnis pars motus non eſt, niſi in tempore. Et uiſus non comprehendit motum rei uiſæ, niſi ex comprehenſione rei uiſæ in duobus locis diuerſis, aut ſecundum duos ſitus. Locus autem & ſitus rei uiſæ non diuerſantur, niſi in temporibus. Cum ergo uiſus comprehenderit rem uiſam in duobus locis diuerſis, aut in duobus ſitibus diuerſis, nõ eſt, niſi in duabus horis diuerſis. Sed inter quaslibet horas duas diuerſas eſt tempus mediũ. Viſus ergo nõ comprehendit motum, niſi in tempore. Et etiam dicemus quòd tempus, in quo uiſus comprehendit motũ, non erit, niſi ſenſibile: quoniam uiſus nõ comprehendit motũ, niſi ex comprehenſione rei uiſæ in duobus locis diuerſis in uno loco poſt aliũ: aut ſecundũ duos ſitus diuerſos unũ ſitum poſtaliũ. Cum ergo uiſus cõprehenderit rem uiſam motã in ſuo loco ſecundo, & nõ comprehenderit tunc ipſam in primo loco, in quo cõprehendit antè ipſam: ſtatim ſentiet ſentiens, quòd hora, in qua cõprehendit ipſam in ſecundo lo co, eſt diuerſa ab hora, in qua comprehendit ipſam in primo loco. Quare ſentiet diuerſitatẽ duarum horarum. Et ſimiliter quando comprehenderit motũ ex diuerſitate ſitus rei uiſæ. Quoniam ſi comprehenderit rem uiſam motam ſecundum ſitum, & non comprehenderit ipſam tunc ſecundum primum ſitum, ſecundum quem comprehendit ipſam antè: ſtatim ſentiet diuerſitatem duarum horarum. Quare ſentiet tempus quod eſt inter ipſas. Tempus ergo, in quo uiſus comprehendit motum, eſt ſenſibile neceſſariò. Et cum omnes iſtæ intentiones ſint declaratę, narremus modò quod coacer uatur ex eis. Dicemus ergo, quòd uiſus comprehendit motum ex comprehenſione rei uiſę motę ſecundum duos ſitus diuerſos, in duabus horis diuerſis, inter quas eſt tẽpus ſenſibile: & hæc eſt quali tas comprehenſionis motus à uiſu. Et uiſus comprehendit diuerſitatẽ motuum ſecundum uelocitatem & tarditatem, & æqualitatem motuum ex comprehenſione ſpatiorum, ſuper quæ mouentur uiſibilia mota. Cum ergo uiſus comprehenderit duo uiſibilia mota, & cõprehenderit ſpatia, ſuper quæ mouentur illa duo uiſibilia, & ſenſerit quòd alterum duorum ſpatiorum, quæ à duobus uiſibili bus motis pertranſeunturin eodem tempore, eſt maius altero, ſentiet uelocitatem rei uiſæ motæ tranſeuntis ſuper maius ſpatium. Et cum duo ſpatia, ſuper quæ mouentur uiſibilia, ſunt pertranſita in duobus temporibus æqualibus, & ſenſerit uiſus æqualitatem illorum ſpatiorum, ſentiet æqualitatem duarum rerum motarũ. Et ſimiliter, ſi uiſus ſenſerit æqualitatem duorum ſpatiorũ cum inæqualitate duorum temporum duorum motuũ: ſentiet uelocitatem motus rei motæ tranſeuntis per ſpatium in minore tempore. Et ſimiliter quando duo mota tranſierint in duobus temporibus æqua libus per duo ſpatia æqualia, & ſenſerit uiſus æqualitatẽ temporis & æqualitatem ſpatiorũ: ſentiet æqualitatem duorum motuũ. Iam diximus, qualiter uiſus comprehendat motum, & diſtinguat motum, & qualitatem eius, & æqualitatem & inæqualitatem eius.

◉52. Quies percipitur è uiſibili, eundem ſitum locum́ tempore ſenſili occupante. 112 p 4.

◉QVies autem comprehenditur à uiſu ex comprehenſione rei uiſę in tempore ſenſibili in eodem loco & in eodem ſitu. Cum ergo uiſus comprehenderit uiſum in eodẽ loco, & ſecundũ eundem ſitũ in duabus horis diuerſis, inter quas eſt tẽpus ſenſibile: cõprehendet rem uiſam in illo tempore quieſcentem. Et uiſus comprehendit ſitum rei uiſæ quieſcentis reſpectu alterius rei uiſę, & reſpectu ipſius uiſus. Secundũ ergo hunc modum erit comprehenſio quietis uiſibiliũ à uiſu.

◉53. Aſperitas percipitur è luce aſper am ſuperficiem illuminante. 139 p 4.

◉ASperitas uerò comprehenditur à uiſu in maiori parte ex forma lucis apparẽtis in ſuperſicie corporis aſperi: quoniã aſperitas eſt diuerſitas ſitus partium ſuperficiei corporis. Quare lux quando oritur ſuper ſuperficiem illius corporis, partes prominentes facient umbrã in maiori parte. Et cum lux peruenerit in partes profundas, erunt cum eo etiam umbrę, & partes prominen tes erunt manifeſtæ luce, & diſcoopertæ luce. Et cum in partes profundas ueniunt umbræ, & ſuper prominentes non fuerit aliqua umbra: diuerſabitur forma lucis in ſuperficie illius corporis. In ſuperficie autem plana non eſt ita: quoniam ſuperficiei planæ partes ſunt conſimilis ſitus: & cum lux orietur ſuperipſas, erit forma lucis in tota ſuperficie conſimilis. Forma ergo lucis in ſuperficie corporis aſperi eſt diuerſa à forma lucis in ſuperficie plana. Et uiſus cognoſcit formam lucis, quæ eſt in page 62 ſuperficiebus aſperis, & formam lucis, quæ eſt in ſuperficiebus planis propter frequentationem uiſionis ſuperficierũ aſperarum & planarum. Cum ergo uiſus ſenſerit lucem, quæ eſt in ſuperficiebus corporis ſecundum modum, quẽ aſſueuit in ſuperficiebus aſperis: iudicabit aſperitatẽ illius corporis: & cum ſenſerit lucem in ſuperficie corporis ſecundum modum, quem aſſueuit in ſuperficiebus planis: iudicabit planitiem in ſuperficiebus illius corporis. Et cum aſperitas fuerit extranea: erunt partes prominentes alicuius quantitatis: & ſic uiſus comprehendet prominentiã illarum partium: & comprehendet ſitum ſuperficiei corporis ex comprehenſione diſtantiæ, quæ eſt inter partes. Et cum uiſus comprehenderit diuerſitatẽ ſituum partium ſuperficiei corporis: comprehendet aſperitatem eius ſine indigentia ad conſiderandum lucem. Et etiam quando aſperitas corporis fuerit extranea, & oritur ſuper ipſam lux: erit forma lucis in ſuperficie eius diuerſa maxima diuerſitate. Videbitur ergo ex diuerſitate lucis diſtantia partium & diuerſitas ſitus earum: & ex hoc apparebit aſperitas corporis. Si ergo lux oriens ſuper corpus aſperum, fuerit ex parte oppoſita ſuperficiei aſperæ, & fuerit lux fortis: non comprehendet uiſus aſperitatem huius corporis, niſi quando comprehenderit prominentiam quarundam partium & profunditatem quarundam. Si ergo aſperitas huius corporis fuerit extranea, id eſt, maxima: comprehendet uiſus diſtantiam partium & diuerſitatem ſitus earum, & comprehendet aſperitatem corporis in maiori parte. Si autem aſperitas fuerit modica, & partes fuerint profundæ, & pori illius corporis in ultimitate paruitatis: latebit uiſum in maiori parte, & nunquam uiſus comprehendet aſperitatem huius corporis, niſi in magna appropin quatione cum intuitu partium ſuperficiei corporis. Cum ergo uiſus diſtinxerit diſtantiam partium huiuſmodi corporis, & prominentiam & profunditatem illarum: comprehender aſperitatem eius. Si autem uiſus non diſtinxerit diſtantiam partium eius, nec prominentiam & profunditatem partium eius: non comprehendet aſperitatem eius. Aſperitas ergo comprehenditur à uiſu ex comprehenſione diuerſitatis ſituũ partium ſuperficiei corporis, aut ex forma lucis, quam uiſus aſſueuit uidere in ſuperficiebus corporum aſperorum. Et uiſus cognoſcit etiam aſperitatem ex prænotione conſimilitudinis. Cum ergo uiſus nihil ſenſerit in corpore, ex conſimilitudine, iudicabit eius aſperitatem. Sed multoties errat uiſus in aſperitate, quando uoluerit cognoſcere ipſam per iſtam intentionem: quoniam erit ſuperficies terſa, & non apparet eius terſitudo: quoniam terſitudo non apparet, niſi in ſitu proprio.

◉54. Lenit as percipitur è luce lenem ſuperficiem illuminante. 140 p 4.

◉PLanities autem & æqualitas ſuperficiei corporis comprehenditur à uiſu in maiori parte ex forma lucis apparentis in ſuperficie corporis plani, quam aſſueuit uidere in ſuperficiebus planis. Et cum lux, quæ eſt in ſuperficiebus corporis, fuerit conſimilis formæ: cognoſcet peripſam planitiem ſuperficiei. Et uiſus comprehendit aliquando planitiem per intuitum etiam. Cum ergo uiſus intuebitur ſuperficiem corporis plani, comprehendet æqualitatem partium eius: & ſic comprehendet planitiem. Terſitudo autem (& eſt fortis planities) comprehenditur à uiſu ex ſcintillatione lucis in ſuperficie corporis ſui. Planities ergo comprehenditur à uiſu ex comprehenſione æqualitatis ſuperficiei. Aequalitas autem ſuperficiei comprehenditur à uiſu in maiori parte ex ſimilitudine formæ lucis in ſuperficie corporis. Et terſitudo comprehenditur à uiſu ex ſcintillatione lucis in ſuperficie corporis, & ex ſitu, ſecundum quem reflectitur lux. Et fortè ſimul aggregatur aſperitas & planities in eadem ſuperficie, ſcilicet quòd ſint in ſuperficie alicuius corporis par tes diuerſi ſitus, profundæ & prominentes, & ſint partes cuiuslibet partium diuerſiſitus prominen tium & profundarum ad quaſdam partes, uel ad partes quarundam conſimilis ſitus, ita ut tota ſuperficies ſit aſpera, & partes eius, aut quædam ſint planæ. Et aſperitas huiuſmodi ſuperficiei comprehenditur à uiſu ex comprehenſione diuerſitatis ſitus partium prominentium & profundarum. Et planities partium comprehenditur à uiſu in ſuperficie bus partium. Et aliquando uiſus comprehendit planitiem huiuſmodi partium per intuitionem, & ex comprehenſione conſimilitudinis ſuperficiei cuiuslibet iHarum. Et ſecundum iſtos modos comprehendit uiſus planitiem & terſitudinem & aſperitatem.

◉55. Perſpicuitas percipitur è perceptione corporis denſi ultra corpus perſpicuum poſiti. 142 p 4.

◉DIaphanitas autem comprehenditur à uiſu per argumentationem ex comprehenſione illius, quod eſt ultra corpus diaphanum. Et diaphanitas corporis diaphani non comprehenditur à uiſu, niſi quando fuerit in eo ſpiſsitudo quædam, & fuerit diaphanitas eius ſpiſsior, diaphanitate aeris interiacentis inter uiſum & ipſum. Si autem fuerit in fine diaphanitatis, non comprehendet uiſus diaphanitatem eius, & non comprehendet, niſi illud, quod eſt ultra ipſum tantùm. Et cum in eo fuerit quædam diaphanitas: comprehendetur à uiſu propter illud, quod eſt de ſpiſsitudine in eo, & diaphanitas eius comprehendetur ex comprehenſione illius, quod eſt ultra ipſum. Quoniam quando ultra corpus diaphanum fuerit lux aut corpus coloratum illuminatum, uidebitur ultra corpus diaphanum. Et uiſus non ſentit diaphanitatem corporis, quando ſenſerit illud, quod eſt ultra ipſum, niſi cum ſenſerit quòd color & lux, quæ comprehenduntur ultra corpus diaphanum, eſt lux & color ultra corpus diaphanum, & non eſt color & lux ipſius corporis: ſi autem page 63 non: nõ ſentiet diaphanitatem corporis diaphani. Si ergo ultra corpus diaphanum non fuerit lux, nec corpus illuminatum, nec in circuitu eius, & non apparuerit ultra ipſum, neq in aliqua alia parte lux aut color: diaphanitas illius corporis non comprehenditur. Et hoc erit quando corpus diaphanum fuerit applicatum cum aliquo corpore ſpiſſo, & illud corpus ſpiſſum continuerit ipſum, aut reſpexerit ipſum, & fuerit quoq corpus diaphanum obſcuri coloris: quoniam tunc uiſus non ſentiet diaphanitatem huius corporis. Et ſimiliter quàndo ultra corpus diaphanũ fuerit locus obſcurus, & non apparuerit ultra ipſum aliqua lux: non comprehendetur diaphanitas eius. Cum ergo uiſus ſenſerit, quòd color, qui comprehẽditur ultra corpus diaphanum, eſt color corporis ultra corpus diaphanum, ſentiet diaphanitatem corporis diaphani. Et ſimiliter quando corpus diaphanum fuerit debilis diaphanitatis, & fuerit corpus, quod eſt ultra ipſum, & corpora quæ ſunt in circuitu eius, debilis lucis: tunc diaphanitas eius non comprehenditur à uiſu, niſi apponatur forti luci. Cum autem cognoſcet lucem ultra ipſum: comprehendet diaphanitatem. Secundum ergo iſtos inodos comprehendet uiſus diaphanitatem corporum diaphanorum.

◉56. Denſitas percipitur è perſpicuitatis priuatione. 143 p 4.

◉SPiſsitudo comprehenditur à uiſu ex priuatione diaphanitatis. Cum ergo uiſus comprehenderit corpus, & non ſenſerit in ipſo aliquam diaphanitatem, arguet eius ſpiſsitudinem.

◉57. Vmbra percipitur è lucis unius abſentia, alterius præſentia. 145 p 4.

◉VMbra uerò comprehenditur à uiſu reſpectu lucis illuminantis, aut partis lucis illuminantis. Quoniã enim umbra eſt priuatio quarundam lucium cum illuminatione loci umbrę ab extranea luce priuata à loco umbræ: Itaq cum ſenſerit uiſus illud, quod eſt uicinum ipſi, & fuerit ſuper illud corpus uicinum lux fortiorluce, quæ eſt in loco umbræ, ſentiet umbrationem illius loci, & priuationẽ à luce oriente ſuper corpus uicinũ illi. Quoniã quando uiſus ſenſerit aliquã lucẽ in aliquo loco: & caruerit ille locus luce ſolis, aut aliqua luce forti: ſentiet obumbrationẽ illius loci & priuationẽ à luce ſolis, aut ab alia luce forti. Et fortè uiſus ſentiet corpus faciẽs umbram, & fortè non diſtinguetur ab eo ſtatim corpus obumbrans, ſed tandem, quando uiſus comprehenderit locũ, in quo eſt luxdebilis, & cõprehenderit ultima corporà in loco lucis debilis eſſe fortioris lucis illa luce debili: ſentiet ſtatim umbrã illius loci. Secundũ ergo hunc modũ uiſus cõprehendit umbrã.

◉58. Obſcuritas percipitur è lucis priuatione & abſentia. 146 p 4.

◉OBſcuritas uerò comprehenditur à uiſu per argumentationem expriuatione lucis. Cum ergo uiſus comprehenderit aliquem locum, & non comprehenderit in eo aliquam lucem, ſen tiet obſcuritatem eius.

◉59. Pulchritudo percipitur tum è ſingulis uiſibilibus ſpeciebus, tum è pluribus ſimul coniun ctis, ſymmetris inter ſe. 148 p 4.

◉PVlchritudo autem comprehenditur à uiſu ex comprehenſione intentionum particularium, quarum comprehenſionis qualitas eſt declarata antè. Nam unaquæque intentionum particularium præ dictarum faciet per ſe aliquem modum pulchritudinis, & coniugationes illaruin faoiunt etiam alios modos pulchritudinis. Et uiſus non comprehendit pulchritudinem, niſi in formis uiſibiliũ, quæ comprehenduntur per ſenſum uiſus. Et formæ uiſibiliũ ſunt compoſitæ ex inten tionibus particularibus, quarũ diſtinctio iam eſt declarata. Et uiſus comprehendit formas ex comprehenſione iſtarum intentionum. Ipſe ergo comprehendit pulchritudinem ex comprehenſione iſtarum intentionum. Modi autem pulchritudinis, qui comprehenduntur à uiſu in formis uiſibilium, ſunt multi. Quædam ergo uiſibilia habent unam cauſſam ex intentionibus particularibus, quę ſunt in forma: & cauſſa quorundam non eſt, niſi intentionum inter ſe coniunctio, non ipſæ intentiones: & cauſſa quorundam eſt compoſita ex intentionibus & ex compoſitione illarum. Et uiſus comprehendit quamlibet intentionum, quæ ſunt in qualibet forma perſe: & comprehendit ipſas compoſitas: & comprehendit compoſitionem & coniugationem illarum. Viſus ergo comprehendit pulchritudinem ſecundum diuerſos modos. Et omnes modi, ex quibus uiſus comprehendit pulchritudinem, reuertuntur ad comprehenſionem intentionum particularium. Si uerò iſtæ intentiones particulares faciunt pulchritudinem: etiam compoſitæ ſimiliter. Et eſt dicere: facere pul chritudinem, eſt inducere diſpoſitionem in anima, qua uidebiture ei, quòd ſit res pulchra, quæ uidetur. Et hoc apparebit per modicam inſpectionem: quoniam lux facit pulchritudinem: & propter hoc apparebunt pulchra ſol, luna & ſteliæ: & non eſt in ſole, luna & ſtellis cauſa, propter quam apparebunt decora, niſi luxearum. Lux ergo per ſe facit pulchritudinem. Et color etiam facit pulchritudinem. Quoniam quilibet color ſcintillans ſicut uiridis & roſeus, & his ſimiles apparebunt pulchri uiſui, & delectatur uiſus eis. Et propter hoc apparebunt pulchri panni tincti, & flores, & uiridia. Color ergo per ſe facit pulchritudinem. Et remotio etiam aliquando facit pulchritudinem accidentaliter. Quoniam in quibuſdam formis pulchris ſunt maculę & rugæ, quæ faciunt turpitudinem in formis: & cum elongabuntur à uiſu, latent illæ intentiones ſubtiles, quæ faciunt page 64 turpitudinem in illis formis, & apud latentiam illarum intentionum apparebit pulchritudo illius formæ. Et ſimiliter etiam in multis formis pulchris ſunt intentiones ſubtiles, per quas forma eſt pulchra, ſicut lineatio & ordinatio, & multæ iſtarum intentionum latent uiſum in multis remotionibus mediocribus: & quando ſunt prope uiſum, apparebunt illę intentiones ſubtiles uiſui, & appa rebit pulchritudo formæ. Remotio ergo & appropinquatio faciunt pulchritudinẽ. Et ſitus aliquando facit pulchritudinem: & plures intentiones pulchræ non apparent pulchræ, niſi propter ordinem & ſitum tantùm. Quoniam omnes diſtinctiones ordinatæ quaſi punctatæ non apparent pulchræ, niſi propter ordinem. Et ſcriptura non apparet pulchra, niſi propter ordinationem: quoniam pulchritudo non eſt, niſi ex directione figurarum literarum, & ex compoſitione earum inter ſe. Si autem compoſitio literarum & ordinatio non fuerit ſecundum unam proportionem, ſcilicet, ut una magna, alia parua: tunc non erit pulchra ſcriptura, quamuis figuræ literarum per ſe ſint benè po ſitæ. Et aliquando apparet ſcriptura pulchra, quando compoſitio eius fuerit proportionalis, quamuis literæ non ſint in fine bonæ diſpoſitionis. Et ſimiliter plures formæ uiſibilium non apparent pulchræ, niſi propter diſpoſitionem & ordinationem partium inter ſe. Et corporeitas etiam facit pulchritudinem: & propter hoc apparent pulchra corpora hominum & multorum animalium. Et figura facit pulchritudinem: & propter hoc luna, & formæ pulchræ hominum & multorum animalium, & arborum, & plantarum non apparent pulchræ, niſi propter formas eorum, aut propter figuras partium eorum, aut propter eorum figuras, aut propter figuras partium formæ. Et magnitudo facit pulchritudinem: & propter hoc apparet luna pulchrior ſtellis, & ſtellæ magnæ pulchriores ſtellis paruis. Et diuiſio facit pulchritudinem: & propter hoc ſtellæ ſeparatæ ſunt pulchriores ſtellis extenſis, & pulchriores ſtellis galaxiæ: & propter hoc candelæ diſtinctæ ſunt pulchriores igne. Et continuatio etiam facit pulchritudinem: & propter hoc uiridale continuum, & plantæ continuæ & ſpiſſæ ſunt pulchriores diſtinctis. Et numerus facit pulchritudinem: & propter hoc loca cœli multarum ſtellarum ſunt pulchriora locis paucarum ſtellarum: & propter hoc candelæ multæ in eodem loco faciunt pulchritudinem. Et etiam motus hominis in ſerm one facit pulchritudinem. Et quies eius facit pulchritudinem: & propter hoc apparet pulchra grauitas & taciturnitas. Et aſperitas facit pulchritudinem: & propter hocapparet uilloſitas pulchra, ut uilloſitas in multis pannis. Et planities facit pulchritudinem: & propter hoc apparet pulchrum in pannis. Et diaphanitas facit pulchritudinem: & propter hoc apparent de nocte micantes diaphani. Et ſpiſsitudo facit pulchritudinem: quoniam color & lux, & figura, & lineatio, & omnes intentiones pulchræ apparentes in formis uiſibilium non comprehenduntur ſimiliter à uiſu, niſi propter ſpiſsitudinem & umbram. Et umbra facit apparere pulchritudinem: quoniam in multis formis uiſibilium ſunt maculæ, & pori ſubtiles reddentes eas turpes: & cum fuerint in luce ſolis, apparebunt maculæ in eis: quare latebit pulchritudo earum: & cum fuerint in umbra aut luce debili, latebunt illæ maculæ & rugæ: quare comprehendetur pulchritudo earum. Et etiam tortuoſitates, quæ apparent in plumis auium, & in panno, qui dicitur amilialmon, in umbra non apparent & in luce debili. Et obſcuritas facit pulchritudinem apparere: quoniam ſtellæ non apparent, niſi in obſcuro: & ſimiliter non apparet pulchritudo earum, niſi in nigredine noctis, & in locis obſcuris, & latet in luce diei: & ſtellæ in noctibus obſcuris ſunt pulchriores, quàm in noctibus lunæ. Et conſimilitudo facit pulchritudinem: quoniam membra animalis eiuſdem ſpeciei, ut oculus oculo, non apparent pulchra, niſi quan do fuerint conſimilia: quoniam oculi, quando fuerint diuerſæ figuræ, ſcilicet quod unus ſit rotundus, & alter longus, erunt in fine turpitudinis: & etiã ſi unus fuerit niger & alter uiridis, erũt etiã tur pes: & ſimiliter ſi unus fuerit maior altero. Et ſimiliter ſi una gena fuerit profunda, & altera prominens, erunt in fine turpitudinis. Et ſimiliter quando unum ſuperciliorum fuerit groſſum, & alterum ſubtile, aut unum illorum longum, & alterum breue, erunt turpia. Omnia ergo membra animalium uniuſmodi non erunt pulchra, niſi cum fuerint conſimilia. Et ſimiliter literæ & picturæ non apparent pulchræ, niſi quando literæ fuerint, quæ ſunt uniuſmodi: & partes illarum, quæ ſunt uniuſmodi, conſimiles. Et diuerſitas facit pulchritudinem: quoniam figuræ membrorum animalis ſunt diuerſarum partium, & non ſunt pulchræ, niſi propter illam diuerſitatem. Quoniam ſinaſus totus eſſet eiuſdem groſsitudinis, eſſet in fine turpitudinis: & pulchritudo eius non eſt, niſi propter diuerſitatem duorum extremorum eius, & eius pyramidalitatem. Et ſimiliter pulchritudo ſuperciliorum non eſt, niſi quando extrema eorum fuerint ſubtiliora reſiduis anterioribus. Et ſimiliter omnia membra animalium quando aſpiciuntur: inuenitur quòd pulchritudo eorum non eſt, niſi ex diuerſitate figurarum partium eorum. Et ſimiliter ſcripturæ: quoniam ſi partes ſcripturæ eſſent æqualis groſsitudinis, non apparerent pulchræ: quoniam extrema literarum non apparent pulchra, niſi quando fuerint ſubtiliora reſiduo. Quoniam ſi extrema literarum & media earum, & continuatio earum eſſent unius ſpiſsitudinis: eſſet ſcriptura in fine turpitudinis. Diuerſitas ergo facit pulchritudinem in multis formis uiſibilium. Iam ergo declaratum eſt ex eo, quod diximus, quòd unaquæque intentionum particularium, quando comprehenditur per ſenſum uiſus, aliquando facit pulchritudinem per ſe. Et cum ſermo fuerit factus de multis corporibus inductiuè per ſe: cum inducentur omnia corpora: inuenietur, quòd quælibet iſtarum intentionum facit pulchritudinem in multis locis. Et non diximus, ea quæ diximus, niſi gratia exempli, & ut poſſent acquiri alia exempla per iſta. Sed tamen iſtæ intentiones non faciunt pulchritudinem in omnibus locis, neque unaiſtarum intentionum facit pulchritudinem in qualibet forma, in quam peruenit page 65 illa intentio, ſed in quibuſdam formis, & in quibuſdam non. Verbi gratia: non quælibet magnitudo facit pulchritudinem in quolibet corpore alicuius magnitudinis: & ſimiliter non quilibet color facit pulchritudinem: neque uiridis color facit pulchritudinem in quolibet corpore, in quod peruenit ille color: & ſimiliter non quælibet figura facit pulchritudinem. Et quælibet illarum intentionum, quas diximus, facit pulchritudinem per ſe, ſed in quibuſdam locis, & in quibuſdam non, & ſecundum quoſdam modos, & ſecundum alios non. Et etiam iſtæ intentiones faciunt pulchritudinem per coniunctionem illarum interſe: quoniam ſcriptura pulchra eſt illa, cum figuræ literarum ſunt pulchræ, & compoſitio illarum inter ſe eſt compoſitio pulchra: quoniam ſcriptura, in qua adunantur iſtæ duæ intentiones, eſt pulchrior ſcriptura, in qua eſt una iſtarum duarum intentionum tantùm. Finis ergo pulchritudinis ſcripturæ non eſt, niſi ex coniugatione figuræ & ſitus. Et ſimiliter quando colores ſcintillantes & picturæ fuerint ordinatæ ordinatione conſimili, ſunt pulchriores coloribus & picturis carentibus ordinatione conſimili. Et ſimiliter pulchritudo apparet in forma hominum & animalium ex coniugatione intentionum particularium, quæ ſunt in eis. Quoniam magnitudo oculorum mediocris cum figura eius amygdalata eſt pulchrior oculo, qui non habet, niſi magnitudinem tantùm aut figuram amygdalatam tantùm. Et ſimiliter rotunditas faciei cum tenuitate & ſubtilitate cutis & coloris, eſt pulchrior quàm unum ſine altero. Et ſimiliter paruitas oris cum ſubtilitate labiorum & mediocritate, eſt pulchrior paruitate oris cum groſsitudine labiorũ: & pulchrior gracilitate labiorũ cũ amplitudine oris. Et iſta intentio eſt multæ diuerſitatis, & multorũ modorũ. Et cum feceris inductionẽ in formis pulchris omniũ modorũ uiſibiliũ: inuenies quòd coniunctio intentionũ particulariũ, quæ ſunt in formis, facit in eis modos pulchritudinis, quosnõ facit una intentionũ per ſe. Et pulchritudo in maiori parte nõ fit, niſi ex coniunctione iſtarum intentionũ inter ſe. Quoniã intentiones particulares, quas diximus, faciũt pulchritudinẽ per ſe, & faciunt pulchritudinem per coniunctionẽ earum inter ſe. Et etiã pulchritudo fit ex alia intentione præter iſtas duas intentiones, quas prædiximus: & eſt proportionalitas & conſonoritas. Quoniam formæ compoſitæ ex membris diuerſis, & partibus diuerſis, habent figuras diuerſas, & magnitudines diuerſas, & ſitus diuerſos, & continuationem & coniunctionem, & perueniunt in quamlibet illarum multæ intentiones particulares, tamen omnes non ſunt proportionales. Quoniam non quælibet figura eſt pulchra cum qualibet figura: nec quælibet magnitudo eſt pulchra cum qualibet magnitudine: neque quilibet ſitus eſt pulcher cum quolibet ſitu: neque quælibet figura cum qualibet magnitudine: neque quælibet magnitudo cum quolibet ſitu. Sed quælibet intentionum particularium habet proportionem cum quibuſdam intentionibus, & eſt aſymmetra quibuſdam. Verbi gratia: Simitas naſi cum profunditate oculorum non eſt pulchra: & ſimiliter magnitudo naſi cum magnitudine oculorum non eſt pulchra: & ſimiliter prominentia frontis cum profunditate oculorum non eſt pulchra: & ſimiliter frontis planities cum prominentia oculorum non eſt pulchra. Quodlibet ergo membrorum habet figuram, quæ facit formam eius pulchram: & etiam quælibet figura cuiuslibet membri non habet proportionem, niſi cum quibuſdam figuris reſiduorum membrorum, & cum alijs non. Et forma fit pulchra per congregationem figurarum proportionalium: & ſimiliter magnitudines & ſitus, & ordinatio eorum. Quoniam magnitudo oculorum cum pulchritudine figuræ eorum, & cum mediocritate ſimitatis naſi, & cum magnitudine proportionali ad magnitudinem oculorum, eſt pulchra. Et ſimiliter amygdalitas oculorum, & dulcẽdo, & tenuitas figuræ eius: & ſi fuerint parui cum ſubtilitate naſi & mediocritate figuræ quantitatis eius, erunt pulchri. Et ſimiliter gracilitas labiorum cum ſubtilitate oris eſt pulchra, quando gracilitas oris fuerit proportionalis ad gracilitatem labiorum: ſcilicet quòd labia non ſint in fine gracilitatis, & os non in fine paruitatis, ſed erit paruitas oris mediocris, & labia gracilia, & præterea proportionalia ad quantitatem oris. Et ſimiliter amplitudo faciei, quando fuerit proportionalis ad quantitates membrorum faciei, erit pulchra: ſcilicet, quòd facies non ſit in fine amplitudinis, & membra faciei ſint proportionalia ad quantitatem totius faciei. Quoniam quando facies fuerit ampla maximæ amplitudinis, & membra, quæ ſunt in ea, ſunt parua, non proportionalia ad quantitatem eius: non erit facies pulchra, quamuis quantitates membrorum ſint proportionales, & figuræ eorum ſint pulchræ. Et ſimiliter quando fuerit parua facies, & ſtricta, & membra eius fuerint magna, membra dico faciei: erit facies turpis: & cum membra fuerint proportionalia inter ſe, & proportionalia ad quantitatem amplitudinis faciei: erit facies pulchra, quamuis membra per ſe non ſint pulchra: ſed proportionalitas tantummodò facit pulchritudinẽ. Cum ergo in forma congregabitur pulchritudo figuræ cuiuslibet partis eius, erit pulchritudo quantitatis & compoſitionis, & proportionalitas membrorum ſecundum figuras, & magnitudines, & ſitus: & fuerint præterea proportionalia ad totam figuram faciei & quantitatem eius, erit in fine pulchritudinis. Et ſimiliter ſcriptura non erit pulchra, niſi quando fuerint literæ eius proportionales in figura, & quantitate, & ſitu, & ordine. Et ſimiliter eſt cum omnibus modis uiſibilium, cum quibus congregantur partes diuerſæ. Et cum conſideraueris formas pulchras de omnibus modis uiſibilium: inuenies quòd proportionalitas facit pulchritudinem magis, quàm aliqua alia intentio, uel etiam aliquæ coniunctæ per ſe. Et cum conſiderabuntur intentiones pulchræ, quas faciunt intentiones particulares per coniunctionem earum inter ſe: inuenietur, quòd pulchritudo, quæ apparet ex coniunctione illarum inter ſe, non apparet, niſi page 66 propter proportionalitatem illarum intentionum coniunctarum inter ſe. Quoniam non, quandocunque adunabuntur illæ intentiones, fit pulchritudo, ſed in quibuſdam formis fit, & in alijs non. Et hoc eſt propter proportionalitatem, quæ contingit inter illas intentiones. Pulchritudo ergo non eſt, niſi ex intentionibus particularibus, & perfectio eius non eſt, niſi ex proportionalitate & conſonantia, quæ fit inter intentiones particulares. Iam ergo declaratum eſt ex omni, quod diximus, quòd formæ pulchræ comprehenſæ à uiſu non ſunt pulchræ, niſi ex intentionibus particularibus, quæ comprehenduntur per ſenſum uiſus, & ex coniunctione earum inter ſe, & ex proportionalitate earum inter ſe. Et uiſus comprehendit intentiones particulares prædictas ſimplices & compoſitas. Cum ergo uiſus comprehenderit aliquam rem uiſam, & fuerit aliqua intentio in illa re uiſa particularis, faciens pulchritudinem per ſe aliquam: & intueatur uiſus illam intentionem per ſe: perueniet forma illius intentionis poſt intuitum apud membrum ſentiens, & comprehendet uirtus diſtinctiua pulchritudinem rei uiſæ, in qua eſt illa intentio. Quoniam uero forma cuiuslibet rei uiſę eſt compoſita ex multis intentionibus earum intentionum, quarum diuiſionem prædiximus: cum ergo uiſus comprehenderit rem uiſam, & non diſtinxerit intentiones, quæ ſuntin ea: non comprehendet pulchritudinem eius: & cum diſtinxerit intentiones, quæ ſunt in ea, & fuerit aliqua intentio earum, quæ ſunt in ea, ſecundum modum facientem pulchritudinem in anima: ſtatim uiſus apud intuitionem illius intention is comprehendet illam intentionem per ſe. Et cum comprehenderit illam intentionem perſe: perueniet illa comprehenſio apud membrum ſentiens: & ſic uirtus diſtinctiua comprehendet pulchritudinem, quæ eſt in ea: & per iſtam comprehenſionem comprehendet pulchritudinem illius rei uiſæ. Cum ergo uiſus comprehenderit aliquam rem uiſam, & in illa re uiſa fuerit pulchritudo compoſita ex intentionibus coniun ctis: & fuerit uiſus intuitus illam rem uiſam: & diſtinxerit intentiones, quæ ſunt in ea: & comprehenderit intentiones, quæ faciunt pulchritudinem per coniunctionem earum inter ſe, aut proportionalitatem earum inter ſe: & peruenerit illa comprehenſio apud membrum ſentiens: & comparauerit uirtus diſtinctiua illas intentiones inter ſe: comprehendet pulchritudinem illius rei uiſæ compoſitam ex coniunctione intentionum, quæ ſunt in ea. Viſus ergo comprehendet pulchritudinem, quæ eſt in uiſibilibus ex compoſitione illarum intentionum inter ſe ſecundum modum, quem declarauimus.

◉60. Deformitas percipitur tum è ſingulis uiſibilibus ſpeciebus, tum è pluribus ſimul coniunctis, aſymmetris inter ſe. 149 p 4.

◉TVrpitudo uerò eſt forma carens intentione qualibet pulchra. Quoniam enim iam prædictum eſt, quòd intentiones particulares faciunt pulchritudinem, ſed non in omnibus locis, ne‡ in omnibus formis, ſed in alijs, & in alijs non: & ſimiliter proportionalitas non eſt in omnibus formis, ſed in quibuſdam formis, & in quibuſdam non. Formæ ergo, in quibus non faciunt intentiones particulares pulchritudinem aliquam perſe, nec per ſuam coniunctionem, & in quibus non eſt aliqua proportionalitas inter partes earum, carent omni pulchritudine: & ſic ſunt turpes: quoniam turpitudo formarum eſt priuatio pulchritudinis in eis. Et fortè aggregantur in eadem forma intentiones pulchræ & turpes: ſed uiſus comprehendit pulchritudinem ex pulchro, & turpitudinem exturpi, quando diſtinxerit, & fuerit intuitus intentiones quæ ſunt in ea. Turpitudo ergo comprehenditur à uiſu in formis carentibus omnibus pulchritudinibus, ex priuatione pulchritudinis apud comprehenſionem.

◉61. Similitudo percipitur è uiſibilium inter ſe conuenientia. 151 p 4.

◉COnſimilitudo autem eſt æqualitas duarum formarum aut duarum intentionum in re, in qua ſunt conſimiles. Cum ergo uiſus comprehenderit duas formas, aut duas intentiones conſimiles: ſimul comprehendet conſimilitudinem ex illarum comprehenſione cuiuslibet duarum formarum, uel intentionum, & ex compcratione alterius illarum ad alteram. Viſus ergo comprehendit conſimilitudinem in formis, uel intentionibus conſimilibus ex comprehenſione cuiusli bet formarum uel intentionum ſecundum ſuum eſſe, & ex comparatione illarum inter ſe.

◉62. Dißimilitudo percipitur è priuatione ſimilitudinis & conuenientiæ uiſibilium inter ſe. 152 p 4.

◉DIuerſitas autem comprehenditur à uiſu in formis diuerſis ex comprehenſione cuiuslibet for marum diuerſarum, & ex comparatione alterius illarum ad alterã, & ex comprehenſione pri uationis æqualitatis, id eſt conſimilitudinis in eis. Diuerſitas ergo comprehenditur per ſenſum uiſus ex comprehenſione cuiuslibet formarum & intentionum per ſe, & ex comparatione earum inter ſe, & ex ſenſu priuationis æqualitatis à ſentiente. Iam ergo cõpleuimus, & declarauimus declarationẽ qualitatis cõprehenſionis cuiuslibet intentionũ particulariũ, quæ comprehenduntur per ſenſum uiſus. Et declaratũ eſt ex omnibus his, quòd quædã intentiones particulares cõprehenduntur ſolo ſenſu: & quædã cõprehenduntur per cognitionem: & quædam per argumentationẽ &  page 67 ſignificationem ſecundum uias, quarum declarationem prædiximus. Et iſtæ ſunt intentiones, quarum declarationem intendimus in hoc opere.

◉De diversitate comprehensionis visvs ab intentionibus particularibus. Cap. III.

◉63. Viſus plures uiſibiles ſpecies ſimul percipit. 2 p 4.

◉IAm declaratum eſt, quomodo uiſus comprehẽdat quamlibet intentionum particularium, quæ comprehenduntur per ſenſum uiſus. Et uiſus non comprehendit niſi formas uiſibilium, quæ ſunt corpora: ſed formæ uiſibilium ſunt compoſitæ exintentionibus particularibus prædictis, ſicut, figura, & magnitudine, & colore, & ſitu, & ordine, & ſimilibus. Viſus ergo non comprehendit quamlibet intentionum, niſi ex comprehenſione formarum uiſibilium compoſitarum ex intentionibus particularibus: & uiſus comprehendit quamlibet formarum uiſibilium ſecundum intentiones particulares, quæ ſunt in formis uiſibilibus: & nihil comprehendit uiſus ex intentionibus particularibus per ſe: quoniam nulla intentionum prædictarum eſt ſola per ſe. Nam omnes iſtæ particulares intentiones non inueniũtur, niſi in corporibus, & nullum corpus eſt, in quo eſt aliqua iſtarum intentionum ſola ſine alia. Viſus ergo non comprehendit niſi formas uiſibilium: ſed quælibet forma uiſibilium eſt compoſita ex multis intentionibus particularibus. Ergo uiſus comprehendit in qualibet formarum uiſibilium multas intentiones particulares, quæ diſtinguuntur in imaginatione. Viſus ergo comprehendit quamlibet intentionũ particularium apud uiſionem rei uiſæ, coniunctam cum intentione aliqua particulari: deinde ex diſtinctione eius inter intentiones, quæ ſunt in forma, comprehendit quamlibet intentionum per ſe.

◉64. Viſio fit aſpectu, aut obtutu. 51 p 3.

◉ET iam declaratum eſt, & determinatum, qualiter uiſus comprehẽdat formas uiſibilium, quæ componuntur ex intentionibus particularibus. Et quędam intentiones particulares, ex quibus componuntur formæ uiſibilium, apparent apud aſpectum rei uiſæ: & quædam non apparent, niſi poſt intuitionem & conſiderationem ſubtilem: ſicut ſcriptura ſubtilis, & lineatio ſubtilis, & diuerſitas colorum conſimilium ferè. Et genéraliter omnes intentiones ſubtiles non apparent uiſui apud aſpectum rei uiſæ, ſed poſt intuitionem & conſiderationem. Et forma rei uiſæ comprehenſa per ſenſum uiſus, eſt illa quæ componitur ex omnibus intentionibus particularibus, quæ ſunt ex forma rei uiſæ, quas poſsibile eſt uiſum comprehendere. Et uiſus non comprehendit ueram formam rei uiſæ, niſi per comprehenſionem omnium intentionum particularium, quæ ſunt in forma rei uiſæ. Et cum ita ſit, forma ergo uera rei uiſæ, in qua ſunt intentiones ſubtiles, non comprehenditura à uiſu, niſi poſt intuitionem. Et cum uiſus nõ comprehendat ſubtiles intentiones, niſi per intuitionem, & non appareant intentiones ſubtiles uiſui apud aſpectum rei uiſæ: quando igitur uiſus comprehenderit aliquam rem uiſam, & comprehenderit formam eius, & fuerint in illa re uiſa ſubtiles intentiones, non apparentillæ per aſpectũ, ſed per intuitionem. Cum ergo uiſus comprehenderit aliquam rem uiſam, & non fuerit in ea aliqua intentio ſubtilis: comprehendet ueram eius formam: quamuis non certificabit, quod illa forma eſt uera, niſi poſtquam habuerit fortem intuitionem ſuper quamlibet partem illius rei uiſæ, & certificauerit, quòd nulla intentio ſubtilis eſt in ea, & tunc certificabit quod forma, quam comprehendit, eſt uera forma. Secundum ergo omnes diſpoſitiones non certificat uiſus formam rei uiſæ, niſi per conſiderationem omnium partium rei uiſæ, & per intuitionem omnium partium, quæ poſſunt apparere in re uiſa. Et quia hoc eſt declaratum, dicamus quòd comprehenſio uiſibilium erit ſecundum duos modos, quiſunt comprehenſio ſuperficialis, & comprehenſio per intuitionem, quæ profundum aſpicit. Quoniam quando uiſus aſpicit rem uiſam, comprehendit intentiones manifeſtas, quæ ſunt in ea apud aſpectum: deinde ſi præter illud inſpexerit ipſam, & conſiderauerit omnes partes eius, certificabit formam eius: ſi autem non intuetur partes eius, non comprehendet formam certificatam. Et illa forma, quæ eſt in uiſu, aut erit uera eius forma, ſed uiſus non certificat, quòd ſit uera eius forma: aut non erit forma eius uera. Et cum ita ſit, comprehenſio ergo uiſibilium erit ſecundum duos modos: & eſt comprehenſio ſuperficialis, quæ eſt in primo aſpectu, & comprehenſio, quæ eſt per intuitionem. Comprehenſio autem per primum aſpectum, eſt comprehenſio non certificata: & comprehenſio per intuitionem, eſt comprehenſio, per quam certificantur formæ uiſibilium.

◉65. Viſio per aſpectum, fit per quemlibet pyramidis opticæ radium: per obtutum uerò fit per ſolum axem. 52 p 3.

◉ET cum hoc declaratum ſit, dicamus quòd intuitio, per quam comprehenduntur ueræ formæ uiſibilium, erit per ipſum uiſum, & erit per diſtinctionẽ. Quoniam iam declaratũ eſt in diſtinctione linearum radialium [8 n] quòd formæ, quæ à uiſu comprehenduntur ex axe radiali, & exillo, qui eſt prope axem, ſunt manifeſtiores, & maioris certificationis, formis, quæ compre page 68 henduntur ex reſiduis uerticationibus. Cum ergo uiſus fuerit oppoſitus alicui rei uiſæ: & illa resuiſa non fuerit in fine paruitatis, ſed alicuius quantitatis: & uiſus fuerit fixus in oppoſitione eius apud aſpectum: illud, quod opponitur medio uiſus ex illa re uiſa, & fuerit ſuper axem aut prope axem: erit manifeſtius partibus reſiduis rei uiſæ: & uiſus percipit iſtam diſpoſitionem. Quoniam quando comprehenderit rem uiſam totam: inueniet locum oppoſitum medio eius, cuius forma peruenit in medium uiſus, eſſe manifeſtiorem partibus reſiduis. Et ſuperius declaratum eſt, quòd iſta intentio apparet ſenſui, quando res uiſa fuerit magnæ quantitatis. Cum ergo uiſus comprehen derit totam rem uiſam: inueniet, quòd forma partis oppoſitæ medio eius, eſt manifeſtior omnibus partibus reſiduis. Et cum uoluerit certificare formam rei uiſæ, mouebitur, ita ut medium eius ſit oppoſitum cuilibet parti partium rei uiſæ: & ſic comprehendet formam cuiuslibet partis partium rei uiſæ, comprehenſione manifeſta & certificata, ſicut comprehendit partem oppoſitam medio eius apud aſpectum rei uiſæ. Cum igitur ſentiens uoluerit certificare rem uiſam: mouebitur uiſus ita, ut ſit medium eius oppoſitum cuilibet parti partium rei uiſæ. Et per iſtum modum comprehendet formam cuiuslibet partium rei uiſæ ualde manifeſtè: & uirtus diſtinctiua diſtinguet omnes formas uenientes ad ipſam, & diſtinguet colores partium, & diuerſitatem colorum, & ordinationem partium interſe. Et generaliter diſtinguet omnes intentiones rei uiſæ, quæ apparent per intuitum, & formam totius rei uiſæ comp oſitam ex illis intentionibus. Secundum ergo hunc modum erit certificatio cuiuslibet partium rei uiſæ ſecundum ſuum eſſe, & certificatio omnium intentionum rei uiſæ. Et non certificatur forma cuiuslibet partium rei uiſæ, niſi poſt motum uiſus ſuper omnes partes. Et præterea natus eſt uiſus ad motum intuitionis, & ad faciendum axem radialem tranſire ſuper omnes partes rei uiſæ. Cum ergo uirtus diſtinctiua quæſierit intueri rem uiſam: mouebitur axis radialis ſuper omnes partes rei uiſæ. Et cum intentiones ſubtiles, quæ ſunt in illa re uiſa, non appareant, niſi per motum uiſus, & per tranſitum axis, aut linearum radialium, quæ ſunt prope ipſum ſuper quamlibet partium rei uiſæ: non perueniet forma rei uiſæ certificata ad ſentientem, quando corpus eius fuerit alicuius quantitatis, niſi per motum uiſus, & per oppoſitionem cuiuslibet partium rei uiſæ, medio uiſus. Et etiam quando res uiſa fuerit in fine paruitatis, & non fuerit oppoſita medio uiſus: etiam nõ complebitur intuitio eius, niſi poſtquam motus fuerit uiſus, donec axis trãſeat in illam rem uiſam, & perueniat forma illius rei uiſæ in medium uiſus, & appareat forma rei uiſæ. Et cum ita ſit, intuitio, per quam uiſus comprehendit ueras formas uiſibilium, fortè erit per ipſum uiſum & fortè per diſtinctionem ſimul. Comprehẽſio ergo formæ ueræ rei uiſæ non erit, niſi per intuitionem: & intuitio, per quam certificabitur forma rei uiſæ, non complebitur, niſi per motum uiſus. Et cum corpus rei uiſæ fuerit alicuius quantitatis, non complebitur intuitio eius, niſi per motum axis radialis in omnes diametros rei uiſæ. Et iſtam intentionem uoluit dicere ille, qui opinabatur, quòd uiſio non fieret niſi per motum: & quòd nulla res uiſa uideretur tota ſimul. Quoniam ipſe intendebat dicere uiſionem certificatam, quæ non poteſt eſſe, niſi per intuitionem, & per motum uiſus, & per motum axis radialis ſuper omnes diametros rei uiſæ. Quomodo uerò ſentiens certificet per intuitionem & per motum, formam rei uiſæ, eſt: quia quando uiſus fuerit oppoſitus rei uiſæ, ſentiens comprehendet totam formam apud oppoſitionem comprehenſione qualicunque, & comprehendet partem, quæ eſt apud extremum axis uera comprehenſione in fine ueritatis: & etiam tunc quamlibet partem reſiduarum partium formæ aliqua comprehenſione. Deinde quando uiſus mouebitur, & mutabitur axis à parte, in qua erat, ad aliam partem: comprehendet ſentiens in iſta diſpoſitione formam totius rei uiſæ ſecunda comprehenſione, & comprehendet partem, quæ eſt apud extremum axis ſecunda comprehenſione etiam. Et erit comprehenſio iſtius partis, quæ eſt apud extremum axis, in ſecunda diſpoſitione, manifeſtior comprehenſione eius in prima diſpoſitione. Et in iſta diſpoſitione etiam ſentiens comprehendet partes reſiduas aliqua comprehenſione. Et ſimiliter, quando axis mutabitur per motum ad tertiam partem, comprehendet ſentiens in tertia diſpoſitione totam rem uiſam tertia comprehenſione, & comprehendet partem, quæ eſt apud extremitatem axis tertia comprehenſione etiam. Et erit comprehenſio iſtius partis ab eo in iſta diſpoſitione manifeſtior comprehenſione in duabus primis diſpoſitionibus: & tunc ſentiens comprehendet in iſta diſpoſitione etiam quamlibet partium reſiduarum aliqua comprehenſione. Per motum ergo uiſus ſuper partes rei uiſæ acquirit ſentiens duas diſpoſitiones: quarum altera eſt frequentatio comprehenſionis totius rei uiſæ, & ſecunda eſt, quæ comprehendit quamlibet partium rei uiſæ per axem radialem, aut per illud, quod eſt prope axem radialem, manifeſta comprehenſione. Apparet ergo ſenſui omne, quod eſt poſsibile apparere exillis partibus. Et cum ſentiens ſæpe comprehenderit rem uiſam totam, & quamlibet partium rei uiſæ: comprehendet per iſtam diſpoſitionem omne, quod eſt poſsibile com prehendi ab illa re uiſa. Et cum hac comprehenſione multoties iterata in duplicationibus & iterationibus comprehenſionis totius rei uiſæ, diſtinguit uirtus diſtinctiua illud, quod apparet ex coloribus partium, & luce, & magnitudine, & remotione, & figura, & ſitu earum, & æqualitate illarum, quæ ſunt cõſimiles in iſtis diſtinctionibus, & diuerſitate earum, quæ ſunt diuerſæ in omnibus iſtis intentionibus aut in quibuſdá, & ex ordine partiũ inter ſe: & comprehendit ex diſtinctione omniũ iſtarum intentionũ ad ea, quæ cognoſcuntur ex ſimilibus earũ, formam compoſitam ex omnibus: & ſic ſignatur in imaginatione forma compoſita ex omnibus iſtis intentionibus: & ſic certificatur page 69 forma rei uiſæ, per quam appropriatur illa res uiſa apud ſentientem. Secundum ergo hũc modum certificat ſentiens per intuitionem formas uiſibilium.

◉66. Obtutus iteratio altius imprimit formas uiſibiles animo, certiores́ efficit. 58 p 3.

◉ET etiam dicamus, quòd quando uiſus comprehenderit aliquam rem uiſam, & fuerit certificata forma eius apud ſentientem: forma illius rei uiſæ remanet in anima: & figuratur in imaginatione, & iteratur comprehẽſio rei uiſæ, & erit forma eius magis fixa in anima, quàm forma rei uiſæ, quam uiſus non comprehendit, niſi ſemel autrarò. Et quòd uiſus quando comprehenderit aliquod indiuiduũ: deinde comprehenderit alia indiuidua eiuſmodi indiuidui, & iterata fuerit comprehenſio in diuiduorum frequenter: quieſcet forma illiuſmodi in anima, & perueniet forma uniuerſaliter figurata in imaginatione. Et ſignificatio ſuper hoc, quòd formæ uiſibilium remaneant in anima & in imaginatione, eſt: Quia homo, quãdo meminerit de aliquo homine, quem cognouit antè, & certificauerit formam eius, & meminerit tempus, in quo uidit illum hominẽ, & locum uera memoratione: ſtatim imaginabitur formã illius hominis, & figuram faciei eius, & ſitum illius, in quo erat in illo tempore, & imaginabitur locum, in quo uidit ipſum: & fortè imaginabitur alia uiſibilia, quæ fuerunt præſentia in illo loco, quando uidit ipſum. Et hæc eſt ſignificatio manifeſta, quòd forma illius hominis & forma illius loci ſunt fixæ in anima, & remanent in imaginatione. Et propterhoc, quando homo meminerit de aliqua ciuitate, quam uidit, imaginabitur formam illius ciuitatis, & formam locorum, in quibus fuit in illa ciuitate, & formas indiuiduorum, quæ cognouit in illa ciuitate. Et ſimiliter omnium, quæ uidit ex uiſibilibus, quando ei occurrunt ad memoriam: imag‡nabitur formas ſecundum modum & eſſe, ut percepit ea antea. Imaginatio ergo formarum uiſibilium, quas homo antè uidit, & modò ſciuerit, cum ſunt abſentes: eſt ſignificatio, quòd formæ uiſibilium, quas comprehendit, perueniunt in animam, & figurãtur in imaginatione. Quòd uerò forma rei, cuius comprehenſio iterabitur à uiſu, ſit magis fixa in anima & in imaginatione, quàm forma rei uiſæ, cuius comprehenſio non iterabitur, eſt: quia, quando ad animam peruenit aliqua intentio, ſtatim perueniet forma illius intentionis in animam. Et cum tempus pertranſierit, & intra multum tempus nõ redierit iterum ad animam: fortè tradetur illa intentio obliuioni, aut aliqua intentionum, quæ ſunt in illa intentione: & ſi redierit ad animam ante obliuionem, renouatur forma illius in anima, & rememorabit anima per formam ſecũdam, formam primam. Et cum multoties iterabitur euentus illius intentionis ſuper animam, anima magis meminerit de illa intentione: & ſic erit illa intentio magis fixa in anima. Et etiã prima uice, in qua intentio uenit ad animam, aut in qua forma rei uiſæ uenit ad animam, fortè anima non comprehẽdet omnes intentiones, quæ ſunt in illa forma, neque certificabit ipſas, ſed comprehendet tantùm quaſdã intentiones, quæ ſunt in ea. Et cum forma redierit ſecundò, comprehendet anima ex ea aliquid, quod in prima uice non comprehendit: & quantò magis iterabitur forma ſuper animam, tantò magis manifeſtabitur ex ea, quod prius non apparebat. Et cum anima comprehenderit ex forma intentiones ſubtiles eius, & certificauerit formam eius: erit magis fixa in anima, & in imaginatione, quàm forma, ex qua non uerè comprehendit mens omnes intentiones, quæ ſunt in ea. Et cum anima comprehenderit ex forma omnes intentiones, quæ ſunt in ea prima uice: deinde iterabitur peruentus formæ ſuper ipſam, & comprehenderit in ea ſecundò intentiones: plus certificabit: quod illud quod in prima uice comprehendit, eſt uera forma illius. Forma autem, uera uerificata & certificata eſt magis fixa in anima & in imaginatione, quàm forma non certificata. Forma ergo rei uiſæ, quando multoties iterabitur comprehenſio eius, erit magis certificata apud animam, & in imaginatione, & per fixionem formæ in anima, & per fixionem formæ in imaginatione erit memoratio illarum ab anima. Et ſignificatio ſuper hoc manifeſta, quòd intentiones & formæ quando iterabuntur in anima, erunt magis fixæ, quàm intentiones & formæ non iteratæ, eſt: Quia quando homo uoluerit corde tenere aliquem ſermonem, uel uerſum aliquem, iterabit ſermonem illius intentionis multoties: & ſic figetur in ſua anima. Et quantò magis iterabit lectionem eius, tantò magis erit fixa in anima, & remotioris obliuionis: & ſi ſemel legeritipſam uel ipſum uerſum, non remanebit uerſus ille fixus in anima: & ſimiliter, ſi bis legerit ipſum, fortè non figetur in anima eius: & ſi figatur, ſtatim tradetur obliuioni. Experimentatione ergo iſtius intentionis patet, quòd formæ uenientes ad animã, quantò magis iterabuntur, tantò magis erunt fixæ in anima & in imaginatione.

◉67. E uiſibili ſæpius uiſo remanet in animo generalis notio: qua quodlibet uiſibile ſimile per cipitur & cognoſcitur. 61 p 3. Idem 14 n.

◉PEruentus autem formarum uniuerſalium modorum uiſibilium in anima, & figuratio eorum in imaginatione, eſt. Quia quodlibet indiuiduorum uiſibilium habet formam & figuram, in quibus æquabuntur omnia indiuidua illiuſmodi: & illa indiuidua diuerſantur tantùm intentionibus particularibus comprehenſis per ſenſum uiſus: & forte erit color in omnibus indiuiduis illiuſmodi unus. Et forma, & figura, & color, & omnes intentiones, ex quibus cõponitur forma cuiuslibet indiuidui ſpeciei, eſt forma uniuerſalis illiuſmodi: & uiſus cõprehendit illam formã & uniuerſalẽ illã figurã, & cõprehendit omnẽ intentionẽ, in qua æquabuntur omnia indiuidua ſpeciei in omnib. indiuiduis, quæ cõprehendũtur ex indiuiduis omnib. illiꝯ ſpeciei: & cõprehendũtur etiã intẽtiones particulares, p quas diuerſantur illa indiuidua. Per intuitionẽ ergo cõprehẽſionis indiui page 70 duorum omnium uniuſmodi à uiſu, iteratur forma uniuerſalis, quæ eſt in illa ſpecie, cum diuerſita te formarum particularium illorum indiuiduorum. Et cum forma uniuerſalis iterabitur in anima, figetur in anima, & quieſcet: & ex diuerſitate formarum particularium uenientium ad uiſum cum formis uniuerſalibus apud intuitionem, comprehendet anima, quòd forma, in qua æquabuntur omnia indiuidua illiuſmodi; eſt forma uniuerſalis illiuſmodi. Secundum ergo hũc modum erit peruentus formarum uniuerſalium, quas uiſus comprehendit ex modis uiſibilium in anima & in imaginatione. Formæ ergo indiuiduorum uiſibilium, quas uiſus comprehendit, remanent in anima, & figurantur in imaginatione: & quantò magis iterabitur comprehenſio eorum â uiſu, tantò magis erunt fixæ in anima & in imaginatione.

◉68. Eſſentia uiſibilis percipitur è ſpeciebus uifibilibus, beneficio formæ in animo reſidentis. 66 p 3.

◉ET ſuſtentatio ſentientis in comprehenſione quidditatis uiſibilium non eſt, niſi ſuper formas peruenientes in animam: quoniam comprehenſio quidditatis uiſibilium nõ erit, niſi per cognitionem: & cognitio non eſt, niſi ex comprehenſione formæ, quã uiſus comprehendit modò ad formam ſecundam, quæ eſt in imaginatione ex formis uiſibilium, quas uiſus comprehendit antè: & ex comprehenſione conſiderationis formæ comprehenſæ modò ad aliam formarum peruenientium in imaginationem. Comprehenſio ergo quidditatis rei uiſæ nõ eſt, oiſi ex comprehenſione aſsimilationis formæ rei uiſæ alicuius formarum quieſcẽtium in anima, fixarũ in imaginatione. Suſtentatio ergo ſentientis in comprehenſione quidditatis uiſibilium nõ eſt, niſi ſuper formam uniuerſalem peruenientem in animam: & ſuſtentatio eius in cognitione indiuiduorum uiſibilium non eſt, niſi ſuper formas indiuiduorum perueniẽtes in animam cuiuslibet indiuiduorum, quæ uiſus comprehendit antè, & quorum formæ ſunt cõceptæ imaginatione antè & intellectæ. Et uirtus diſtinctiua naturaliter aſsimilat formas uiſibilium apud uiſionẽ, formis uiſis fixis in imaginatione, quas anima acquirit ex formis uiſibilium. Cum ergo uiſus comprehẽderit aliquam rem uiſam, ſtatim uirtus diſtinctiua quærit eius ſimile in formis exiſtentibus in imaginatione: & cũ inuenerit in imaginatione aliquam ſimilem formæ illius rei uiſæ: cognoſcet illam rem uiſam, & comprehendet quidditatem eius: & ſi non inuenerit ex formis exiſtentibus in imaginatione formam ſimilem formæ illius rei uiſæ: non cognoſcet illam rem uiſam, neq comprehẽdet quidditatem eius. Et propter uelocitatem aſsimilationis formæ reiuiſæ apud uiſionem à uirtute diſtinctiua, fortè accidet ei error, ita quòd aſsimilabit rem uiſam alij rei uiſæ, quando in re uiſa fuerit aliqua intentio, quæ eſt in illa alia re: deinde ſi conſiderauerit cum iteratione illam rem uiſam poſt iſtam diſpoſitionem, & cer tificauerit formam eius: aſsimilabit ipſam formæ ſimili ei in rei ueritate, & manifeſtabitur illi ſecundò, quòd errauerat in prima aſsimilatione. Secundum ergo hunc modum comprehenduntur quidditates uiſibilium per ſenſum uiſus.

◉69. Diſtinctauiſio fit aut obtutu ſolo: aut obtutu & anticipata notione ſimul. 62 p 3.

◉ET cum omnes iſtæ intentiones ſint declaratæ, dicamus modò: quòd comprehenſio uiſibilium per intuitionem erit duobus modis: comprehenſio ſola intuitione: & comprehenſio per intuitionem cum ſcientia præcedente. Comprehenſio uerò, quæ eſt ſola intuitione, eſt comprehenſio uiſibilium extraneorum, quæ uiſus non uidit antè: aut uiſibilium, quæ uiſus comprehendit antè, ſed non meminit uiſionis illorum. Quoniam uiſus quando comprehenderit aliquam rem uiſam, quam antè non percepit uidendo, necrem uiſam huius ſpeciei, & uoluerit aſpiciens certificare formam huius rei uiſæ: intuebitur ipſam, & conſiderabit per intuitionem omnes intentiones, quæ ſunt in ea, & comprehendet per intuitionem formam eius ueram. Et cum antè non perceperitillam rem uiſam, neq aliquam rem huius ſpeciei: non cognoſcet formam eius apud eius comprehenſionem: & in talibus indiget uiſus intuitione ad formam propriam. Erit ergo certificatio formæ huiuſinodi uiſibilium non niſi per ſolam intuitionem tantùm. Et ſimiliter quando uiſus comprehenderit aliquam rem uiſam, quam antè percepit, & non meminit ipſius: non cognoſcet formam eius niſi per intuitionem. Erit ergo comprehenſio huiuſmodi uiſibilium per ſolam intuitionem. Comprehenſio uerò, quæ eſt per intuitionem cum ſcientia pręcedente, eſt comprehenſio omnium uiſibilium, quæ uiſus comprehendit antè, aut de quorum ſpecie aliquid comprehendit uiſus antè, & peruenerunt formæ ſpecierum eorum & indiuiduorum eorum in animam. Cum ergo uiſus comprehendit aliquam rem uiſam, quam antè comprehendit, aut cuius ſpeciei àliquam rem antè comprehendit: ſtatim apud aſpectum illius rei uiſæ comprehendet totam formaim eius: deinde modica intuitione comprehendet totam formam eius, quæ eſt uniuerſalis forma ſpeciei. Cum ergo antè comprehendit uiſibilia illiuſmodi rei uiſæ, & peruenerit forma ſpeciei illius rei ulſæ in ſuam animam, & fuerit memor ex forma uniuerſali illiuſmodi rei uiſæ: cognoſcet formam uniuerſalem, quam comprehendit in illa re uiſa apud comprehenſionem eius, & apud cognitionem formæ uniuerſalis, quam comprehendit in illa re uiſa, ſtatim cognoſcet illam rem uiſam ſpecialiter: deinde quando intuitus fuerit intentiones reſiduas, quæ ſunt in illa re uiſa, certificabit formam eius particularem. Si autem non percepit antè illam rem uiſam, aut fortè percepit illam, ſed non meminit de perceptione illius: non cognoſcet formam particularem: & cum non page 71 cognouerit formam particularem, non cognoſcet illam rem uiſam: & ſic erit cognitio illius rei uiſæ ab eo ſecundum ſpeciem tantùm, & acquiret ex intuitione & certificatione formæ eius, formã eius particularem, quæ appropriatur ſuo indiuiduo. Et ſi antè perceperit illam rem uiſam, & non perceperit alia indiuidua huiuſmodi ſpeciei, & fuerit memor illius formæ, quam antè comprehendit ex illa re uiſa: quando comprehenderit formam eius particularem, cognoſcet per cognitionẽ formam particularem, & apud cognitionem formæ particularis comprehendet rem uiſam: & ſic per comprehenſionem formæ eius particularis certificabit formam rei uiſæ, & ſimul cognoſcet ipſam rem uiſam: & erit cognitio rei uiſæ ab eo ſpecialiter & ſecundum indiuiduum ſimul. Et ſi antè perceperit illam rem uiſam, ſed non perceperit ex modo illius rei uiſæ, niſi illud indiuiduum tantùm, & non diſtinguatur ab eo forma uniuerſalis illius modi rei uiſæ: quando comprehenderit illam rem uiſam, & comprehenderit intentiones uniuerſales, quæ ſunt in illa re uiſa, & in omnibus rebus illius ſpeciei, non cognoſcet illam rem uiſam, neq, comprehendet quidditatem eius ex comprehenſione formæ uniuerſalis. Cum ergo comprehenderit intentiones reſiduas, quæ ſunt in illa re uiſa, & comprehenderit formam particularem eius, & fuerit memor formæ particularis, quam comprehendit in illa re uiſa: cognoſcet formam particularem apud comprehenſionem eius: & cum cognouerit formam particularem, cognoſcet eandem rem uiſam: & erit cognitio illius rei uiſæ ab eo indiuidualiter. Et nulla res uiſa comprehendetur per intuitionem, niſi ſecundũ aliquem iſtorum modorum. Comprehenſio ergo omniũ uiſibilium ſecundum intuitionem erit duobus modis: ſola intuitione, & comprehenſione per intuitionem cũ ſcientia præcedẽte. Cognitio autem talis & ſcientia quandoq erit ſecundum ſpeciem tantùm, quandoq ſecundum ſpeciem & indiuiduum ſimul.

◉70. Obtutus fit in tempore. 56 p 3.

◉ET etiam comprehenſio per intuitionem non erit, niſi in tempore: quoniam intuitio non erit niſi per diſtinctionem & motum uiſus: ſed diſtinctio & motus non erunt niſi in tempore. Intuitio ergo non erit niſi in tempore. Et ſuperius declaratum eſt [12.13 n] quòd comprehenſio per cognitionem & comprehenſio per diſtinctionem non eſt niſi in tempore.

◉71. Viſibile obtutu & antegreſſa cognitione ſimul, minore tempore percipitur, quàm ſolo obtutu. 64 p 3.

◉ET quia declaratum eſt [69 n] quòd comprehẽſio uiſibilium per intuitionem, erit quandoq ſola intuitione & quandoq per intuitionem cum cognitione præcedẽte: & quòd illud, quod comprehenditur per intuitionem & quod comprehenditur per cognitionem, non comprehenditur, niſi in tempore: dicemus quòd comprehenſio, quæ erit per intuitionem cum cognitione uel ſcientia præcedente, erit in maiori parte in minori tempore, quàm ſit tempus, in quo erit comprehenſio per ſolam intuitionem. Quoniã enim formæ exiſtentes in anima & pręſentes memoriæ, non indigent, ut cognoſcantur omnes intentiones, quæ ſunt in eis, ex quibus componuntur in rei ueritate: ſed ſufficit in comprehenſione earum cõprehenſio alicuius intentionis proprię illis. Cum ergo uirtus diſtinctiua comprehenderit in forma ueniente ad ipſam, aliquã intentionem propriam illi formę, & fuerit memor primę formæ: cognoſcet omnes formas uenientes ad ipſam: quoniam omnis intentio, quę appropriatur alicui formæ, eſt ſignum ſignans ſuper illas formas. Verbi gratia: Quia quando uiſus comprehenderit indiuiduum hominis, & comprehẽderit lineationem ſuæ manus tantùm: ſtatim comprehendet, quòd ſit homo antequam comprehẽdat lineationem faciei ſuæ, & antequam comprehendat lineationem partium reſiduarum eius. Et ſimiliter ſi comprehenderit lineationem faciei ſuæ, antequã comprehendat partes reſiduas eius. Ex comprehẽſione ergo quarundam intentionũ, quę appropriantur formæ hominis, comprehẽdit, quòd illud uiſibile ſit homo ſine indigentia comprehenſionis partium reſiduatum: quoniam comprehẽdet partes reſiduas per cognitionem præcedentẽ ex formis reſidentibus in anima, formis d‡‡o hominũ. Et ſimiliter quando uiſus comprehenderit aliquas intentiones, quæ appropriantur formæ particulari alicuius indiuidui, quod antè uiſus percepit, ſicut ſimitatem in naſo, aut uiriditatem in oculo, aut arcualitatẽ in ſupercilijs: comprehendet comprehenſione totius ſuæ formę illud in diuiduũ, & cognoſcet ipſum. Et ſimiliter cognoſcet equũ per aliquã maculam in fronte eius, aut per diuerſitatẽ coloris. Et ſimiliter ſcriptor quãdo cõprehenderit formã alicuius dictionis, ſuperficialiter cognoſcet eam, antequã cõſideret literas particulares. Et ſimiliter omnes partes, quas ſcriptor frequẽter & continuè uidet, cognoſcentur ab eo ex comprehenſione quarundã literarum. Viſibilia ergo, quæ uiſus antè cõprehenderit, & modò cognoſcit formas illorũ, & eſt memor illorũ: comprehenduntur à uiſu per ſigna. Viſibilia autẽ extranea, quæ uiſus antè nõ percepit, aut uiſibilia, quę antè percepit, ſed non eſt memor illorũ, non ſunt ita. Quoniã quando uiſus comprehẽderit aliquã rem uiſam, quã antè nõ uidit, & comprehenderit lineationem quarundã partium: non comprehẽdet ex eo quidditatem illius reĩ uiſæ: quoniam apud ipſum non quieſcit forma partium reſiduarum. Viſus ergo non comprehendit certitudinem rei uiſæ, quam antè non uidit, niſi per conſiderationem omnium ſuarum partium, & omniũ intentionum, quę ſunt in ea. Et ſimiliter forma rei uiſæ, quã uiſus antè percepit, ſed non meminit eius: non certificatur ab eo, niſi poſt cõſiderationem omnium intentionũ, quę ſunt in ea. Sed comprehenſio quarundã intentionum, quę ſunt in forma, erit in minoritempore illo, in quo cõprehendit omnes intentiones, quæ ſunt in forma. Viſio ergo, quæ eſt per intuitionem cum cognitione page 72 præcedente, erit in maiori parte in breuiore tempore, illo tempore, in quo erit uiſio ſola intuitione. Et propter hoc uiſus comprehendit uiſibilia cõſueta comprehenſione ualde ueloci in tempore latente ſenſum: & non eritinter oppoſitionem uiſus & rem uiſam, & inter comprehenſionem quidditatis rei uiſæ aſſuetæ tempus ſenſibile in maiori parte. Quoniã homo ex pueritia & ex principio incrementi comprehẽdit uiſibilia, & iterantur ſuper eius aſpectum indiuidua uiſibilium, & formæ uniuerſales uiſibilium. Et etiam declaratum eſt [14.67 n] quòd formæ uiſibilium, quas uiſus comprehendit, perueniunt in animam, & figurantur in imaginatione: & quòd formæ, quæ iterantur uiſui, figurantur in anima: & quas uiſus comprehẽdit, perueniunt in animam, & quieſcit figuratio earum in imaginatione. Omnia ergo uiſibilia aſſueta, & omnes modi aſſueti exiſtũt in anima, & quieſcunt figurati in imaginatione & præſentes memoriæ. Cum ergo uiſus comprehenderit aliquam rem uiſam aſſuetam, & comprehẽderit totam formam ſuam, & poſt illud comprehenderit aliquod ſignum proprium illius rei uiſæ: comprehendet quidditatem rei uiſæ apud compreheſionem illius ſigni: & erit comprehenſio rei uiſæ ab eo per cognitionem præcedentem & modicam intuitionem. Viſibilia ergo aſſueta comprehenduntur à uiſu per ſigna & per cognitionem præcedentem. Quare erit comprehenſio quidditatum eorum in maiori parte in tempore ſenſibili.

◉72. Generales uiſibilis ſpecies citius percipiuntur ſingularibus. 71 p 3.

◉ET etiam comprehenſio ſpeciei rei uiſæ eſt in maiori parte in minore tempore, quàm comprehendatur indiuiduitas rei uiſæ. Et eſt: quoniam quando uiſus comprehenderit aliquod indiuiduum hominis, primò comprehendet ipſum eſſe hominem, antequam comprehendat formam eius particularem: & fortè comprehendet ipſum eſſe hominem, quamuis nõ comprehendat lineationem faciei, ſed ex erectione ſui corporis, & ordinatione membrorum corporis eius comprehendet ipſum eſſe hominem, quamuis non uiderit faciem eius. Et ſimiliter uiſus fortè comprehendet quandoq ſpecialitatem modorum alicuius uiſibilium aſſuetorum per quædam ſigna, quæ appropriantur illi ſpeciei. Et non eſt ſic comprehenſio indiuiduitatis rei uiſæ. Indiuidualitas enim rei uiſæ non comprehenditur, niſi ex comprehenſione intentionũ particularium, quæ appropriantur illi indiuiduo, aut ex comprehenſione quarundam: ſed comprehẽſio quarundam intentionum particularium, quæ appropriantur indiuiduo, non comprehenduntur, niſi poſt comprehenſionem intentionum uniuerſalium, quę ſunt in illo indiuiduo, aut poſt comprehenſionem quarundam: aut generaliter, intentiones, quæ ſunt in formis uniuerſalibus illiuſmodi indiuidui, ſunt ante intentiones, quæ ſunt in forma eius indiuiduali: ſed comprehenſio partis eſt in minori tempore, quàm tempus, in quo comprehenditur totum. Comprehenſio ergo ſpecialitatis rei uiſæ à uiſu eſt in minori tempore, quàm tempus, in quo comprehenditur in diuidualitas illius rei uiſæ.

◉73. E uiſibilibus communibus alia alijs citius percipiuntur. 72 p 3.

◉ET etiam tempus comprehenſionis ſpecialitatis uiſibiliũ ſcilicet aſſuetorum diuerſatur. Quo niam quædam ſpecierum uiſibilium aſſuetorum aſsimilantur alijs ſpeciebus: & quædã non, ut ſpecies hominis & ſpecies equi: quoniam forma ſpeciei hominis non aſsimilatur alij ſpeciei animalium: & nõ eſt ita in equis. Quoniam equus aliquis aſsimilatur multis animalibus in tota forma. Tempus ergo, in quo uiſus comprehendit ſpeciem indiuidui hominis, & comprehendit ipſum eſſe hominem, non eſt ſicut tempus, in quo comprehendit ſpeciem equi, & comprehendit ipſum eſſe equum: & maximè quando comprehendit utrumq in remotione alicuius quantitatis. Quoniam quando uiſus comprehenderit indiuiduum hominis alicuius motum localiter: ſtatim comprehendet ipſum eſſe animal ex motu, & ex erectione corporis comprehendet ipſum eſſe hominem: & non eſt ita, quando comprehenderit equum. Quoniam quando uiſus comprehenderit indiuiduum equi mouens ſe, & comprehenderit ſimul motum eius, & numerum pedum, non com prehendet ex hocipſum eſſe equum: quoniã illæ intentiones ſunt in pluribus quadrupedibus, quę aſsimilãtur equo in pluribus intentionibus, & maximè in mulo: quoniam mulus aſsimilatur equo in multis diſpoſitionibus: quoniam mulus non diſtinguitur ab equo, niſi per intentiones ferè non manifeſtas, ſicut lineationem faciei, & extenſionem colli, & uelocitatem motus, & amplitudinem paſſuum. Si autem uiſus non comprehenderit aliquam intentionum iſtarum, per quas comprehen ditur equus cũ comprehenſione totius ſuæ formæ, non comprehendet ipſum eſſe equum. Et tempus, in quo uiſus comprehendit erectionem corporis hominis, non eſt ſicut tempus, in quo comprehendit formam equi cum intentionibus particularibus, per quas diſtinguitur equus ab alio. Comprehenſio ergo ſpeciei hominis eſt in minore tempore, quàm tempus, in quo comprehenditur ſpecies equi: quamuis duo tempora ſint parua: tamen unum eorum ſecundum omnes diſpoſitiones eſt maius altero. Et ſimiliter quando uiſus comprehenderit colorem roſeum in floribus cuiuſdam horti: ſtatim comprehendet quòd ſubſtantiæ illorum colorum ſunt roſæ propter colorem proprium roſarum: & cum hoc, quòd ille color eſt in rebus exiſtentibus in horto: comprehenditur ante comprehenſionem rotunditatis, & ante rotunditatem foliorum eius, & applicationum foliorum eius, unius ſuper alterum, & ante comprehenſionem omnium intentionum eius, ex quibus componitur forma roſæ: & non eſt ita, quando comprehenderit uiriditatem myrti in horto: quoniam quando uiſus comprehenderit tantùm uiriditatem myrti in horto: non comprehendet ipſam eſſe myrtum ex comprehenſione uiriditatis tantùm: quoniam plures plantæ ſunt uirides, & plures page 73 plantæ aſsimilantur myrto in uiriditate & figura. Si ergo non comprehenderit figuram foliorum eius, & ſpiſsitudinem eorum, & intentionem propriam myrti: non comprehendet ipſam eſſe myrtum. Et tempus, in quo comprehendit figuram foliorum myrti & intentiones, ſecundum quas appropriatur myrtus cum comprehenſione uiriditatis, non eſt ſicut tempus, in quo comprehẽdit colorem roſaceum tantùm. Et ſimiliter quidditates omnium ſpecierum, quæ poſſunt aſsimilari alijs, non comprehenduntur à uiſu, niſi per magnam intuitionem: quidditas autem paucæ aſsimilationis ad alia, comprehenditur à uiſu pauca intuitione. Et ſimiliter de indiuiduis: quoniã indiuiduum, quod uiſu non aſsimilatur alij indiuiduo, comprehenditur à uiſu per modicam intuitionem, & per ſigna: & indiuiduum, quòd uiſus cognoſcit, & quod aſsimilatur alij indiuiduo, quamuis cognoſcit, tamen comprehenditur à uiſu per magnam intuitionem. Species ergo & indiuiduum omnium uiſibilium aſſuetorum comprehenditur à uiſu per modicam intuitionem cũ cognitione præcedente. Et erit comprehenſio eorum in maiori parte in tempore ſenſibili: tamen diuerſatur tempus comprehenſionis eorum ſecundum diuerſitatem ſpecierum & indiuiduorum eorum: & erit comprehenſio ſpeciei uelocior comprehenſione indiuidui: & erit comprehenſio ſpeciei paucæ aſsimilationis ad alia, uelocior comprehenſione ſpeciei multæ aſsimilationis. Et ſimiliter comprehenſio indiuidui paucæ aſsimilationis, erit uelocior comprehenſione indiuidui multæ aſsimilationis.

◉74. Tempus obtutus pro ſpecierum uiſibilium uarietate uariat. 56 p 3.

◉ET tempus intuitionis diuerſatur ſecundum intentiones, quas quiſque intuetur in uiſibilibus. Verbi gratia. Quia quando uiſus comprehenderit animal multipes paruorum pedum, & illud animal fuerit in motu: per modicam intuitionem comprehendet motum eius, & cum comprehenderit motum eius, comprehendet ipſum eſſe animal: deinde per modicam intuitionem in pedibus comprehendet ipſum eſſe multipes ex comprehenſione diſtantiæ inter pedes: & ſic non cognoſcet ſtatim numerum pedum: & ſi uoluerit cognoſcere numerum pedum, indigebit longiore intuitione, & maiore tempore. Comprehenſio ergo animalitatis eius erit in tempore paruo: deinde comprehenſio multitudinis pedum erit in tempore paruo: ſed numerus pedum non comprehẽdetur, niſi poſtquam fuerit uiſus intuitus quemlibet pedem, & numeraueritipſos, quod non poteſt eſſe, niſi in tempore alicuius quantitatis: & erit quantitas temporis ſecũdum multitudinem pedum & paucitatem eorum. Et ſimiliter quando uiſus comprehenderit figuram rotundam, intra quam eſt figura multorum laterum, & fuerint latera illius figuræ parua, & cum hoc fuerit diuerſorum laterum non maxima diuerſitas: apud comprehenſionem totalis figuræ comprehendet ipſam eſſe rotundam, & non comprehendet ſtatim, quòd intra ipſam ſit laterata figura: quoniam latera eius fuerunt in fine paruitatis. Et cum intuitus fuerit figuram rotundam profundiore intuitione, apparebit figura laterata, quæ eſt intra rotundam. Erit ergo comprehenſio rotunditatis figuræ uelocior comprehenſione figuræ lateratæ, quæ eſt intra: deinde apud comprehenſionem iſtius non apparebit diuerſitas laterum iſtius figuræ, nec diſtinguetur à uiſu an ſint æqualia, an non: & non apparebit inæqualitas laterum figuræ lateratæ, niſi poſt magnam intuitionem & in tempore alicuius quantitatis. Et etiam ſentiens quando uoluerit intueri figuram totius rei uiſæ, ſufficit ei, ut tranſeat uiſus ſuper ſuperficiem rei uiſæ tantùm. Et ſimiliter quando uoluerit intueri colorem rei uiſæ, ſufficit ei tranſire uiſum ſuper ipſum tantùm. Et ſimiliter quando uoluerit intueri aſperitatem ſuperficiei rei uiſæ, aut planitiem, aut diaphanitatem, aut ſpiſsitudinem: & non ſuntita intentiones occultæ ſubtiles, quæ ſunt in uiſibilibus, ſicut figuræ, quæ ſunt in quibuslibet partibus uiſibilium: & conſimilitudo figurarum & quantitatis partium, & diuerſitas quantitatum, & colorum, & conſimilitudo eorum, & ordinatio partium paruarum inter ſe: quoniam iſtæ intentiones non comprehenduntur per intuitionem, niſi poſtquam fuerit uiſus fixus ſuper quamlibet partium, & conſiderauerit figuras illarum partium, & comparauerit unam ad alteram: & hoc non complebitur in tempore paruo, & per motum uelocem, ſed in tempore alicuius quantitatis. Tempus ergo intuitionis intentionum uiſibilium diuerſatur ſecundum diuerſitatem intentionum intuitarum.

◉75. Viſio per anticipatam notionem & breuem obtutum, eſt incerta. 65 p 3.

◉ET cum hoc ſit declaratum, dicamus: quòd uiſio, quæ eſt per cognitionem præcedentem, & per ſigna & per modicam intuitionem, non eſt comprehenſio certificata. Quoniam comprehenſio rei uiſæ per cognitionem præcedentem & per ſigna non eſt, niſi circa totalitatem & uniuerſalitatem rei uiſæ in groſſo: & uirtus diſtinctiua comprehẽdit intentiones particulares, quæ ſunt in illa re uiſa, ſecundum modum, quo cognouit illas res uiſas ex prima forma illius rei uiſę exiſtente in anima: ſed iſtæ intentiones particulares, quæ ſunt in uiſibilibus, mutantur ſecundum tran ſitum temporis: & ſic uiſus non comprehendit intentiones, quæ ſunt mutatæ in illa re uiſa per cognitionem præcedentem. Et cum mutatio fuerit occulta & non bene manifeſta, non comprehenditur à uiſ‡ primo aſpectu, & non comprehenditur, quando non fuerit ualde manifeſta, niſi per intuitionem. Verbi gratia: quando uiſus cognoſcit aliquem hominem, & fuerit facies illius hominis munda, & certificauerit uiſus formam eius: deinde receſſerit ille homo à uiſu longo tempore: & contingat in facie eius macula: & fuerit occulta illa macula: & comprehenderit ipſum poſt iſtam diſpoſitionem: cognoſcet ipſum apud comprehenſionem: ſed tamen non propter comprehenſio page 74 nem & cognitionem illius hominis, comprehẽdet maculam in facie eius, niſi ſit manifeſta: & ſi non fuerit intuitus ipſam, non comprehendet ipſam ſecundum ſuum eſſe: & ſi intuitus fuerit ipſam puriore intuitione: apparebit ei macula, quæ eſt in facie eius: & tunc comprehendet formam eius ſecundum ſuum eſſe. Et ſimiliter quando uiſus comprehenderit aliquam arborem, & intuitus fuerit ipſam, & certificauerit formá eius: deinde receſſerit ab eadem diu, dum creuerit illa arbor, & aucta fuerit: & mutata figura eius: & facta ſit in ea aliqua mutatio: & illa mutatio, quæ fuerit in arbore, fuerit modica: deinde ſi reuertatur uiſus ad illam arborem, & cognoſcat eam: non comprehendet apud comprehenſionem per cognitionem illam modicam, mutationem, quæ contigit in ea: ſi autem intuitus fuerit ipſam ſecundò, & ſimul fuerit memor ueræ formæ eius, quam habebat prima uice: comprehendet mutationẽ, quæ contigit in ea, & certificabit formam eius ſecundò: & ſi non fuerit intuitus ipſam, non erit illa forma, quam comprehendit ex illa arbore per cognitionem antecedentem, ipſa forma uera, quam habet ſecunda comprehenſione. Et ſimiliter, quando uiſus comprehẽderit parietem in quibuſdam locis: & ille paries fuerit planus: & fuerint in eo picturæ & ſculpturæ: & intuitus fuerit uiſus illum parietem: & certificauerit formã eius: deinde receſſerit ab illo loco diu: & contingat pòſt mutatio in illo pariete ex aſperitate ſuperficiei, aut ex intentione quarundam picturarum: & non fuerit illa mutatio ualde manifeſta: deinde ſi reuertatur uiſus ad illum locum: & aſpexerit illum parietem: & fuerit memor formæ primæ: comprehendet ipſam apud primam uiſionem: ſed apud comprehenſionem per cognitionem nõ comprehendet mutationem occultam, quæ in eo contigit: & ipſe cognoſcet formam eius ſine aliqua mutatione. Si ergo in eo contigit aliqua aſperitas, æſtimabit ipſam eſſe læuem, ſicut conſueuit eſſe: & ſi picturæ primò fuerint certificatæ uerè, & fuerint mutatæ, æſtimabit eas eſſe quaſi certificatas. Et omnia uiſibilia, quę ſunt apud nos, ſunt recipientia mutationem ſecundum colorem, & figuram, & magnitudinem, & ſitum, & aſperitatem, & læuitatem, & ordinationem partium, & ſecundum multas intentiones particula res: quoniam naturæ earum ſunt mutabiles & præparatæ paſsioni ab eo, quod accidit eis extrinſecus. Et quia mutatio eſt poſsibilis in eis, poſsibile eſtipſam comprehendi à uiſu in omnibus illis. Et quamuis ſit in eis aliqua mutatio, quæ non poteſt apparere uiſui: nihil eſt tamen ex eis, in quo non accidat extrinſecus mutatio, quæ poſsit apparere uiſui. Et cum omnia uiſibilia ſint præparata mutationi, quæ poſsit comprehendi à uiſu: nullum ergo uiſibile, quod uiſus comprehendit modò, & erat prius comprehenſum: certificatum eſt apud comprehenſionem ſecundam â uiſu, ſcilicet, quòd uiſus ſit ſecurus ſecundò, quòd non fuerit mutatum, cum mutatio ſit poſsibilis in omnibus uiſibilibus. Cum ergo uiſus comprehenderit aliquam rem uiſam, quam antè comprehendit: & intuitus fuerit ipſam: & certificauerit formam eius: & fuerit memor ſuæ formæ apud comprehenſionem, cognoſcet ipſam. Et ſi in illa re uiſa contigit mutatio manifeſta, comprehẽdet illam mutatio nem apud uiſionem: ſi autem nõ fuerit manifeſta: cognoſcet illam rem, & æſtimabit illam eſſe apud cognitionem ſecundũ modum primum: & ſic, ſi non iterauerit intuitionem, non erit ſecúrus, quòd forma, quam antè cognoſcebat, remaneat ſecundum ſuum eſſe, cum ſit poſsibile, quòd in ea contigerit mutatio occulta, quæ non poteſt apparere, niſi per intuitionem. Si ergo iterauerit intuitionem, certificabit formam eius: & ſi non iterauerit intuitionem, non erit comprehenſio illius rei uiſæ certificata. Comprehenſio ergo uiſibilium per cognitionem præcedentem, & per ſigna, & per modicam intuitionem, non eſt uera comprehenſio.

◉76. Vera uiſibilis forma percipitur obtutu: accurata conſideratione: & dilig enti omnium uiſibilium ſpecierum diſtinctione. 57 p 3.

◉ET uiſus non comprehendit rem uiſam uera comprehenſione, niſi per intuitionem rei uiſæ apud comprehenſionem eius, & per conſiderationem omnium intentionum, quę ſunt in illa re uiſa, & per diſtinctionem omnium apud comprehenſionem illius rei uiſæ. Viſio ergo erit ſecundum duos modos: uiſio in primo aſpectu, & uiſio quæ eſt per intuitionem. Et per uiſionem, quæ eſt in primo aſpectu, comprehendet uiſus intentiones rei uiſæ manifeſtas tantùm, & non certificatur per huiuſmodi aſpectum forma rei uiſæ. Et uiſio, quæ eſt in primo aſpectu: quandoque eſt ſolùm phantaſtica: & quandoq cum cognitione præcedente: & uiſio talis, quæ eſt ſecundum phan taſiam, eſt uiſio uiſibilium, quæ uiſus non cognouit apud aſpectum: & cum hoc intuetur ipſa. Et uiſio, quæ eſt ſecundum phantaſiam cum cognitione præcedente, eſt uiſio uiſibilium, quæ uiſus cognouit antè: & cum hoc non intuetur intentiones eorum. Et ſecundum diſpoſitionem utriuſque earum non comprehendit uiſus per phantaſiam ueritatem rei uiſæ, ſiue præcognouerit illam rem, ſiue non. Et uiſio per intuitionem erit ſecundum duos modos, ſcilicet uiſio ſola intuitione, & uiſio per intuitionem cum præcedente cognitione. Viſio autem, quæ eſt ſola intuitione, eſt uiſibilium, quæ uiſus antè non comprehendit, aut non eſt memor comprehenſionis eorum, quando intuetur modò ipſa. Et uiſio per intuitionem cum ſcientia præcedente, eſt uiſio omnium uiſibilium, quæ uiſus comprehendit: & eſt memor comprehenſionis eorum, quando intuitus fuerit eorum intentiones, & conſyderauerit intentiones omnes, quæ ſunt in eis. Et iſta uiſio diuiditur in duos modos: quorum unus, eſt uiſio aſſueta uiſibilium aſſuetorum: & iſta pars erit per ſigna, quæ comprehenduntur modica intuitione, & per cõſyderationem quarundam intentionum, quæ ſunt in illa re uiſa cum cognitione præcedente. Et illa uiſio eſt in maiore parte in tempore inſenſibili; & compre page 75 henſio illius, quod comprehenditur ſecundum hunc modum, non eſt comprehenſio in fine certitudinis. Pars autem ſecunda eſt per finem intuitionis, & per conſyderationem omnium intentionum, quæ ſunt in re uiſa apud comprehenſionem illius rei uiſæ, & cum cognitione præcedente: & erit in maiori parte in tempore ſenſibili: & diuerſatur tempus ſecundum intentiones, quæ ſunt in re uiſa. Et uiſio, quæ eſt ſecũdum hunc modum, per quem uiſibilia aſſueta comprehenduntur comprehenſione in fine certitudinis, non eſt niſi per intuitionem omnium intentionum, quæ ſunt in re uiſa, & per conſyderationem omnium partium rei uiſæ, & per diſtinctionem omniũ intentionum, quæ ſunt in re uiſa apud comprehenſionem rei uiſæ, ſiue præcognouerit illam rem ſiue non. Et iſta certificatio, quæ eſt reſpectu ſenſus, eſt intentio certificata: & eſt dicere finem certificationis in iſtis locis, finem illius, quod poteſt comprehendi à ſenſu. Et cum omnibus iſtis comprehẽſio uiſibilium à uiſu eſt ſecundum fortitudinem uiſus: quoniam ſenſus uiſus oculorum diuerſatur ſecundum uigorem & debilitatem. Secundum ergo iſtos modos erit comprehenſio uiſibilium à uiſu, & iſti ſunt omnes modi uiſibiliũ. Et hoc eſt illud, quod intendebamus declarare in iſto capitulo. Et iam compleuimus diuiſionem omnium uiſibilium, & diuiſionem omnium intentionum uiſibilium, & declarauimus omnes intentiones, per quas uenit uiſus ad comprehenſionem uiſibilium & intentionum uiſibilium, & diſtinximus omnes partes, in quas diuiduntur omnes modi uiſionum. Et iſtæ ſunt intentiones, quas intendebamus declarare in iſto tractatu.