◉Opticae Thesavrvs. Alhazeni Arabis libri ſeptem, nunc primùm editi. Eivsdem liber De Crepvscvlis & Nubium Aſcenſionibus. Item Vittellonis Thvringopoloni libri X.
◉Omnes inſtaurati, figuris illuſtrati & aucti, adiectis etiam in Alhazenum commentarijs, á Federico Risnero.
◉Cum priuilegio Cæſareo & Regis Galliæ ad Sexennium‡
◉Basileae, per Episcopios. M D LXXII.
page◉Triplicis uiſus, directi, reflexi & refracti, de quo optica diſputat, argumenta.
page◉Federici Risneri in Alhazeni Arabis Opticam Praefatio ad Illvstrissimam Reginam Catharinam Mediceam, matrem regis Galliæ Caroli Noni.
◉ PLVRES adorant orientem ſolem, Regina illuſtriſsima, quàm occidentem, ut uulgò fertur: at contrà fieri meo iudicio debuit, cum ſolis occaſus ditiſsimas & opulentiſsimas orbis partes complexus ſit: utſub æquatore eſt America, & ſupra omnes inſulas fortunatiſsimæ Moluccæ. Etin uita ho minis, ſi qua ætas pręcipuè laudabilis ſit, ipſa ſenectus eſt, reliquarum ætatum gubernatrix & magiſtra. Ideoq́ hoc mihi à P. Ramo conſilium maieſtatis tuæ colendæ ſuccurrit: qui cum tuo nomini liberales artes gallico ſermone conſecrarit, multos profectò mortales exemplo ſuo inuitauit ad eadem uota concipiendum atq nun cup an dum: tanquam iudicaritunam tein Gallia non ſolùm tanto rege matrem digniſsimam, ſed omnium regiarum uirtutum laudumq́ patronam am antiſsim am. Itaq tanquam clientem Alhazenũ tibi dico, nun cupoq́, Arabem opticæ ſcriptorem, ut è nomine Alhazen arabico, (quod Latinè bonum uirum ſonat) intelligitur: & inſcriptio operis ipſum arabe patre Alhayzen natum indicat. Quatuor autẽ philoſophos arabes hoc nomine fuiſſe è peritis Arabicæ linguæ hominibus didici: quo tamen tempore Alhazenus noſter floruerit, nondum neque legendo neq percontando certò cognoſcere potui. Equidem à præſtantibus mathematicis in uetuſtiſsim orum Arabum numero ipſum haberi animaduerto: quanquam temporis, quo uixerit, mentio nulla fiat. Coniectura quædam eſt anno Chriſti milleſimo ac circiter centeſimo ipſum uixiſſe: ætatenimirum Auicennæ, Auerrois, Zoaræ, aliorumq́ excellentium Arabum: quo fæculo apud Arabes & Sarracenos, tum omniuming enuarum artium ſtudia, tum uerò ma thematicas diſciplinas inprimis floruiſſe ex hiſtoriarũ commentarijs ſatis conſtat. Hunc igitur authorem (cuius editio nem abhinc amplius annis triginta à clariſsimis matchema page ticis expectauimus) cum P. Ramus diu multumq́ peruarias bibliothecas requiſitum, ueſtigijsq́ omnibus indagatũ tan dem in auctione publica proſtitutu, & tanquam pro deſerto habitum coemiſſet: alterũ poſtea etiam exemplar nactus eſſet: utrunq mihi (quem aliquot antè annos mathematicę exercitationis conſortem & adiutorem habuiſſet) conferen dum tradidit: poſteaq́, cum è medio renaſcentium bellorũ ardore mathemata quædam ſibi chariora, & hunc Alhazenũ inprimis è bibliotheca ſua ſub duxiſſet, Baſileam me cum his tanquam penatibus ſecum abduxit, & annum integrum in authore iſto reſtituẽdo & conformando occupauit. Diligentiam ſanè & doctrinam in arabe homine mirabilem deprehendi, nec admodum, quod animaduertere potuerim, à ueteribus Græciæ opticis adiutã. Euclideũ hic uel Ptolemai cum nihil ferè eſt. Aliquid fortaſſe ſumpſerat ex Archimede, Apollonio & Auenello, à quibus optica quædam conſcripta eſſe monimẽtis literarũ teſtatum extat: item à Damiano & alijs opticis, quorũ libri in manus meas nondum inciderunt. Veterum tamen opticorum lectionem Alhazenus ipſe confitetur lib. 6. cap. 4. de errore, qui accidit in ſpeculis ſphę ricis conuexis. & lib. 7. cap. 6. quomodo uiſus cõprehendat uiſibilia ſecundum refractionẽ. Quam obrem cum luculen tum quidem ſcriptorem & copioſum opticũ, ſed ualde con fuſum perſpexiſſem: id mihi P. Ramo ſuaſore & authore con. ſilium ſumpſi: quod eſt eiuſmodi. Primò quia totũ opus in pauca & prolixa capita continuo perpetuoq́ ſermone diur ſum fuit: ſingulos libros & capita in propoſitiones diſtinxi: & quæ Vitellonis theoremata his reſponderent, annotaui: ut collatione theorematũ utriuſq optica materies rudi ac nouitio lectori difficilior atq obſcurior lucem aliquam & perſpicuitatem acciperet. Deinde demonſtrationes omnes emendaui & reſtitui: earum firm amenta acrobora (quæ ple riſq locis omnibus deerant) ex Euclide, Theodoſio, Apollo nio, Sereno, alijsq́ geometris addidi: pręcipuè uerò quintũ & ſextum libros, quibus catoptrica cõprehenduntur, & ſeptimũ, qui refractionem interpretatur, propter demonſtrationum obſcuritatem breuitatemq́ cõmentariolis quibuſdam illuſtrare conatus ſum. Deniq figuras omnium propo ſitionũ de integro conformaui. Atq hic in rebus ſentẽtijsq́ page labornobis fuit: qui nequaquam par aut ſimilis fuit in uerbis. In his enim nihil admodum mihi immutandum eſſe exi ſtimaui, niſi ut pro ijs, quæ obſcuritatem rebus & ambiguitatem allatura uidebantur, alia reponerẽ: & utinſcriptionẽ operis (quæ authori eſt de aſpectibus) gręco, concinniore & breuiore nomine opticam nominarẽ. Verùm, illuſtriſsima regina, uiderer pleriſq urbanis hominibus inſtituti fortaſſe mei nõ immemor, ſed certè nõ ſatis memor maieſtatis tuæ, qui præfatione iſta apud te tam multa & ſcholaſtica, & tam ſcholaſticè diſputem: niſi tuo nomine ſcholis omnibus & ſcholaſticis beneficiũ tam ſingulare, tamq́ populare ac regale munus afferrem. Etenim cum præſtantium regum reginarumq́ in populos beneficia muneraq́ multa queãt eſſe: certè uirtute doctrinaq́ magnificentius regaliús ue dari nihil poteſt. Et quidem ſi de optices uſu declamandi locus the tori cuipiam hic eſſet, marathonius quidam campus ei meritò uideretur, ſiue ſupera illa mundi ſiue hæc infera ſpecten tur. Etenim quæcunq hominibus de corporum cœleſtium materia, numero, ordine, deq́ motuũ cœleſtium infinita ua rietate aperta ac patefacta ſunt, optica ferè aperuit & patefe cit: meteora: miracula in iride una præſertim opticis radijs diſtincta ſunt: falſas opiniones de numero, motu, atq loco elementorũ optica ſolertia deprehendit & conuicit. In uita uerò hominum pleraq dæmonum præſtigijs attributa: ut imagines in aëre quocũq mobiles repræſentare: utlonginquo ſpatio diſiunctum exercitũ uelut ante oculos intueri: ut claſſem hoſtium incendio conſumere, opticæ artis ui ac facultate omnia efficiuntur: ut picturam, architecturam, me chanicam interea taceam nihil admodum niſi opticã eſſe. Quamobrem quòd Alhazenus uetuſtiſsimus & copioſiſsimus opticæ doctrinæ ſcriptorè tenebris tam diuturnis erutus, ſqualore, ſitu, puluere abſterſo in publicam lucem prodeat quòd in mathematicas ſcholas ingrediatur: quòd inuenta ſua publicis ſtudijs communicet, Catharinæ Mediceæ in poſteritatem fama gloriaq́ immortalis eſto.
page◉Candido lectori
◉ DVo ſunt, candide Lector, de quibus te paucis admonendum hic duximus. Primum ect, quòd ea, quæ commentariorum uice in Alhazeno paßim inſeruimus, duabus clauſulis (ut uocant) ſic [ ] incluſimus. Alterum, quòd in firmamentis demonſtrationum è uarijs géometris allegandis γραφικῆ quadam breuitate uſi ſumus: & Euclidis quidem propoſitiones omiſſo nomine hoc modo notauimus: per 29 p 1.1 αχ. 4 p. 1 d 6: id ect per 29 propoſitionem 1 libri: 1 axioma. 4 propoſitionem. 1 definitionem 6 libri elementorum Euclidis, &c. In reliquorum uerò geometrarum allegationibus ſimiliter numeros theorematis & libri literis th (theorema ſignificantibus) inter utrũq intermedijs unà cun‡ nomine adiecimus. Alhazeni autem propoſitiones (in quas à nobis diſtinctus ect) differentiæ breuitatisq́ cauſſa in citandis Euclidis & Alhazeni propoſitionibus numeros appellauimus: ij q́ it a nobis notati ſunt: per 19 n 1.14 n 2.13 n. id ect per 19 numerum 1 libri optices Alhazeni. 14 numerum 2 libri. 13 numerum: eius nimirum libri, in quo fit iſta allegatio: id ect per 13 numerum primi, ſecundi, tertij, &c. libri optices Albazeni, ſi ille numerus in primo, ſecundo, tertio, &c. libro optices Albazeni allegatus ſit. Quod ad errata attinet, placuit ea in ueſtibulo libri adſcribere, quò emendare uolenti in promptu eſſent: ubi primus numerus paginam, ſecundus lineam indicat.
◉ Pagina 4. linea 55 centrum. 7. ult. unaquaq. 16.35 ultimum. 26.22 earum. 34.23 & 24 humiditas. 41.46 certitudinẽ. 61.1 pro 711,111. 67.16 formarũ. 80.60 poſitio. .81.82 figurarũlloca permutata ſunt. 83.56 poſi tio. 93.28 poſt iterũ, adde in. 106.53 utroq. 111.10 lucis. 134.60 angulus age. 135.14 poſt lineis ponè colon, & poſt reflexionis, comma. 142.11 uiſu & uiſibili. 146.31 concurret. 156.49 pro 44 poſt exteriore, repone 45159.26 æquidiſtans. 181.36 & 37 pro ibi, ubi. 185.12 pro t, b. 189.6 fit. 194.53 & 54 pro œ, œ d. ibid. 62 pro i poſt a g, repone &. 197.15 pro 4,45. Pag. 201 figura prior 15 numeri, quæ ad ſiniſtram eſt, pertinet ad 14 nume rum præcedentem: neq enim ſuo quamq loco collocari compoſitionis, ut uocant, ratio permiſit. 205.1 z q l. 211.21 poſt le tolle comma. 213.43 ſpeculis. 217.39 pro 4, 41. 219.39 pro erit, reflectetur, & pro in, ex. Pagina 221 in figura litera proximè infra rin linea gr propter linearum concurſum obſcurior, eſt k. 223.17 peripheria a z. 226.28 perueniat ergo. 229.58 tranſeunte. 237.21 poſt laminæ adde, & inter ſuperficiem laminæ. Ibid. 35 dele fit. 240.46 exiſtunt. 250.55 lineam. 252.7 poſt eleuatio, pone comma. Ibid. 19 k b g. Ibid. in figura ponatur litera a è regione e centri mundi ad peripheriam meridiani b g. Ibid. 49 exiſtunt. 255.57 pro in, à. 258 in ſecunda figura ad terminum lineæ fo continuatæ, pone literam q. 266.48 tolle &. Pag. 273 in prima figura ad terminum lineæ d m continuatæ pone literam e. Pagina 275 ſub numero 45 duæ figuræ cõiunctæ ſunt, quarum poſterior, quæ ad dextram eſt, pertinet ad 46 numerum: ad quem prior quoq figura 47 numeri referri debet. 281.38 poſt diuerſæ dele comma. 285.23 pro e, ei. 286.51 reſtant. 288.58 pro 48,40. Deniq illud etiam in erratis reponere placuit, quod in commentarijs ad quartam & tertiam figuras 64 n 5 prætermiſſum eſt: nempe. [Quando imago uidetur in puncto a: & b q, quæ parallela ducitur ipſi a l, cadit extra triangulum at g: tum omiſſa b q & oſtenſa æqualitate linearum a g, a t, ut prius, breuius per 3 p 6 propoſitum concludetur. Erit enim ut b e ad e a, ſic b g ad a g, id eſt per 7 p 5 ad a l: ſed ut b g ad a l, ſic b t ad t a propter ſimilitudinem triangulorum b g t, a l t. Ergo per 11 p 5 ut b e ad e a, fic b t ad t a. Eodem modo cadente b q intra triangulum a g t: breuior & facilior abſq linea a l erit demonſtratio.]
