Alhazen filii Alhayzen Opticae liber tertivs.

◉TERTIVS tractatus eſt ex ſeptem capitulis. Primum capitulum eſt proœmium. Secundum de ijs, quæ debent præponi ſermoni in deceptionibus uiſus. Tertium de caußis, quibus deceptio accidit uiſui. Quartum in diſtinguendo deceptiones uiſus. Quintum de qualitatibus deceptionum uiſus, quæ fiunt ſolo ſenſu. Sextum de qualitatibus deceptionum uiſus, quæ fiunt in cognitione. Septimum de qualitatibus deceptionum uiſus, quæ fiunt in ratione.

◉Prooemivm libri. CAP. 1.

◉1. Viſus in perceptione uiſibilium aliquando allucinatur. 1 p 4.

◉DEclaratum eſt in primo tractatu & ſecundo, quomodo uiſus comprehendat uiſibilia ſecundum quod ſunt, ſi comprehenſio eius fuerit rectè: & quomodo certificet formam uiſi: & quo modo comprehendat unamquamque intentionum particularium, ſecundum quod eſt: & quomodo certificet illam. Sed non omne comprehenſibile à uiſu, comprehẽditur ab eo ſecundum quod eſt, neq omne, quod uidetur ab aſpiciente comprehendi in rei ueritate, eſt rectè comprehenſum. Sed multoties decipitur uiſus in multis eorum, quæ comprehendit ex uiſibilibus, & comprehendit illa alio modo ab eo, quo ſunt: & fortè percipit ſuam deceptionem etiam cum decipitur, & fortè non, ſed reputat ſe benè comprehendere. Cum enim uiſus comprehenderit aliquod uiſum per ſpatium remotum: tunc menſura eius uidebitur minor, quàm uera menſura: & quando illud uiſum fuerit fortè propinquum uiſui: comprehendet menſuram eius maiorem uera. Et amplius, quando uiſus comprehenderit quadratum, aut polygonum à remoto: comprehendet illud rotundum, ſifuerit æqualium diametrorum: aut longum, ſi fuerit inæqualium diametrorum. Et ſi comprehenderit ſphæram à remotiſsimo, comprehendet eam planam. Et talia ſunt multa & multimoda: & omnia quæ ſunt comprehenſa à uiſu tali modo, ſunt fallibilia. Amplius, quando uiſus inſpexerit aliquam ſtellam, comprehendet eam quieſcentem, licet ſtella tunc moueatur: & cũ inſpiciens reuertetur ad ſcientiam: ſciet illam ſtellam moueri apud aſpectum: & cum inſpiciens diſtinxerit illud: ſtatim comprehendet ſe decipi in hoc, quod comprehenderit de quiete ſtellæ. Et cum aliquis inſpexerit aliquod indiuiduum ſuper faciem terræ à remotiſsimo interuallo, & illud indiuiduum fuerit motum motu tardiſsimo, & non diu durauerit aſpectus: tunc in tali ſtatu aſpiciens comprehendet ipſum quieſcens: & ſi aſpiciens non perceperit antè motum illius indiuidui, & nõ diu durauerit in eius oppoſitione: tunc non percipiet ſe eſſe deceptum in hoc, quod comprehẽdit de quiete illius indiuidui: & in comprehenſione huius erit deceptus, & tamen non percipiet ſe decipi. Accidit igitur uiſui deceptio in multis eorum, quæ comprehẽdit: & fortè percipitur ab eo, & fortè non. Et cum in duobus libris pręcedentibus ſit declaratum, quomodo uiſus comprehendat uiſibilia, ſecundum quod ſunt: In hoc autem capitulo declaratum eſt ex eis, quæ diximus, quòd multoties accidit uiſui deceptio in multis eorum, quæ comprehendit: remanet declarãdum, quare deceptio accidat uiſui, & quando, & quomodo. Nos autem in hoc tractatu contenti ſumus de deceptionibus uiſus in eis, quæ comprehẽdit rectè: & declarabimus cauſſam in hoc, & diuerſitates deceptionum, & quomodo accidat unaquæq deceptio.

page 76

◉De iis qvae debent praeponi sermoni in deceptionibus uiſus. Cap. II.

◉2. Axes pyramidum opticarum utriuſ uiſus per centrum foraminis uueæ tranſeuntes, in uno uiſibilis puncto ſemper concurrunt: & ſunt perpendiculares ſuperficiei uiſus. 32. 35 p 3.

◉ DEclaratum eſt in primo tractatu [18 n] quòd uiſus nihil comprehendat ex uiſibilibus, niſi ſecundum uerticationes refractas linearum radialium: & quòd ordo uiſibilium & partium eorum non comprehenditur, niſi ex ordinatione linearum radialium. Et dictum eſt etiam [27 n 1] quòd unum uiſum, quod comprehenditur duobus oculis ſimul, non comprehenditur unum, niſi quando poſitio eius in reſpectu duorum oculorum fuerit poſitio conſimilis: & quòd ſi poſitio fuerit diuerſa: tunc comprehendetur unum duo. Sed unumquodq uiſibilium aſſuetorum, quæ ſemper comprehenduntur à duobus uiſibus, ſemper comprehendetur unum. Vnde oportet nos declarare, quomodo unum uiſum comprehendatur à duobus uiſibus unum in maiore parte temporis & in pluribus poſitionibus: & quomodo poſitio unius uiſi ab ambobus oculis in maiore parte temporis, & in pluribus erit conſimilis. Et declarabimus etiã quomodo poſitio unius uiſi ab ambobus uiſibus erit poſitio diuerſa, & quomodo accidat hoc. Et iam diximus hoc in primo tractatu [27 n] & declarauimus ipſum uniuerſaliter, non determinatè. Dica mus ergo quòd cum inſpiciẽs inſpexerit aliquod uiſum, tunc uterq uiſus erit in oppoſitione illius uiſi: & cum inſpiciens direxerit pupillam ad illud uiſum: tunc uterq uiſus diriget pupillam ad illud uiſum directione æquali. Et cum uiſus fuerit motus ſuper rem uiſam: tunc uterq uiſus mouebitur ſuper illud. Et cum uiſus direxerit pupillam ad rem uiſam: tunc axes duorum uiſuum congregabuntur in illa re uiſa, & coniungentur in aliquo puncto illius ſuperficiei. Et ſi inſpiciens mouerit uiſum per illam rem uiſam: tũc illi duo axes mouebuntur ſimul ſuper ſuperficiẽ illius uiſi, & per omnes partes eius. Et uniuerſaliter duo oculi ſunt æquales in omnibus ſuis diſpoſitionibus: & uirtus ſenſibilis, quæ eſt in eis, eſt eadem, & actio & paſsio eorum ſemper eſt æqualis & omnino cõſimilis. Et ſi alter uiſus fuerit motus ad uidendum, ſtatim reliquus mouebitur ad illud uiſum illo eodem motu: & ſi alter uiſus quieuerit, reliquus quieſcit. Et impoſsibile eſt, ut alter uiſus moueatur ad uidẽdum, & reliquus quieſcat, niſi impediatur. Et declaratũ eſt in præteritis [19 n 1] quòd inter quodlibet uiſum & cẽtrum uiſus eſt pyramis imaginabilis apud uiſionem, cuius uertex eſt centrum uiſus, & baſis ſuperficies uiſi, quod uiſus comprehendit: & iſta pyramis continet omnes uerticationes, ex quibus comprehendit illã rem uiſam. Cum ergo duo axes amborum uiſuum fuerint cõiuncti in aliquo puncto ſuperficiei uiſi: tunc ſuperficies uiſi erit baſis communis ambabus pyramidibus radialibus, figuratis inter duo cẽtra amborum uiſuum & illud uiſum: & tunc poſitio puncti, in quo axes ſunt cõiuncti apud ambos uiſus, eſt poſitio cõſimilis: quia eſt oppoſitũ duobus medijs amborum uiſuum, & duo axes, qui ſunt inter illud & duos uiſus, ſunt perpendiculares ſuper ſuperficiem duorum uiſuum.

◉3. Situs uiſibilis erga utrun uiſum eſt plerun ſitus ſimilis. Ita axes pyramidum opticarum & lineæ ab utro uiſu ductæ ad cõcurſum duorum axium, factũ in recta linea adutrun axem perpendiculari, ſunt æquales. 40. 42 p 3.

◉QVod autẽ remanet de ſuperficie uiſi, inter quodlibet punctũ eius, & inter duo cẽtra amborum uiſuũ, ſunt duæ lineæ, quarũ poſitio in reſpectu duorũ axiũ, erit poſitio cõſimilis in par te ſcilicet: quoniã omnes duæ lineæ imaginabiles inter duo cẽtra duorũ uiſuum & punctũ ſuperficiei uiſæ, in quo coniungũtur duo axes duorũ uiſuũ: erunt declinabiles à duobus axibus ad unã partẽ. Nã omne punctũ ſuperficiei uiſi, in quo duo axes coniungũtur, declinabit à puncto coniunctionis ad eandẽ partẽ: punctũ uerò cõiunctionis eſt ſuper utrumq axem. Remotiones autem iſtarũ linearum à duobus axibus ſunt æquales: quoniã omnes duæ lineæ exeuntes à duobus cẽtris duorũ uiſuum ad quodlibet punctum punctorũ ualde propinquorũ puncto cõiunctionis, æqualiter diſtant à duobus axibus, quantũ ad ſenſum. Duo enim axes exeuntes ad punctũ cõiunctionis, erũt æquales, aut nõ erit inter eos diuerſitas ſenſibilis, quãdo res uiſa nõ fuerit ualde propinqua uiſui, & diſtãtia eius à uiſu fuerit mediocris. Et ſimiliter eſt diſpoſitio cuiuslibet pũcti multũ propinqui pũcto cõiunctionis, ſcilicet, quòd omnes duæ lineæ exeũtes à duobus cẽtris duorũ uiſuum ad quodlibet punctũ eorũ, ferè nõ differũt in longitudine quantùm ad ſenſum, ſed ferè erũt æquales.

page 77

◉4. Duærectæ lineæ ab utro uiſu ductæad concurſum duorum axium, factum in recta linea ad utrun axem obliqua, ſunt ferè inæquales. 41 p 3.

◉ QVando uero lineæ duæ declinantes, fuerint coniunctæ in ſuperficie, in qua ſunt duo axes, erunt inæ quales. Nãlinea, quæ exit ex puncto, in quo duo axes coniunguntur, ad punctum declinans ab illo, continet cũ duobus axibus angulos inæquales, & duo axes ſunt æquales, & linea copulans duo puncta, eſt cõmunis. Quapropter duæ lineæ declinãtes erunt inæquales: ſed iſta inæqualitas nõ operatur in ſenſum, ſi punctũ declinans fuerit propinquum puncto cõiunctionis. Si autem duæ lineæ declinãtes fuerint ſub axi bus, aut ſuper illos, poſſunt eſſe æquales. Duo enim anguli, quos cõtinent duo axes cũ linea cõtinuante duo pũcta, poſſunt eſſe æquales, ſi punctũ fuerit ſub axibus, aut ſuper eos. Et in poſitionibus, quę ſunt in ter has duas poſitiones, erit diuerſitas, quæ eſt inter duas declinãtes, minor quàm diuerſitas, quæ eſt inter duas lineas primas declinãtes: & ſic nõ erit inter eas differẽtia operãs in ſenſum. Ergo duæ lineæ exeuntes à duobus cẽtris duorũ uiſuum ad pũcta pro pinqua puncto, in quo coniungũtur duo axes, non differũt ferè in longitudine, quantùm ad ſenſum: & axes ſunt æquales: & linea quæ copulat punctũ c on iunctionis cũ puncto declinãte, ad quod exeũt duæ lineæ à duobus centris, eſt cõmunis duobus triangulis factis ex iſtis lineis. Ergo duo anguli, qui ſunt apud duo centra duorũ uiſuum, quibus ſubtẽditur apud ſuperficiem uiſi linea cõmunis, erũt æquales: aut ferè inter eos nõ eſt diuerſitas ſenſibilis: & iſti duo anguli ſemper erũt minimi, quãdo punctum fuerit ualde propinquũ cõiunctioni duorũ axium. Et cũ duæ lineæ, quæ exeunt ad quodlibet punctum propinquũ puncto cõiunctionis, continent cũ duobus axibus angulos æquales: tũc remotio quarumlibet duarũ linearum, exeuntium ad idẽ punctum punctorũ propinquorum puncto cõiunctionis à duobus axibus duorũ uiſuum, erit remotio æqualis. Ergo poſitio cuiuslibet puncti ſuperficiei uiſi, in quo coniunguntur duo axes uiſuum, ſi fuerit propinquum puncto cõiunctionis, in reſpectu duorũ uiſuũ, eſt poſitio cõſimilis in parte & in remotione à duobus axibus. Diſpoſitio autẽ in punctis remotis à puncto cõiunctionis, declinãtibus ad unã partẽ ab ambobus axibus, eſt talis. Anguli, qui ſuntinter duas lineas exeũtes ad aliquod punctum eorũ & inter duos axes, fortaſſe differunt diuerſitate aliquantula: & poſitio omniũ huiuſmodi punctorũ remotorum à puncto cõiunctionis in reſpectu duorũ uiſuum, eſt poſitio cõſimilis in parte tantùm: ſed nõ in remotione à duobus axibus. Poſitio igitur cuiuslibet pũcti uiſi cõprehenſi ambobus uiſibus, cũ fuerit alicuius quan titatis & propinquarum diametrorũ, apud duos uiſus eſt poſitio conſimilis in parte, & in remotione. Quapropter forma eius ſtatuetur in duobus locis cõſimilis poſitionis à duobus uiſibus: & cum uiſum cõprehenſum ambobus uiſibus, fuerit maximarũ diametrorũ: tũc poſitio eius puncti, in quo coniungũtur duo axes, erit poſitio cõſimilis apud duos uiſus Et quantò magis appropinquauerint illi duo pũcta, quæ ſunt in ſuperficie illius uiſi, tantò magis poſitio illorũ apud duos uiſus erit cõſimilis in parte & in remotione ſimul. Puncta autẽ, quæ ſunt in ſuperficie illius uiſi, remota à puncto cõiunctionis, & declinãtia ab ambobus axibus ad unã partẽ, habent poſitionẽ conſimilem in parte apud duos uiſus, & in remotione fortè conſimilẽ, & fortè nõ. Forma igitur partis, quę eſt apud punctum cõiunctionis huius uiſi, & eius, quod cõtinet punctũ coniunctionis, & eius, quod eſt illi propinquum, inſtituitur in duobus locis duorũ uiſuũ cõſimilis poſitionis in omnibus diſpoſitionibus. Et inſtituentur formæ partiũ reſiduarũ remotarũ à puncto cõiunctionis circundantiũ partem cõſimilis poſitionis cõtinuæ cũ forma partis cõſimilis poſitionis: & ſic uniuerſum duarũ formarũ inſtituitur in duob locis duorũ uiſuũ, inter quæ nõ eſt maxima differẽtia in poſitione: & ſi fuerit, erit extrema tantùm, & erit modica propter cõtinuationem duorũ extremorũ cũ duobus medijs, quæ ſunt, cõſimilis poſitionis. Et hocerit, cũ duo uiſus fixi fuerint in oppoſitione uiſi, & duo axes fuerint fixi in uno puncto eius. Cũ autem duo uiſus fuerint moti ſuper rem uiſam: & duo axes fuerint trãslati ab illo pũcto: & fuerint moti ſimul per ſuperficiẽ uiſi: tũc poſitio cuiuslibet puncti illius uiſi, & poſitio punctorũ propinquorũ illi, in reſpectu duorũ uiſuum apud coniunctionẽ duorum axiũ in ipſo, erit poſitio cõſimilis ualde. Et forma cuiuslibet partis uiſi apud motum duorũ axium per ſuperficiẽ, erit in duob. locis poſitionis conſimilis apud duos uiſus: & ſic forma omnium partium uiſi apud motum & intuitionem, erit conſimilis diſpoſitionis apud ambos uiſus.

◉5. E plurib. uiſibilib. ordinatim intraopticos axes diſpoſitis: remotiora incertè uidẽtur. 50 p 3.

◉ET ſimiliter etiam quando uiſus comprehẽderit uiſibilia ſeparata in eadem hora ſimul: & duo axes fuerint cõiuncti in aliquo eorũ: & illud uiſum, in quo ſunt cõluncti duo axes, fuerit propinquarum diametrorũ: tunc forma illius uiſi inſtituetur in duobus locis duorũ uiſuum cõſimilis poſitionis. Et etiã forma eius, quod propinquum eſt illi uiſo, ſi fuerit paruæ quãtitatis: inſti page 78 tuetur in duobus locis duorum uiſuum, inter quorum poſitiones non erit differentia ſenſibilis. Forma autem uiſi remoti à uiſo, in quo duo axes coniunguntur, quando ambo uiſus comprehendunt illud uiſum, dum duo axes ſunt fixi in illo uiſo: inſtituetur in duobus locis duorũ uiſuum conſimilis poſitionis in parte tantùm, & non inremotione: aut non omnes partes eorum erunt conſimilis poſitionis in remotione à duobus axibus: nec forma erit certificata. Deinde ſi duo uiſus fuerint moti, & duo axes: & fuerint coniuncti in unoquoq uiſibilium comprehenſorũ ſimul: tunc forma utriuſq eorum inſtituetur in duobus locis cõſimilis poſitionis in reſpectu duorum uiſuum in parte & in remotione: & tunc certificabitur forma uniuſcuiuſq illorum uiſibilium. Et multoties coniunguntur duo axes amborũ uiſuum in aliquo uiſo: & cum hoc duo uiſus comprehẽdent aliam rem uiſam, cuius poſitio in reſpectu amborum uiſuum erit diuerſa in parte. Et hoc erit, quando illud aliud uiſum fuerit propin quius ambobus uiſibus uiſo, in quo di ſtinguuntur duo axes: & fuerit ſimul inter duos axes: aut fuerit remotius ab ambobus uiſibus uiſo, in quo coniunguntur duo axes, & fuerit etia inter duos axes, cũ fuerimus imaginati eos ex tenſospoſt cõiunctionẽ: & uiſum, in quo cõiungũtur duo axes, nõ cooperiet uiſum, q eſt remotius ipſo, aut cooperiet quiddã illius. His ergo modis fit cõprehenſio uiſibiliũ ambobus uiſibus.

◉6. Si duæ rectæ lineæ à medio nerui cõmunis ſint conterminærectæ cõnectenti centra for aminum gyrineruorum cauorum: conſtituent triangulum æquicrurum. 30 p 3.

◉ ET etiam declaratum eſt in ſecundo tractatu [1.42 n] quòd axis radialis in utroq uiſu eſt eadẽ linea, quę nõ tranſmutatur: & quòd pertranſit centra omniũ tunicarum uiſus, & extenditur rectè per centra omniũ tunicarum ad mediũ loci in curuationis ex cõcauo nerui, ſuper quem cõponitur oculus, qui eſt apud foramen, quod eſt in concauo oſsis: & quòd eſt inſeparabilis ab omnibus cẽtris: & quòd poſitio eius apud omnes partes uiſus, eſt poſitio ſemper eadẽ, nõ tranſmutabilis apud motũ uiſus, nec apud quietem eius: & quòd poſitio duorũ axium apud duos uiſus eſt poſit[?]io conſimilis in reſpectu amborũ uiſuum, apud cõcauitatem nerui cõmunis, ex quo ultimum ſentiens comprehẽdit formas uiſibilium. Imaginemur ergo lineam rectam copulãtem duo centra duorũ foraminum, quæ ſunt in duabus concauitatibus duorum oſsium cõtinentiũ duos oculos: & imaginemur duas lineas exeuntes à duobus centris duorũ foraminum, extenſas in duobus medijs duarũ concauitatum neruorum. Hæ ergo lineæ cõiunguntur in medio concauitatis nerui communis: quia poſitio duorum neruorum in reſpectu communis nerui, eſt poſitio cõſimilis [per 4 n 1] & poſitio duarum harum linearum apud lineam copulãtem duo centra duorum foraminum, erit poſitio conſimilis: quia duorum neruorum poſitiones, in reſpectu duorum foraminum, eſt poſitio cõſimilis [per 4 n 1] & ſic duo anguli, qui ſunt inter has duas lineas & lineam copulatem duo centra duorum foraminum, erunt æquales [ſecus diſsimilis eſſet poſitio neruorum.]

◉7. Si recta linea ſit à medio nerui communis admedium rectæ lineæ connectentis centra foraminum gyrineruorum cauorum: erit ad ipſam perpendicularis. 33 p 3.

◉ET imaginemur etiã lineã copulantem duo cẽtra duorũ foraminũ, diuiſam in duo æqualia: & imaginemur lineã exeuntẽ à puncto, q eſt in medio cõcauitatis nerui cõmunis, in quo duæ lineæ extenſæ in cõcauitatibus duorũ neruorũ ſunt cõiunctæ, extẽſam ad punctũ diuidẽs lineã copulantẽ duo cẽtra duorũ foraminã in duo æqualia. Hęcigitur linea erit perpẽdicularis ſuper lineã copulantẽ duo cẽtra duorũ foraminũ [Nã recta cõnectens cẽtra duorũ foraminũ, fit baſis trianguli æquicruri, cuius latera, ſunt rectæ à medio nerui cõmunis: itaq ſi recta ſit à uertice in mediũ baſis, erit քpẽdicularis ad baſim, ք 8 p. 10 d 1.] Et imaginemur iſtã քpẽdicularẽ extẽſam rectè in partẽ oppoſitã uiſui: & ſic iſta linea erit fixa in eodẽ ſtatu, & poſitio eiꝯ nõ trãſmutabitur: ꝗa pũctũ, q eſt in medio cõcauitatis nerui cõmunis, in quo duę lineæ extẽſæ in duob. medijs concauitatũ duorũ neruorũ ſunt cõiunctæ, eſt unũ nõ tranſmutabile: & punctũ etiã, q diuidit lineã copulantẽ duo page 79 centra duorum foraminum, eſt unum nõ tranſmutabile. Quapropter poſitio lineæ tranſeuntis per illa, eſt una poſitio, non tranſmutabilis. Hæc igitur linea uocetur axis communis.

◉8. Si axes, communis & duo optici, in uno uiſibilis puncto concurrant: erunt in eodem plano cum rectis, connectente centra foraminum gyrineruorum cauorum, & duabus à medio nerui communis connectenti conterminis. 34 p 3.

◉ET imaginemur apud punctũ aliquod iſtius lineę, in parte oppoſita uiſui aliquod uiſum, & ima ginemur duos uiſus inſpicere illud uiſum, & duos axes ſimul cõiungi in puncto ſuperficiei ui ſi, in quo axis communis occurrerit ſuperficiei illius uiſi: & hoc quidem poſsibile eſt in omni uiſo, cuius ſitus ex duobus uiſibus eſt ſitus cõſimilis. Cum ergo duo axes fuerint cõiuncti in aliquo puncto axis cõmunis, tunc duo axes & axis cõmunis, & linea, quæ copulat duo centra foraminum duorum oſsium, & duę lineæ extenſę in concauitatibus duorũ neruorũ, omnia erunt in una ſuperſi cie. Duo enim axes tranſeunt per centra duorum foraminũ: tranſeunt enim per duo media concaui tatum duorũ neruorũ, in loco pyramidationis duorum neruorũ. Cum igitur duo axes fuerint coniuncti in axe cõmuni, erunt omnes in ſuperficie, in qua eſt axis cõmunis, [per 2 p 11] & ſimiliter linea ſecans ipſam, quę copulat centra foraminũ duorũ oſsiũ, & duæ lineę extẽſę in cõcauitatibus duorũ neruorũ: & duo axes de loco centrorum duorũ foraminũ, uſq ad punctum cõiunctiõis, quod eſt in axe cõmuni, erunt æquales: & poſitio eorũ apud axem communẽ, erit poſitio conſimilis: & duæ par tes duorum axiũ, quę ſunt de centris duorũ uiſuum uſq ad punctũ coniunctionis, erunt æquales: & remotio duorum centrorũ uiſuum à foraminibus duorum oſsium, & à centris duorum foraminũ, eſt remotio æqualis: & etiam duæ partes duorum axium, quæ ſunt de ſuperficiebus duorũ uiſuum uſq ad punctum coniunctionis, erunt æquales: nam duæ medietates diametrorũ ſphærarum duorum uiſuum ſunt æquales.

◉9. Vtro uiſu uiſibile unum plerun uidetur. 28 p 3. Idem 27 n 1.

◉ET quia ita eſt: poſitio puncti ſuperficiei uiſi, in quo coniuncti ſunt duo axes, apud duo puncta, per quæ tranſeunt duo axes, erit poſitio conſimilis: & remotio eius ab eis erit æqualis. Et hæc duo puncta ſuperficierum uiſuum ſuntilla, in quibus infigitur forma puncti, in quo coniuncti ſunt duo axes. Et etiam poſitio utriuſq duorum punctorũ, quæ ſunt in duobus axibus ſuperficierũ duorum uiſuum, apud concauitatẽ nerui cõmunis, erit poſitio conſimilis. Et poſitio iſtorũ duorum punctorum apud quodlibet punctum in axe communi, eſt poſitio conſimilis. Ergo poſitio duorum punctorum, quę ſunt in duobus axibus ſuperficierũ duorum uiſuum, apud punctum axis cõmunis, qui eſt in medio concauitatis nerui cõmunis, in quo ſunt coniunctæ duæ lineæ exeuntes à centris duorum foraminũ, eſt poſitio ualde cõſimilis & æqualis. Et ambæ formæ, quæ inſtituuntur in duobus punctis ſuperficierum duorum uiſuum, quæ ſunt in duobus axibus, cum peruenerint ad conca uitatem communis nerui, infigentur in puncto, quod eſt in axe communi, quod eſt in medio conca uitatis communis nerui, in quo lineæ ſunt coniunctæ, & efficietur una forma. Et cum duæ formæ, quæ ſunt in duobus punctis, quæ ſunt in duobus axibus ſuperficierum duorum uiſuum, figuntur in puncto, quod eſt in axe cõmuni, quod eſt in medio concauitatis nerui cõmunis: formæ, quæ ſunt in punctis circundantibus utrunq duorũ punctorũ, quæ ſunt in duobus axibus ſuperficierũ duorũ uiſuũ, infiguntur in concauitate cõmunis nerui, in punctis circundantibus punctũ, quod eſt in axe cõmuni. Et poſitio quorumlibet duorũ punctorum ſuperficierũ duorum uiſuũ, quorũ poſitio apud duo puncta, in medio in duobus axibus duorũ uiſuum eſt poſitio cõſimilis in parte & in remotiõe: apud idem punctũ concauitatis nerui cõmunis eſt poſitio conſimilis. Et puncta, quorũ poſitio apud ipſum eſt poſitio conſimilis, declinabunt à puncto, quod eſt in axe cõmuni, quod eſt in loco cõiunctionis linearum ex cõcauitate nerui cõmunis in partem, ad quã ambo puncta, quæ ſunt in ſuperfi ciebus duorũ uiſuũ, declinant: & remotio eorũ ab ipſo erit ſecundũ remotiones eorũ à duobus axibus: & duæ formæ, quę infiguntur in duobus punctis, quę ſunt cõſimilis poſitionis apud ſuperficies duorum uiſuũ, peruenient ad illud idem punctũ concauitatis cõmunis ipſius nerui, & ſuperponen tur illi apud illud punctũ, & efficietur una forma. Et poſitio uniuſcuiuſq punctorũ ſuperficiei uiſi, quæ ſunt in circuitu puncti, quod eſt in axe cõmuni, apud duos axes duorum uiſuũ eſt poſitio conſimilis. Ergo forma cuiuslibet puncti eorũ infigetur in duobus uiſibus in duobus locis cõſimilis po ſitionis, in reſpectu duorũ punctorũ, quæ ſunt in duobus axibus ſuperficierũ duorũ uiſuũ. Duæ ergo formę uiſi, in quo cõiuncti ſunt tres axes, infiguntur in duobus medijs duarũ ſuperficierũ duorũ uiſuũ. Et duę formę puncti, in quo ſunt cõiuncti tres axes, infigentur in duobus punctis, quę ſunt in duobus axibus ſuperficierũ duorum uiſuũ. Et quodlibet punctũ duarum formarũ infigetur in duobus locis cõſimilis poſitionis de duobus uiſibus: deinde duæ formæ uiſæ perueniẽt ad concauitatẽ nerui cõmunis: & perueniẽt duæ formæ, quę ſunt in puncto, quod eſt in duobus axibus, ad punctũ, quod eſt in cõmuni axe, & efficietur una forma. Et quælibet quę formę, quę ſunt in duobus punctis conſimilis poſitionis à duobus uiſibus, peruenient ad idem punctũ punctorũ circundantiũ punctũ, quod eſt in axe cõmuni: & ſic duę formę totius uiſi ſuperponentur ſibi, & efficietur una forma, & ſic unũ cõprehendetur unũ. Secundũ ergo hũc modũ duę formę, quę infigẽtur duobus uiſibus ab uno uiſo, cuius poſitio in reſpectu duorũ uiſuũ eſt conſimilis: efficiuntur una forma: & ſic ſentiẽs cõprehendit unũ uiſum, licet duæ formę infigãtur ab eo in duobus uiſibus. Et cũ duæ formę, quę ſunt in duob. pũctis, quę ſunt in duob. medijs ſuperficierũ duorũ uiſuũ, quę ſunt in duob. axibus, peruene rint ad punctũ, q eſt in axe cõmuni: tũc quælibet duæ formæ infixæ in duab. ſuperficiebus duorũ page 80 uiſuum in duobus punctis, quæ ſunt in duobus axibus, peruenient ſemper ad illud idem punctum concauitatis nerui cõmunis, quod eſt in cõmuni axe. Nam duo puncta, per quæ tranſeunt duo axes duorũ uiſuum nõ mutantur: quoniã poſitio duorũ axium apud duos uiſus ſemper eſt eadẽ poſitio, non tranſmutabilis. Ergo punctũ concauitatis cõmunis nerui, ad quod perueniunt duæ formę, quę infiguntur in duobus punctis, quę ſunt in duobus axibus ſuperficierũ duorum uiſuũ, ſemper eſt idẽ punctũ: & eſt punctũ, quod eſt in cõmuni axe, in quo cõcurrunt duæ lineę exeuntes à duobus centris foraminũ duorum oſsium extenſorũ in duobus medijs concauitatũ duorum neruorũ. Iſtud igi tur punctum, quod eſt in concauitate communis nerui, quod eſt in cõmuni axe, uocetur centrum.

◉10. Concurſiis axium opticorum in axe communifacit uiſionem certißimam: extrà, tantò certiorem, quantò axi propinquior fuerit. 44 p 3.

◉HOc igitur declarato, declaratũ eſt, quòd forma cuiuslibet comprehenſi, quod cõprehenditur ambobus uiſibus, in cuius ſuperficiei puncto concurrunt axes duorũ uiſuũ, infigitur in duobus locis ſuperficierũ duorum uiſuum, quæ ſunt duo media ſuperficierũ duorum uiſuũ: dein de iſtæ duæ formæ perueniunt à duobus uiſibus ad concauitatem cõmunis neruiad eundem locũ, & ſuperponuntur ſibi, & efficitur una forma. Et duæ formæ puncti, in quo concurrunt duo axes ex uiſo, infigentur in duobus punctis, quæ ſunt in duobus axibus ſuperficierũ duorum uiſuũ, & ibunt ab iſtis duobus punctis ad punctũ centri concauitatis cõmunis nerui, & indifferenter, ſiue punctũ, in quo concurrunt duo axes, fuerit in axe cõmuni, ſiue extrà. Sed tamẽ cum uiſum fuerit in axe com muni, & duo axes cõcurrerint in puncto ipſius, quod eſt in axe cõmuni, tunc duæ formæ iſtius pun cti erunt magis cõſimiles. Remotiones enim iſtius puncti à duobus punctis, in quibus figuntur duę formę iſtius puncti ſuperficierũ duorum uiſuũ (& ſunt illa, quæ ſunt ſuper axes) erũt æquales: quoniam duo axes in hac diſpoſitione erunt æquales in longitudine. Et ſimiliter formæ cuiuslibet puncti propinqui iſti puncto, cuius remotiones à duobus punctis, in quibus infiguntur formæ ſuæ, ſunt æquales, quantùm ad ſenſum, erunt magis conſimiles, quàm duæ formæ uiſi, quod eſt extra cõmunem axem. Quapropter forma uiſi, quod eſt in cõmuni axe, cum fuerit infixa in concauitate cõmunis nerui, erit magis certificata. Sed cum uiſum fuerit extra cõmunem axem, & remotio non fuerit maxima: tunc ſuæ duę formæ, quę infiguntur in duobus uiſibus, nõ maximè different. Quapropter formæ eius, quæ infiguntur in concauitate nerui cõmunis, non erunt duæ. Cum uerò uiſum fuerit extra cõmunem axem, & maximè fuerit remotũ ab ipſo: & axes duorũ uiſuũ cõcurrerint in aliquo puncto ipſius: tũc forma eius infigetur in cõcauitate cõmunis nerui una forma: & forma pũcti eius, in quo duo axes concurrunt, infigetur in puncto cõmunis centri: ſed tamen forma eius non erit uerificata, ſed dubitabilis. Forma igitur puncti uiſi, in quo duo axes concurrunt, infigetur in omnibus diſpoſitionibus, in puncto centri concauitatis cõmunis nerui, ſiue punctũ concurſus fuerit in communi axe, ſiue extra illum: quod aũt remanet de forma uiſi, infigetur in circuitu puncti centri. Si aũt uiſum fuerit minimi corporis, & propinquarũ diametrorum, & fuerit in cõmuni axe, uel prope: tũc forma eius infigetur in cõcauitate cõmunis nerui una forma, & uerificata: & poſitio cuiuslibet pun cti eius apud duos uiſus, eſt poſitio cõſimilis, ut prius declarauimus. Si uerò uiſum fuerit magni cor poris & remotarũ diametrorum, & etiam fuerit in cõmuni axe: tunc forma illius partis, quæ eſt apud locum coniunctionis duorum axium, quæ circundat punctum coniunctionis, infigetur in com muni neruo una forma & uerificata, & forma reſiduarum partium infigetur continua cum forma iſtius partis. Quapropter forma totius uiſi infigetur una in omnibus diſpoſitionibus: ſed tamen for ma extremorum, & illorum, quæ remota ſunt à puncto concurſus, erit non certificata. Quoniam omnis puncti remoti à puncto concurſus, figentur duæ formæ in duobus punctis conſimilis poſitionis, in reſpectu amborum uiſuum in fine conſimilitudinis: ſed forma cuiuslibet puncti remoti à pun cto concurſus, figetur in duobus punctis amborum uiſuum, quorum poſitio apud duos uiſus eſt po ſitio conſimilis in parte, & fortè cõſimilis in remotione à duobus axibus, & fortè non conſimilis in remotione à duobus axibus. Formę aũt eorum, quorũ remotio non eſt conſimilis, figentur in conca uitate communis nerui, in duobus punctis obliquis à centro in una parte: & erunt duæ. Et ſi uiſum fuerit unius coloris, tunc iſtud ferè nihil operabitur in ipſum, propter conſimilitudinem coloris & identitatẽ formæ: Si autẽ uiſum habuerit diuerſos colores, aut fuerit in eo lineatio, aut pictura, aut ſubtiles intentiones: tũc iſtud operatur in ipſum. Quapropter extremorũ forma erit dubitabilis, nõ certificata. Et cum uiſum fuerit magni corporis & remotarum diametrorum, & axes amborum uiſuum fuerint fixi in aliquo puncto eius, & immobiles: tunc forma eius apparet una, & locus concur ſus eius, & illud, quod ei propinquum eſt, erunt certificata & indubitabilia: extrema autem, & illa, quæ uicina ſunt eis, erunt non certificata propter duas cauſſas: quarum una eſt, quòd extrema comprehendantur per radios remotos ab axe: quapropter non bene erunt manifeſta. Secunda eſt, quia non forma cuiuslibet puncti eius inſtituitur in concauitate communis nerui in uno puncto, ſed quæ dam ſunt, quorum forma inſtituitur in duobus punctis, non in uno. Cum ergo duo axes fuerint moti ſuper omnes partes huius uiſi: tunc certificabitur forma eius. Si autem uiſum fuerit extra axem communem, & remotum ab ipſo: tunc forma eius non erit certificata. Porſi tio enim cuiuslibet puncti illius apud ambos uiſus, non eſt poſitio conſimilis propter inæqualitatem remotionum puncti huius uiſi à duobus punctis ſuperficierum duorum uiſuum, in quibus inſtituuntur duæ formæ eius, & à duobus axibus. Cum igitur ambo uiſus obliquabun page 81 tur ad huiuſinodi uiſum, adeò ut axis communis ueniat ad iſtud uiſum, aut prope, tunc certificabitur forma eius.

◉11. Viſibile intra axes opticos ſitum: ueluni uiſui rectè, reliquo obliquè oppoſitum: uidetur geminum. 104.103 p 4.

◉ET ſimiliter cum ambo uiſus comprehenderint multa uiſa ſimul: & axes amborum uiſuum ſimul concurrerint in aliquod unum uiſorum illorum: & fuerint fixi in illo: reſidua autem uiſa fuerint extra duos axes: & uiſum, in quo concurrunt duo axes, fuerit minimi corporis: tunc forma uiſi, in quo concurrunt duo axes, in concauitate nerui communis, erit una forma & certifica ta. Et ſi uiſum fuerit ſuper axem communem: tunc forma eius erit magis certificata, quàm forma uiſi, quæ eſt extra axem communem, & ſi in ipſo concurrunt duo axes. Viſorum autem, quæ comprehenduntur à uiſu in illo ſtatu, quæ ſunt propinqua uiſo, in quo duo axes concurrunt, ſi etiam fuerint ipſa minimi corporis: forma inſtituitur in concauitate communis nerui una, in qua non erit du bitatio maxima: nam forma eius erit propinqua centro. Ex illis autem uiſibilibus, quæ comprehenduntur à uiſu in iſto ſtatu, quod fuerit remotum à uiſo, in quo concurrunt duo axes: eius forma inſtituetur in concauitate iſtius nerui, dubitabilis: & tunc aut erunt duæ formæ ſe mutuò penetrantes, quia ſunt in una parte: quapropter inæqualitas, quæ eſt inter ſuas poſitiones in remotione, non erit maxima: unde duæ formæ ſe mutuò penetrabunt: aut forma quarundam partium erit duplex, & forma quarundam erit una: & ſic forma huiuſmodi uiſibilium erit dubitabilis in omnibus diſpoſitionibus, propter diuerſitatem poſitionis radiorum exeuntium ad illa, & quia radij exeuntes ad illa, erunt remoti à duobus axibus. Forma autem obliqui uiſi à duobus axibus, remoti à loco concurſus duorum axium, erit non certificata, dum fuerit remota à concurſu duorum axium. Cum autem duo axes fuerint remoti, & concurrerint in ipſo: tunc uerificabitur forma eius. Cum autem duo axes duorum uiſuum concurrerint in aliquo uiſo, & hi duo uiſus comprehenderint aliud uiſum propinquius duobus uiſibus, uiſo, in quo concurrunt duo axes: aut remotius: & fuerit etiam inter duos axes: tunc poſitio eius apud duos uiſus erit diuerſa in parte. Nam cum fuerit inter duos axes, erit dextrum unius axis, ſiniſtrum alterius, & radij exeuntes ad ipſum ab altero uiſo, erunt dextri ab axe, & qui exeũt ad ipſum à reliquo uiſo, erunt ſiniſtri: & ſic poſitio eius apud duos uiſus erit diuerſa in parte. Et forma huiuſmodi uiſorũ inſtituitur in duobus uiſibus, in duobus locis diuerſæ poſitionis: & duæ formæ, quæ inſtituuntur in duobus uiſibus, perueniẽt ad duo loca diuerſa conca uitatum communis nerui, & erunt à duobus lateribus centri. Quapropter erunt duæ formę, & non ſuperponentur ſibi. Et ſimiliter cum fuerit uiſum in altero axe, & extra reliquum, forma eius inſtituetur in concauitate communis nerui, in duobus locis, una ſcilicet in centro, & alia obliqua à centro, & non ſuperponentur ſibi. Secundum ergo hos modos inſtituetur forma uiſibilium in duobus uiſibus, & in concauitate communis nerui.

◉12. Viſibile aliàs unum: aliàs geminum uideri organo ostenditur. 108 p 4.

◉ OMnia autẽ, quę diximus, ſic poſſunt experimentari experimẽto: cum quo ueniet certificatio. Accipiatur tabula leuis ligni: cuius longitudo ſit unius cubiti: & cuius latitudo ſit quatuor dígitorũ: & ſit bene plana & æqualis & læuis: & ſint fines ſuæ longitudinis æquidiſtan tes, & ſuæ latitudines æquidiſtantes: & ſint in ipſa duæ diametri ſe ſecantes: à quarũ loco ſectionis extrahatur linea recta æquidiſtans duobus finibus longitudinis [per 31 p 1.] Et extrahatur etiam à loco ſectionis linea recta perpendicularis ſuper lineam primam poſitam in medio: [per 11 p 1] & intingantur iſtæ lineæ tincturis lucidis diuerſorum colorum, ut bene appareant: ſed tamen duæ diametri ſint unius coloris. Et fiat cauatura in me dio latitudinis tabulæ, apud extremum lineæ rectæ poſitę in medio, & inter duas diametros concauitate rotũda, & quaſi pyramidaliter, ſic ut poſſit intrare cornu naſi, quando tabula ſuperponetur ei, quouſq tangãt duo anguli tabulę ferè duo media ſuperficierum duorum uiſuum, quamuis non tangent. Sit igitur tabula in figura a b c d: & diametri a d, b c: & punctus ſectionis ſit q: & linea extenſa in medio longitudinis ſit h q z: & linea ſecans hanc lineam ſecundum angulos rectos ſit k q t: & concauitas, quæ eſt in medio latitudinis tabulæ, ſit illa, quæ continetur à linea m h n. Hac igitur tabula facta hoc modo: accipiatur cera alba, ex qua fiant tria indiuidua parua columna page 82 ta: & intingantur diuerſis coloribus, & erigatur unum indiuiduorum in medio tabulæ in puncto q, & applicetur tabulæ adeò, ut non poſsit auferri à ſuo loco: & ſit ſtans ſuper tabulam ſtatu æquali: duo aũt indiuidua reliqua erigantur ſuper extrema lineæ latę in duobus punctis k, t: & ſic tria indiuidua erunt in una uerticatione. Et hoc quidem facto: eleuet experimentator hanc tabulam, & ſuperponat concauitatẽ, quæ eſt in medio longitudinis, cornu naſi, & inter oculos adeò, ut cornu naſi intret concauitatẽ, & applicetur cum tabula, & fientduo anguli tabulę apud duo media ſuperficierũ duorum uiſuum, & propinqui, ut tangãt ipſa ferè. Deinde experimentator debet inſpicere indiuiduum poſitum in medio tabulę, & pupillam ſuper ipſum tenere fortiter. Cum igitur experimẽtator inſpexerit indiuiduum poſitum in medio hoc modo: axes duorum uiſuum concurrent in hoc indiuiduo, & ſuperponentur duabus diametris, aut erũt æquidiſtantes illis: & erit axis cõmunis, quem prius determinauimus, ſuperpoſitus lineæ extẽſę in medio lõgitudinis tabulę, quę eſt linea h z. Deinde experimẽtator in hac diſpoſitione debet intueri omnia, quę ſunt in ſuperficie tabulę: tunc aũt inueniet unum quodq triũ indiuiduorũ, quę ſunt in punctis k, q, t unum: & inueniet lineã k q t etiã unam: linea aũt h z extenſa in longitudine tabulę, inuenientur duę, ſe ſecantes apud indiuiduũ poſi tum in medio. Et ſimiliter duæ diametri etiã, cum experimentator intuetur eas in hoc ſtatu, appare bunt quatuor: utraq earũ ſcilicet duplex. Deinde experimentator debet ponere pupillã circa alterum indiuiduorũ, quæ ſunt in duobus punctis k, t, ut duo axes concurrãt in indiuiduo poſito in extremo: deinde intueatur etiã in hac diſpoſitione: & inueniet triũ indiuiduorũ unumquodq unum: & lineam poſitã in latitudine etiã unam: & inueniet lineã mediam extenſam in longitudine tabulæ duas: & utrãq diametrorũ duas. Cum igitur experimentator cõprehenderit has lineas & indiuidua poſita ſuper tabulã: auferat duo indiuidua, quę ſunt in duob. punctis k, t: & ponat ea ſuper lineã h z, extẽſam in lõgitudine, unũ ſcilicet in puncto l, quod ſequitur uiſum, & reliquũ in puncto s, quod eſt ultra indiuiduũ poſitum in medio: deinde uertat tabulam ad ſuam primã poſitionem, & dirigat pu pillam ad indiuiduũ poſitũ in medio: tunc aũt inueniet duo indiuidua, quatuor, & obliqua à medio, duo ſcilicet in dextro, & duo in ſiniſtro: & inueniet ea ſuper duas lineas, quæ in rei ueritate ſunt una linea in medio, ſed apparent duę: & inueniet quælibet duo horũ quatuor ſuper alterã duarũ linearũ. Et ſimiliter ſi abſtulerit duo indiuidua ab hac linea, & poſuerit ea ſuper alterã diametrorũ duarũ, unum in parte uiſus, & reliquũ ultra indiuiduũ poſitũ in medio inueniet illa quatuor: nam utraq dia metrorũ apparebit duplex. Quaproter apparebunt ſuper utrãq linearũ, quæ ſunt unius diametri, in rei ueritate duo indiuidua, unum in parte uiſus, & aliud ultra indiuiduũ poſitum in medio. Et ſimiliter ſi poſuerit duo indiuidua ſuper ambas diametros, utrumq ſuper alterã diametrum, & poſuerit in ea parte uiſus: inueniet illa quatuor: duo propinqua, & duo remota. Deinde experimentator debet auferre duo indiuidua à tabula, & ponere alterum eorum ſuper marginẽ tabulæ, ultra punctum k, & prope ipſum ualde, utſuper punctum r, & reuertatur tabula ad ſuam primam poſitionem, & dirigat pupillam ad indiuiduũ poſitũ in medio: tunc inueniet indiuiduũ poſitum in puncto r, unum. Deinde auferat indiuiduũ à puncto r, & ponat ipſum in margine tabulæ etiam ultra punctum k, ſuper punctum remotum à puncto k, ut ſuper punctũ f, & dirigat pupillam ad indiuiduum poſitum in medio: quoniã tunc inueniet indiuiduum poſitum in puncto f, duo. Experimentator aũt inueniet omnia, quæ diximus, cum direxerit pupillam ad indiuiduũ poſitũ in medio, aut ad indiuiduũ poſitũ in linea recta in latitudine, aut ad punctũ unius lineę, quodcunq ſit, & dum duo axes cõcurrunt in indiuiduo poſito in medio, aut in aliquo puncto li neæ poſitæ in latitudine. Si ergo experimentator direxerit pupillã in illo ſitu ad indiuiduũ, poſitũ extra lineam poſitam in latitudine, aut ad punctum poſitum extra lineam illam, & concurrerint duo axes in aliquo puncto extra lineam poſitam in latitudine: tunc indiuiduum poſitum in medio uidebitur duo: & ſi reliqua indiuidua fuerint in duobus punctis k, t: tũc utrumq eorum etiã uide bitur duo. Deinde cũ experimẽtator direxerit pu pillam ad mediũ indiuiduum, aut ad aliquẽ locũ lineæ poſitæ in latitudine: ſtatim diſpoſitio reuertetur ut in prima figura. Igitur à puncto b extrahantur lineæ b k, b r, b f, linea igitur k b eſt maior linea b t, [per theſin & 19 p 1] & linea k q eſt æqualis q t[ex theſi.] Sic igitur angulus t b q, eſt ma ior angulo q b k [per 4 p geometriæ Iordani. In triangulo enim b t k ab angulo t b k, inæqualibus lateribus b t, b k comprehenſo, recta b q eſt in mediũ baſis t k: itaq angulus q b k ab ipſa b q & maiore latere b k coprehẽſus, minor eſt angulo t b q, ab eadẽ b q & minore latere b t comprehenſo] & angulus t b q eſt æqualis angulo k a q [per 8 p 1] page 83 ergo àngulus k a q eſt maior angulo k b q. Ergo remotio lineę a k ab axe a q, eſt maior quã rem otio lineæ b k ab axe b q:ſed differẽtia inter has duas remotiones eſt modica: differẽtia enim inter duos angulos k a q, k b q eſt parua, & indiuiduum, quod eſt apud punctum k, uidetur ambobus uiſibus unum, quando axes concurrerint in indiuiduo, quod eſt a pud punctum q. Et duæ lineæ a k, b k, ſunt æ quidiſtantes duobus radijs exeuntibus ad indiuiduũ, quod eſt a pud punctũ k, cum duo axes concurrerint in indiuiduo, quod eſt apud q. Similiter diſpoſitio indiuidui, quod eſt apud punctum r, ſcitur: quoniam radij exeuntes ad ipſum, erũt in uerticatione duarum linearum a r, b r, & uidebitur unum: & duo anguli r a q, r b q non maxim è differunt: & angulus k b r non habet ſenſibilem quantita tem, quando punctum r fuerit ualde propinquũ puncto k. Declarabitur igitur ex hac diſpoſitione: quòd uiſum, cuius diſpoſitio apud duos axes eſt una poſitio in parte, & remotio radiorum exeuntium ad ipſum à duobus uiſibus, non eſt maximè differens: illud uiſum uidebitur duobus uiſibus unum. Anguli autem f a q, f b q ſunt diuerſi diuerſitate maxima: & indiuiduum, quod eſt apud punctum f, uidebitur duo:quoniã duo axes concurrent in indiuiduo, quod eſt apud punctum q. Declarabitur igitur ex hac diſpoſitione, quòd uiſum, ad quod poſitio radiorum exeuntium à duobus uiſibus eſt diuerſa in remotione à duobus axibus maxima diuerſitate, uidetur duo: licet poſitio eius in reſpectu duorum axium eadem eſt poſitio in parte. Poſitio autem lineæ h q z in reſpectu axium duorum uiſuum, eſt poſitio diuerſa in parte: radij etenim exeuntes ad partem h q à dextro uiſu, ſunt ſiniſtri ab axe a q: radij autem exeuntes ad hanc partem à ſiniſtro uiſu, ſunt dextri ab axe b q: radij uerò exeuntes ad partem q z à dextro uiſu, ſunt dextri ab axe a q: & radij exeuntes ad ipſam à ſiniſtro uiſu, ſunt ſiniſtri ab axe b q: & radij qui exeunt ad ipſum, ſunt diuerſæ poſitionis in parte: & remotio duorum radiorum exeuntium ad quodlibet punctum illius lineæ à duobus uiſibus, à duobus axibus eſt æ qualis: & iſta linea, & omnia poſita ſuper ipſam, pręter indiuiduum poſitum in medio, ſemper uidentur duo, cum duo axes concurrerint in indiuiduo poſito in medio. Declaratum igitur eſt ex hac diſpoſitione, quòd uiſum, cuius poſitio in reſpectu duorum axium eſt diuerſa in parte, ſemper uidetur duo: quamuis remotiones radiorum exeuntium ad ipſum à duobus uiſibus, à duobus axibus ſint æquales. Remotiones enim quorumlibet duorum radiorum exeuntium à duobus uiſibus ad aliquod punctum eius, erunt in duabus partibus diuerſis. Quapropter duæ formæ cuiuslibet puncti eius inſtituentur in duobus punctis concauitatis communis nerui à duobus lateribus centri. Et ſimiliter etiam eſt diſpoſitio utriuſque diametrorum. Quoniam radij exeuntes ad utramlibet earum à uiſu ſequente ipſam, erunt à medio uiſus, & propinqui axi, & ſub axe, & ſupra axem: & radij exeuntes ad ipſam à reliquo uiſu, erunt declinantes à reliquo axe: qui uerò à dextro uiſu ad ſiniſtram diametrum, erunt ſiniſtri ab axe: qui autem exeunt à ſiniſtro uiſu ad dextram, erunt dextri ab axe. Et formæ diametrorum iſtarum, & omnia puncta, & omnia poſita ſuper ipſas, uidentur duo, præter indiuiduum poſitum in medio, quando duo axes concurrerint in medio indiuiduo.

◉13. Viſibile medio unius uiſus rectè, reliquo obliquè oppoſitum, uidetur geminum. 103 p 4. Idem II n.

◉DEclarabitur igitur exhoc, quòd uiſum, quod in reſpectu alterius uiſus eſt oppoſitum medio eius, in reſpectu autem reliqui eſt obliquum à medio, uidetur duo. Nam formæ puncti, quæ inſtituitur in medio alterius uiſi, ueniet ad centrum: forma uerò puncti obliqui à medio reliqui uiſus, ueniet ad punctum aliud à centro, & obliquum à centro, ſecundum obliquationem pun cti ſuperficiei uiſus.

◉14. Viſibile, in quo concurrunt axes optici, aut radij his propinqui: uidetur unum. 46 p 3.

◉EX hac igitur experimentatione & expoſitione declaratur bene, quòd uiſum, in quo concurrunt duo axes, ſemper uidetur unum: & quòd unum quod que uiſorum, etiam in quibus concurrunt radij, qui ſunt conſimilis poſitionis in parte, inter quos non eſt maxima diuerſitas in remotione à duobus axibus, uidetur etiam unum: & quòd uiſum, in quo concurrunt radij conſimilis poſitionis in parte, & diuerſæ poſitionis in remotione à duobus axibus maxima diuerſitate, uide tur duo: & quòd uiſum, quod comprehen ditur per radios diuerſæ poſitionis in parte, uidetur duo: quamuis remotiones radiorum exeuntium ad ipſum à duobus axibus, ſunt ęquales: & quòd omnia iſta erunt ſic: dum duo axes concurrent in uno uiſo. Et omnia uiſa aſſueta ſunt oppoſita ambobus uiſibus, & ambo uiſus inſpiciunt ad quodlibet eorum. Ergo duo axes duorum uiſuum ſemper concurrunt in eis, & poſitio radiorum reſiduorum, qui concurrũt in communi puncto eorum, eſt poſitio conſimilis in parte, & non differt in remotione à duobus axibus maxima differentia. Et ideo quodlibet uiſibilium aſſuetorum uidetur ambobus uiſibus unum: & nullum uiſibilium uidetur duo, niſi rarò. Nullum enium uiſibiliũ uidetur duo, niſi cum cõpoſitio eius in reſpectu amborũ ui fuũ fuerit diuerſa maxima diuerſitate, aut in parte, aut in remotione, aut in utroq. Et poſitio unius uiſi apud duos uiſus non diuerſatur quidẽ maxima diuerſitate, niſi rarò. Cauſſa igitur propter quã unũquodq uiſorũ aſſuetorũ uidetur unũ ambobus uiſibus, declarata eſt ratiõe & experientia. Et etiã cũ experimẽtator abſtulerit indiuiduũ, quod eſt in medio tabulę, & inſpexerit mediũ ſectionis, quę eſt in medio tabulę: & intuitus fuerit tũc lineas ſcriptas in tabula: inueniet duas diametros qua tuor: & inueniet ſimul duas illarũ quatuor ꝓpinquas ſibi, & duas à ſe remotas: & etiã oẽs ſe ſecãtes ſuperpunctũ mediũ, q eſt punctũ ſectiõis duarũ diametrorũ, q eſt ſuper axẽ cõmunẽ: & inueniet page 84 utramque illarum remotarum, magis remotam à medio, quàm ſit in rei ueritate. Deinde cum experimentator cooperuerit alterum uiſum: uidebit duas diametros, & uidebit ſpatium inter eas maius, quàm in rei ueritate ſecundum ſuam pyramidationem: quod autem eſt magis amplum de ipſo, eſt latitudo tabulæ: & apparebit, quòd diameter remota à medio, eſt diameter, quæ ſequitur uiſum coopertum. Ex quo declaratur, quòd duæ diametri, quæ uidentur propinquæ, cum uiſio fuerit in utroque uiſu: ſunt illæ, quarum utraque uidetur uiſu ſequente: & quòd duæ diametri remotæ ſunt illæ, quarum utraque uidetur uiſu obliquo. Propinquitas autem duarum è quatuor eſt: quia cum duo axes concurrerint in indiuiduo poſito in medio: tunc utraque diametrorum comprehendetur à uiſu ſequente per radios ualde propinquos axi. Quapropter formæ eorum propter hoc erunt in concauitate communis nerui ualde propinquæ centro, & erit punctus ſectionis eorum in ipſo centro: unde uidentur propinquæ ſibi, & medio. Remotio autem duarum è quatuor eſt: quia utraque diametrorum comprehenditur etiam alio uiſu obliquo ab ipſo. Quapropter comprehenditur per radios remotos ab axe: & altera comprehenditur per radios dextros ab axe, & reliqua per radios ſiniſtros ab axe alio. Quapropter formæ earum inſtituentur in concauitate communis nerui remotæ. Infigentur enim in duabus partibus contrarijs in reſpectu centri, & etiam remotis à centro: unde duę diametri habent duas formas propinquas ſibi, & duas formas remotas à ſe. Quare ue rò comprehendatur remotio utriuſq remotarũ à medio, maior quàm ſit ſua remotio uera: eſt: quia remotio, quę eſt inter duas diametros, cõprehenditur ab utroq uiſu maior, quàm ſit in rei ueritate: & hoc apparet, quando experimentator cooperuerit alterũ uiſum, & inſpexerit per reliquũ. Quare uerò, quando experimentator cooperuerit alterum uiſum, & inſpexerit per reliquum tantùm: inue niat ſpatium inter duas diametros magis amplum, quàm in rei ueritate: eſt: quia ſpatium, quod eſt inter duas diametros, comprehenditur ab utroq uiſu ualde propinquũ uiſui: & omne, quod eſt ual de propinquum uiſui, uidetur maius, quàm ſit in rei ueritate. Et cauſa huius declarabitur pòſt, cum loquemur de deceptionibus uiſus. Ex conſideratione igitur diſpoſitionum diametrorum, quæ ſunt in tabula, & indiuiduorum poſitorum ſuper eas, non in medio: apparet, quòd omne uiſum poſitum ſuper axem communem, & comprehenſum à uiſu per axem radialem, comprehenditur in ſuo loco, ſiue comprehendatur uno uiſu, & per unũ axem axiũ duorũ uiſuum, ſiue cõprehendatur per duos uiſus & ambos axes. Et declaratur, quòd omne uiſum comprehenſum per unum uiſum & per axem radialem, quod uiſum non eſt ſuper axem cõmunem, comprehenditur in loco propinquiore cõmumuni axi quàm ſuo loco uero: & hoc etiã ſequitur in eis, quæ cõprehenduntur per reſiduos radios, præter axem. Quoniã cũ uiſus comprehenderit rem uiſam ſecundũ quod eſt: & inſtituta fuerit forma in cõcauitate cõmunis nerui in uno loco: & continua ſibi inuicem ſecundum continuationẽ rei uiſæ: & punctũ uiſi, quod eſt ſuper axem radialem, cum nõ fuerit ſuper axem cõmunem, uideatur in loco propinquiore cõmuni axi, quàm ſuo loco uero: tunc puncta ſua reſidua etiam uidentur in loco propinquiore cõmuni axi, ſuo loco uero, quia ſunt continuata cum parte, quæ eſt apud extremum axis. Et ſi axes duorũ uiſuum concurrerẽt in aliquo uiſo extra axem cõmunem, ſequeretur etiã iſta diſpoſitio: ſcilicet quòd uideretur in loco propinquiore cõmuni axi, quàm ſuo loco uero. Sed iſta po ſitio rarò accidit. Cum enim illi axes duorũ uiſuum cõcurrerint in aliquo uiſo: tunc in pluribus diſpoſitionibus axis cõmunis tranſibit per illud uiſum, & nunquã axes duorum uiſuũ concurrentin aliquo uiſo extra axem cõmunem, niſi per laborem aut per impedimentũ cogens uiſum ad hoc. Et hæc diſpoſitio nõ apparetin uiſis aſſuetis. Nam cum acciderit hoc in aliquo uiſo aſſueto: continget in omnibus uiſis continuis cum illo uiſo: unde poſitio uiſorum inter ſe inuicem nõ tranſmutabitur propter hoc. Et cum poſitio illius uiſi in reſpectu uiſorũ uicinantium non fuerit tranſmutata: tunc non apparebit tranſmutatio ſuiloci, cum acciderit in uiſis aſſuetis. Quando igitur conſideratur hæc uia prædicta: declarabitur ex illa experientia, quòd hoc ſequitur in omnibus uiſis, in quibus cõcurrunt axes duorũ uiſuum, quæ ſunt extra axem cõmunem. Et etiam oportet experimentatorẽ accipere tres ſchedulas pergameni, paruas, æquales: & ſcribat in una uerbum aliquod ſcriptura manifeſta: & in reſiduis ſcribat illam eandem partem: & in illa quantitate & in illa figura: & ponat in diuiduum unum in medio tabulæ, ut prius: & ponat etiam alterum indiuiduum ſuper punctum k. Dein de applicet unam ſchedulam cum indiuiduo, quod eſt in medio tabulæ, & aliã in puncto k: & obſer uet, ut poſitio eius ſit, ſicut poſitio primæ ſchedulæ: & ponat tabulam, ut prius fecit: & dirigat pupil lam ad ſchedulam, quę eſt in medio in diuiduo: & intueatur illam: tunc cõprehendet partẽ ſcriptam ſuper illam certa comprehenſione: & comprehendet ſimul in illa diſpoſitione aliam ſchedulã, & par tem ſcriptã in ea, ſed non bene declaratã, ſicut eſt pars ſimilis illi, quæ eſt ſcripta in media ſchedula, licet ſint cõſimiles in figura, forma & quãtitate. Deinde in hac diſpoſitiõe oportet experimentatorẽ accipere tertiam ſchedulam manu ſequente punctum k: & ponat illam in uerticatione duarum ſche dularum, quę ſunt in tabula, & in rectitudine extenſionis lineæ, quę eſt in latitudine tabulæ, quæ eſt in ſuperficie tabulæ, quantũ ad ſenſum: ſed tamen ſit remota à tabula: Et huius uerticatio uocetur uerticatio facialis. Et obſeruet experimentator, ut poſitio tertiæ ſchedulæ, & poſitio partis, quæ eſt in illa, quando ponit ſchedulã, ſit ſimilis poſitioni duarũ ſchedularũ, quæ ſunt in tabula: & tunc figat ambos uiſus in ſchedulam poſitã in medio, & dirigat pupillam ad ipſam: & tunc quidẽ cõprehendet tertiã ſchedulam, ſi non fuerit multũ remota à tabula: ſed comprehendet formã partis, quæ eſt in ea, dubitabilẽ, non intelligibilẽ, & nõ inueniet eam, ſicut inuenit formã partis ſimilis illi, quæ eſt in medio tabulę:nec ſicut inuenit formã partis, quę eſt apud punctũ k, dum ambo uiſus direxerint pupillã page 85 ad ſchedulam, quæ eſt in medio. Deinde auferat experimẽtator indiuiduum, quod eſt apud punctũ k, & ſchedulam, quæ eſt in illo: & appropinquet ſchedulam, quam tenet in manu, quouſq applicet eam ad latus ſchedulæ, applicatæ cũ indiuiduo poſito in medio: & præſeruet ſe, ut ſchedula ſit perpendicularis ſuper lineam poſitam in latitudine: & dirigat pupillam, ſicut prius, ad ſchedulam poſitam in medio: tunc quidem in medio comprehendet ambas partes, quæ ſuntin duabus ſchedulis comprehenſione manifeſta & certificata, & non erit inter duas formas duarum partium in declaratione & certificatione differentia ſenſibilis. Dein de experimẽtator moueat ſchedulam, quam tenet in manu motu ſubtili ſuper lineam poſitam in latitudine: & præſeruet ſe, ut ſitus eius ſit, ſicut erat prius: & intendat certificare ſchedulam, quæ eſt in medio, & intueatur bene duas ſchedulas in hoc ſtatu: tunc quidem uidebit, quòd quantò magis ſchedula mota remouetur à medio, tantò magis diminuitur declaratio partis, quæ eſt in ea. Cum igitur uenerit apud punctum k: tunc inueniet formam partis intelligibilem, ſed non tantùm, quantum, cum eſſet apud ſuam applicationem cum ſchedula, quæ eſt in medio. Deinde experimẽtator moueat ſchedulam etiam: & extrahat illam à ra bula: & rem oueat illã paulatim & paulatim in uerticatione lineæ poſitæ in latitudine: & intueatur cõſiderans optimè; & dirigat pupillam ad ſchedulã poſitam in medio: quoniã tunc inueniet, quòd ſchedula mota, quantò magis remouetur à medio, tantò minus apparebit pars ſcripta in ea, adeò quòd erit nõ intelligibilis omnino. Deinde cum mouerit illam poſt hoc: uidebit, quòd quantò magis illa remouetur à medio, tantò magis latebit forma illius partis ſcriptæ in ea. Et etiam cooperiat experimentator uiſum, qui ſequitur punctumt: & figat tabulam in eadẽ diſpoſitione: & dirigat pupillam unius uiſus, qui ſequitur punctum k, ad ſchedulam poſitam in medio: & applicet aliam ſchedulam ad latus ſchedulæ poſitæ in medio, ſicut fecit prius: tũc quidem inueniet partem, quæ eſt in alia ſchedula, manifeſtam, inter quam & ſchedulam poſitam in medio, non eſt differentia ſenſibilis. Deinde moueat ſecundam ſchedulam, ut primò fecit: & intendat ſchedulam poſitam in medio: & dirigat pupillam ad ipſam: tunc quidem inueniet partem, quæ eſt in ſecunda ſchedula apud motũ latére. Et cum peruenerit ad punctum k: tunc erit inter ſuam certificationem in hoc ſtatu, & ſuam certificationem apud applicationem ſuam cum ea, quæ eſt in medio: differentia ſenſibilis. Deinde moueat hãc ſchedulam, & extrahat illam à tabula, ut primò fecit: & intueatur ſchedulam in medio poſitam: tunc quidem inueniet, quòd ſchedula mota, quantò minus remouetur à medio, tantò minus diminuitur declaratio, quæ eſt in ea: adeò quòd forma eius omnino erit intelligibilis: & quantò magis remouetur à medio, tantò magis latebit.

◉15. Viſibile in axium opticorum concurſu certißimè uidetur: extratantò certius, quantò concurſui fuerit propinquius. 45 p 3.

◉APparet ergo ex hac conſideratione, quòd manifeſtiſsimum uiſibilium facialium uiſui, quæ comprehenduntur ambobus uiſibus: eſt illud, quod eſt apud concurſum duorum axium: & quod eſt propin quius concurſui duorum axium, eſt manifeſtius remotiore: & quòd forma remoti uiſi ad concurſum duorum axium eſt non certificata, licet comprehendatur utroque uiſu. Amplius apparet ex hac conſideratione, quòd manifeſtiſsimum uiſibilium facialium, quę comprehenduntur uno uiſu: eſt illud, quod uidetur per axem radialem: & illud, quod eſt propinquius illi, eſt manifeſtius, quàm illud, quod eſt remotius: & quod remotum uiſum à radiali axe habet formã dubitabilem, non certificatam.

◉16. Viſibile magnum ſimul totum æquabiliter non uidetur. 48 p 3.

◉AMplius apparet, quòd uiſus non comprehendit rem uiſam, quæ eſt remotarum diametrorũ, uera comprehenſione, niſi moueat radialem axem ſuper omnes eius diametros, & ſuper omnes eius partes, ſiue comprehenſio ſit ambobus uiſibus, ſiue uno. Viſus enim cum fuerit ſixus in oppoſitione uiſi, quod eſt maximarum diametrorum, non comprehendet totum uera com prehenſione: ſed ſolùm illud, quod eſt ſuper axem & prope, certificata ſcilicet cõprehenſione: reſiduæ uerò partes eius, & illud, quod remotum eſt ab axe ſcilicet, comprehendetur, ſed non certè, licet uiſum ſit faciale, & indifferenter, ſiue comprehenſio ſit utroq uiſu, ſiue uno tantùm. Poſtea oportet experimentatorem accipere pergamenum quatuor digitorũ in omni diuiſione, in quo ſcribat lineas ſcriptura ſubtili, tamen manifeſta & intelligibili. Deinde auferat indiuiduum poſitum ſuper tabulam: & ſuperponat tabulam prope uiſum, ut prius fecit: & erigat pergamenum ſuper lineam poſitam in latitudine, quæ eſt in medio tabulæ: & dirigat pupillam utroque uiſu ad medium pergameni, & intueatur ipſum: quoniam tunc inueniet ſcripturam, quæ eſt in pergameno, apertã & intelligibilem: Sed tamen ſcriptura, quæ eſt in medio pergameni, eſt manifeſtior, quàm quæ eſt in extremis: quando uiſus direxerit pupillam ad medium pergameni, & non fuerit motus ſuper omnes eius diametros. Dein de obliquet pergamenum adeò, ut ſecet lineam poſitam in latitudine, in puncto poſito in medio tabulæ, quod eſt punctum ſectionis (obliquatio autem pergameni ſuper lineam poſitam in latitudine ſit parua) & inſpiciat ambobus uiſibus medium pergameni: quoniam tunc inueniet ſcripturam legibilem, ſed non tantùm, quantùm cum pergamenum erat faciale. Deinde experimentator debet obliquare pergamenum obliquatione maiore prima, ita ut medium eius ſit ſuper punctum ſectionis: & dirigat pupillam utroq uiſu ad medium eius: tunc quidẽ page 86 uidebit ſcripturam latentiorem prima. Deinde etiam obliquet pergamenum paulatim, ita ut medium eius ſemper ſit in puncto ſectionis, & intueatur ſucceſsiuè: & tunc inueniet ſcripturam latẽre apud obl quationes pergameni: & quantò magis pergamenum fuerit obliquum, tantò magis latebit ſcriptura, adeò ut pergamenum appropinquet lineæ extenſæ in medio longitudinis tabulę: & tunc ſcriptura, quæ eſt in pergameno: uidebitur multum dubitabilis, & ferè non intelligibilis, & non certificata. Deinde oportet experimentatorem uertere pergamenum ad primam poſitionem: & erigere ipſum ſuper lineam poſitam in latitudine: & cooperire alterum uiſum: & inſpicere pergamenum reliquo uiſu: & tunc inueniet ſcripturam manifeſtam, & legibilem. Deinde obliquer pergamenum, ut prius fecit: & inſpiciat ipſum uno uiſu: & tunc inueniet ſcripturam latentiorem, quàm cum eratapud oppoſitionem facialem. Deinde obliquet pergamenum plus paulatim & pau latim: & intueatur ipſum multoties: & tunc inueniet, quòd quanto magis obliquatur, tanto magis latet pars ſcripta, adeò ut pergamenum appropinquet diametro, quæ ſequitur uiſum apertum. Declarabitur ergo ex hac conſideratione, quòd manifeſtiſsimum uiſibilium, quæ ſunt ſuper axem radialem: eſt illud, quod eſt faciale uiſui: & quòd illud, cuius poſitio eſt magis facialis, eſt manifeſtius illo, cuius poſitio eſt minus facialis: & quòd illud, quod eſt obliquum ab axe radiali obliquatione maxima, eſt dubitabile, non intelligibile, ſiue uiſio ſit utroque uiſu, ſiue uno. Deinde oportet experimentatorem uertere indiuiduum, quod erat ſuper tabulam: & ponereipſum in medio tabulæ: & applicare ipſum ad punctum ſectionis, ut in prima conſideratione. Deinde erigat pergamenum ſuper alteram partem lineæ poſitæ in latitudine ſuper uerticationem facialem: & dirigat pupillam utroq uiſu ad indiuiduum poſitum in medio: In hac quidem diſpoſitione comprehendet pergamenum, & ſcripturam, quæ eſt in ipſo: ſed illud, quod propinquum eſt indiuiduo poſito in medio: erit manifeſtum, & quod remotum eſt ab illo, eſt dubitabile & latens: & quanto magis re mouetur ab indiuiduo, tantò magis latet. Etiterum oportet experimentatorem obliquare pergamenum in hoc ſtatu, ita ut ſecet lineam poſitam in latitudine ſuper aliquod punctum alterms eius partis: & ſit parua obliquatio: & dirigat pupillam ad indiuiduum poſitum in medio: tunc quidem uidebit ſcripturam, quæ eſt in pergameno latentiorem, quàm cum erat facialis. Deinde obliquet plus pergamenum: & dirigat pupillam ad indiuiduum poſitum in medio: tunc quidem uidebit dcripturam dubitabilem, non manifeſtam, nec legibilem. Deinde oportet experimentatorem cooperire alterum uiſum, & inſpicere uno uiſu: & uertat pergamenum in ſua prima poſitione: & erigat ipſum ſuper partem lineæ poſitæ in latitudine, quæ ſequitur uiſum inſpicientem: & dirigat pupillam unius uiſus ad indiuiduum poſitum in medio: tunc quidem comprehendet etiam ſcripturam, quæ eſt in pergameno, & uidebit illam, quæ eſt prope indiuiduum, manifeſtiorem remota, & uidebit illam, quæ eſt remotiſsima ab indiuiduo, dubitabilem, & non legibilem. Deinde obliquet pergamenum ita, ut ſecet lineam poſitam in latitudine ſuper punctum partis, ſuper quam erat erectũ, & inſpiciat indiuiduum poſitum in medio, illo eodem uiſu: tunc quidem uidebit ſcripturam, quæ eſt in pergameno, dubitabilem, & illegibilem magis, quàm cum pergamenum erat faciale. Deinde obliquet pergamenum magis paulatim ac paulatim, & uidebit, quòd quantò magis obliquatur pergamenum, tantò magis latebit ſcriptura. Apparet ergo exhac conſideratione, quòd uiſum, quod eſt faciale, eſt manifeſtius uiſo obliquo: quamuis uiſum non fuerit ſuper axem radialem, fed extra ipſum. Viſum enim quando multùm eſt obliquum, latet multùm, licet non ſit ſuper axem radialem, ſiue uiſio ſit utroque uiſu, ſiue uno tantùm. Et iterum oportet experimentatorem auſerre indiuiduum à tabula: & erigere pergamenum ſuper extremum tabulæ: & ſuperponere finem erus fini latitudinis tabulæ, qui eſt c d: & dirigat pupillam utroq uiſu ad medium pergameni: quoniam tunc inueniet ſcripturam manifeſtam & legibilem. Deinde obliquet pergamenum ita, ut ſecetlatitudinem tabulę ſuper punctum z, quod eſt in medio latitudinis tabulę, & dirigat pupillam utroque uiſu ad medium pergameni: tunc quidem uidebit ſcripturam latentiorem, quàm prius. Deinde addat in obliquatione pergameni paulatim & paulatim: & uidebit ſcripturam latére paulatim & paulatim, adeò, utſi obliquatio pergameni fuerit maxima: uideat ſcripturam ualde latentem in eadem diſpoſitione, in qua erat, quando conſiderabatur in medio tabulæ. Et ſimiliter ſi conſiderauerit ipſum in hoc loco uno uiſu. Deinde oportet experimentatorem ponere indiuiduum ſuperpunctum z, & erigere pergamenum ſuper alteram partem latitudinis, apud extremum tabulæ, ſicut fecit in medio tabulæ: & dirigat pupillam ad indiuiduum poſitum in medio, & intueatur pergamenum, & conſideret ſcripturam: tunc enim uidebit diſpoſitionem, ſicut uidebateam, quando erat in medio tabulæ, ſiue conſideretur utroque uiſu, ſiue uno. Deinde oportet experimentatorem etiam experiri ſchedulas paruas, quas præ diximus, apud extremum tabulæ, & uidebit diſpoſitionem in eis, ſicut cum erant in medio, ſcilicet, quòd pars, quæ eſt in media ſchedula, eſt manifeſtior parte, quæ eſt in ſchedula remota à medio: & quantò ſchedula magis eſt remota à medio, tantò magis latebit pars. Sed tamen uidebit, quòd remotio à medio, apud quam latet pars po ſita in extremo, quando conſideratio fuerit apud extre mum tabulæ, eſt proportionalis ad remotionem à medio, apud quam latet pars poſita in extremo, quando conſideratio fuerit in medio tabulæ: eſt enim ſecundum remotionem radiorum exeuntium ad extremum ab axe. Proportio igitur remotionis, apud quam latet forma poſita in extremo, à forma poſita in medio, ad remotionem formæ poſitæ in medio, eſt eadẽ proportio in conſideratione apud mediũ tabulæ, & in conſideratiõe apud extremũ eius. Et ſimiliter etiã ſi experimẽtator abſtulerit tabulã; & poſuerit pergamenũ, page 87 in quo eſt ſcriptura in maiore diſtantia, quàm longitudo tabulæ ſit, & ubi poſsit legere ſcripturam: & fuerit faciale uiſui: & intueatur ipſum: deinde obliquauerit ipſum in ſuo loco: inueniet ſcripturam latêre: & ſi magis obliquauerit, magis latebit, ita quòd ſi multùm obliquauerit ipſum, adeò ut poſitio eius ſit propin qua poſitioni radiorum exeuntium ad medium eius: tunc uidebit ſcripturã in pergameno latentem ualde, adeò, ut non poſsit legi: & hoc uidebit, ſiue conſideretur utroque uiſu, ſiue uno tantùm. Et ſimiliter cum fixerit aliquam ſchedularum paruarum in loco oppoſito ui ſui remotiore, quàm ſit longitudo tabulæ: & poſuerit ipſam facialem uiſui: & direxerit pupillam ad ipſam utroque uiſu: & poſuerit aliam ſchedulam obliquam ſuper illam, aut dextrorſum aut ſiniſtrorſum: & erexerit eam ita, ut ſit facialis: inueniet eam latentiorem. Deinde ſi aliquis mouerit ſecundam ſchedulam, & remouerit eam paulatim & paulatim à ſchedula, ad quam dirigit pupillam: inueniet, quòd forma partis, quæ eſt in ſchedula, quæ eſt in extremo, quantò magis illa remotior eſt à ſecunda ſchedula, tantò magis latet, adeò ut fiat illegibilis omnino. Et ſimiliter ſi conſiderauerit has duas ſchedulas, uno uiſu: inueniet talem diſpoſitionem.

◉17. Viſibile uiſui directũ, certißimè uidetur: obliquũ tantò minus, quantò obliquius. 33 p 4.

◉DEclaratur ergo exiſtis conſiderationibus omnibus, quòd manifeſtiſsimum uiſibilium in omuibus remotionibus eſt illud, quod eſt ſuper axem radialem: & quòd illud, quod eſt propinquius axi, eſt manifeſtius remotiore ab ipſo: & quòd uiſum remotum ab axe maxima re motione, eſt dubitabilis formę, nõ certificabilis, & indifferenter, ſiue uiſio ſit uno uiſu, ſiue utroq. Amplius etiam quòd uiſum faciale eſt in omnibus remotionibus manifeſtius uiſo obliquo: & quòd quantò magis poſitio uiſi appropinquat poſitioni faciali, tantò erit manifeſtius: & quòd uiſum obliquum ſuper lineas radiales obliquatione maxima, habet formam multùm dubitabilem, & nõ certificatam à uiſu, ſiue uiſio ſit uno uiſu, ſiue utroq, & ſiue uiſum ſit ſuper axem, ſiue extra axẽ. Quare uerò uiſum multùm obliquum ſit dubitabilis formę, licet remotio eius ſit mediocris, & licet magnitudo ſit comprehenſa, ſecundum quod eſt: & quare uiſum faciale ſit manifeſtius obliquo, hæc eſt: quia forma uiſi multùm obliqui inſtituitur in ſuperficie uiſus cõgregata propter ſuam obliquationem. Quoniam cum uiſus fuerit multùm obliquus, tunc angulus, quem ſubtendit uiſum ſuper centrum uiſus, erit paruus, & pars uiſus, in qua inſtituitur forma illius uiſi, erit minor multò parte, in qua inſtituitur forma illius, ſi fuerit faciale uiſui, & partes eius paruæ ſuſtentantur apud ui ſum angulis inſenſibilibus, propter maximã obliquationem. Pars enim parua cum multùm fuerit obliqua: tunc duæ lineæ exeuntes à centro uiſus ad extrema illius partis, fient quaſi una linea. Quapropter ſentiens non comprehendit angulum contentum inter eas, neque partem, quam diſtinguit ex ſuperficie uiſus. Et uiſum multùm obliquum erit dubitabile, quia forma eius, quæ infigitur in uiſu, erit congregata maxima congregatione, & partes eius paruæ erunt inſenſibiles, & ideo forma eius erit dubitabilis. Et ideo ſi in huiuſmodi uiſo fuerint ſubtiles intentiones, non com prehendentur à uiſu propter latentiam ſuarum partium paruarum, & propter congregationem formæ. Viſum autem faciale eſt è contrario. Nam forma eius, quæ inſtituitur in uiſu, erit ordinata ſecundum quod eſt in ſuperficie uiſi, & partes eius paruæ, quæ poſſunt com prehendi à uiſu, erunt manifeſtæ & ordinatæ in ſuperficie uiſus ſecundum ſuam ordinationem in ſuperficie uiſi: & tunc forma erit manifeſta, & non dubitabilis. Et uniuerſaliter intentiones ſubtiles, & partes ſubtiles, & ordinatio partium uiſi non comprehenduntur à uiſu uera comprehenſione, niſi cum forma imprimitur in ſuperficie membri ſentientis, & inſtituitur quælibet pars eius in parte ſenſibili ſuperficiei membri ſentientis. Et cum uiſum fuerit multùm obliquum: tunc forma eius non imprimetur in uiſu, neque formæ aliquarum partium paruarum infigentur in parte ſenſibili uiſus. Hoc enim non fit, niſi quando uiſum fuerit faciale, aut quando obliquatio eius fuerit parua, & fuerit remotio eius ſimul ex remotionibus mediocribus, in reſpectu remotionum, quæ ſunt in illo uiſo. Comprehenſio uerò magnitudinis uiſi obliqui multùm, ſecundum quod eſt, cum fuerit in remotione mediocri, licet obliquatio eius ſit maxima: non eſt ex ipſa forma uiſi, quæ inſtituitur in uiſu, tantùm, ſed ex ratione extra formam, ſcilicet ex hoc, quòd comprehendens comprehendit diuerſitatem duarum remotionum extremorum eius, cum hoc, quòd comprehendit menſuram formæ. Et cum uiſus comprehenderit diuerſitatem remotionis duorum extremorum uiſi multùm obliqui, & comprehenderit differentiam maximam inter eas: ſtatim uirtus diſtinctiua imaginabitur poſitionem il lius uiſi, & comprehendet menſuram eius ſecundum diuerſitatem remotionum duorum extremorum eius: & ſecundum menſuram partis, in qua inſtituitur forma: & ſecundum menſuram anguli, quem ſubtenditilla pars apud centrũ uiſus, non ſolum modò exipſa forma. Et cũ uirtus diſtinctiua cõprehenderit diuerſitatẽ duorũ extremorũ uiſi multũ obliqui, & cõprehẽderit obliquationẽ eius: ſtatim percipiet congregationẽ formę. Cõprehendit ergo menſurã eius, cũ ſenſerit quantitatẽ obli quationis eius non ſecundum menſurã formæ, ſed ſecundũ poſitionẽ eius. Et partes paruæ & ſubtiles intentiones, quæ ſunt in uiſo, non poſſunt comprehendi ratione, ſi uiſus non ſenſerit illas par tes, aut illas intentiones. Latentia igitur formæ uiſi accidit ex congregatione formæ eius in uiſu, & ex latẽtia partiũ eius paruarũ. Et apparẽtia formæ uiſi cũ fuerit in remotione mediocri, eſt propter impreſsionẽ formę in uiſu, ſecũdũ q eſt, & propter hoc, quòd ſentit uiſus partes eius paruas. Quare igitur forma uiſi maximè obliqui ſit dubitabilis, forma aũt uiſi facialis ſit manifeſta, declaratum eſt. His aũt declaratis, incipiẽdũ eſt à ſermõe de deceptiõe uiſus, & declarãdę cauſſę & ſpecies earũ.

page 88

◉De cavssis, qvibvs visvi accidit deceptio. Cap. III.

◉18. Ad uiſionem perficiendam octo neceſſaria ſunt: quorum quodlibet ad uitandum allucinationes, uiſibili ſymmetrum eſſe oportet. 1. 2. 13. 14. 15. 16. 19. 56 p 3. 1 p 4. Vide 36 n 1.

◉DEclaratum eſt in libro primo [36 n] quòd ad hoc, ut formas corporis uiſi directè uiſus com prehendat, neceſſaria eſt quorundam aggregatio, quæ ſunt Longitudo: Oppoſitio: Lux non multùm debilis: Soliditas corporis: Magnitudo eiuſdem: Raritas intermedij aeris: ſi enim adfuerit alicuius horum defectus, non erit uiſus. Planum eſt etiam exlibro ſecundo [12. 13. 20 n] quòd nihil poteſt uiſus comprehendere ex corporibus, niſi in tempore. Tẽpus igitur eſt unum eorum, quæ neceſſaria ſunt ad hoc, ut fiat uiſus. Similiter infirmitas oculi impedit uiſum: quare ſanitas erit unum neceſſariorum. Amplius iam explanatum eſt in parte præcedente [15. 17n] quòd corpus multùm elongatum ab axe, occultatur uiſui: & ſi multùm tunc fuerit declinatum, non plenè comprehendetur. Neceſſarius ergo eſt ſitus ad complementum uiſus, cum non plena fiat comprehenſio, niſi in ſitu determinato. Sunt ergo octo neceſſaria ad operationem uiſus, Longitudo: Situs: Lux: Magnitudo corporis: Soliditas: Raritas aeris: Tẽpus: Sanitas uiſus. Et quodlibet iſtorum latitudinem habet proportionatam ad rem uiſam. Verbi gratia, corpus aliquod ab aliqua diſtantia plenè comprehenditur, ab alia non plenè: & inter illas diſtantias eſt latitudo magna, in qua fit plena comprehenſio illius corporis, quæ eſt latitudo longitudinis, reſpectu tanti corporis, & ſecundum quod maius fuerit corpus, maior erit latitudo diſtantiæ eius. Pari modo cum magna fuerit corporis alicuius declinatio:non comprehendentur notæ, uel particulæ, quæ ſunt in eo: ſi autẽ in eadem declinatione uideatur corpus, in quo maioris quantitatis notæ, uel partes minus minutę fuerint: comprehendentur: in minore autem declinatione corporis primi, uidebuntur eius minutiæ: & eſt inter has declinationes latitudo. Similiter corpus paruum circa axem ſitum uidetur: mul tùm elongatum, occultatur: & in eadem elongatione corpus maius uidebitur. Palàm ergo, quòd ſitus habet latitudinem proportionatam ad corporis magnitudinem & minutias eius. Lucem planum eſt habere latitudinem: fortitu do enim lucis cum magna fuerit, obfuſcat apparentiam corporis: & ſimiliter etiam eiuſdem debilitas: ſed erit corporum apparentia in lucibus intermedijs. Præterea in luce aliqua quædã partes corporis cõprehenduntur, & in eadẽluce aliæ minutiſsimæ abſconduntur, quæ in luce maiore uiderẽtur. Eſt ergo latitudo lucis proportionata ad magnitudinẽ corporis. Magnitudo corporis habet latitudinẽ: Si enim partes rei uiſæ nõ fuerint proportionales totali: occultabũtur uiſui: ſi uerò fuerint ꝓportionales, & corpus totale fuerit modicũ, adhuc abſcondentur. Vnde in auibus & animalibus minutis particulas aliquas nõ percipimus, licet ſint proportionales eis: Si aũt magnũ fuerit corpus uiſum, & partes eius ꝓportionales: nõ latebũtuſqueadeò. Eſt igitur latitudo magnitudinis rei uiſæ proportionata ad totale corpus, cuius pars fuerit. Soliditas aũt habet latitudinẽ ꝓportionatã ad rem uiſam. Si enim in corpore aliquo coloracutus fuerit: licet paucæ ſoliditatis: uideri poterit, quòd eadẽ ſoliditate manẽte nõ accideret, ſi color eſſet obtuſus. Raritas aeris habet latitudinẽ. Si enim uiſui & ſcripturæ interponatur aer parũ ſolidus, ut flãma uel fumus, ſcriptura nõ diſcernetur, pergamenũ tamẽ uidebitur: & ſic in huiuſmodi alijs. Eſt ergo proportionata hæc latitudo ſecũdũ uiſa. Tempus habet latitudinẽ. Si quis enim per foramen inſpiciat corpus, quod ſtatim tranſeat, non percipietur. Similiter motus trochi (quia uelociſsimus) in tempore multùm paruo non attenditur. Similiter accidit in motu multùm paruo. Sanitas habet latitudinem. In quadam enim infirmitate minutiæ corporis uiſi ab ſconduntur, in minore percipiuntur. Et generaliter quilibet ſitus, in quo non uerificatur forma rei uiſæ, ſicut eſt in ueritate, eſt ſitus egreſſus à remperantia ad rem uiſam illam proportionata. Egreditur autem ſitus rei uiſæ à temperamento in longitudine: uel propter maximum longitudinis excrementum: uel maxi mam eius diminutionem. In ſitu ſit egreſsio à temperantia per maximam ab axe elongationem: per ſitus corporis reſpectu duorum uiſuum diuerſitatem: per maximam eius decliñationem. In luce egreſſum à temperantia efficit fortitudo maxima eius, uel debilitas nimia. In magnitudine diminutio quantitatis rei uiſæ. In ſoliditate raritatis intenſio. In aere nimia eius ſpiſsitudo. In tèmpore minima eius duratio. In ſanitate debilitas uiſus maxima, uel eius immutatio ſecundum ægritudinem. Habet autem temperamentum latitudinem, quæ ſic patebit. Viſo aliquo corpore, & paululum à uiſu elongato uel adducto: dum uidetur diſtans à ueritate inſenſibili proportione, adhuc eſt de temperamento: & ita donec proportionalis ſit, & ſenſibilis apparentiæ mutatio. Menſuratur etiam temperamenti latitudo in quolibet iſtorum ſecundum proportionem eius ad alia ſeptẽ: & ſecundum colorem & partium corporis paruitatem. Igitur latitudo temperamenti longitudinis attenditur, & ſecundum colorem & ſecundum minutias, quæ in corpore fuerint, & ſecundum lucem, & ſexalia, quæ dicta ſunt. Secundum coloris uarietatem: quoniam corpus fortis & acuti coloris, à maiore longitudine percipitur, quàm obſcuri & debilis. Vnde latitudo temperamenti longitudinis maior, eſt proportionata magis ad colorem fortem, quàm ad debilem. Similiter ſi fuerint in corpore uiſo notæ notabiles, à maiore longitudine comprehendentur, quàm ſi multùm paruæ. Vnde maior longitudinis temperantia, reſpectu partium corporis notabilium, quàm reſpe ctu minutarum. Pari modo maius eſt temperamẽtum longitudinis ad rectam corporis oppoſitio page 89 nem proportionatum, quàm ad eius declinationem. Similiter erit maius ſecundum propinquitatem corporis ab axe, quàm elongationem. Eodem modo maior eſt temperamenti longitudinis latitudo in fortiluce, quàm in debili. Et maior, ſi corpus uiſum fuerit magnum, quàm ſi paruum. Similiter corpus multùm ſolidum à maiore longitudine percipitur, quàm minus ſolidum. Vnde ſoliditati corporis proportionatur longitudinis temperamentum. Ad qualitatem aeris proportionatur temperamentum longitudinis: quoniam ſpiſsitu do aeris ab aliqua longitudine corpora uiſui abſcondit, quæ ab eadem, uel à maiore longitudine, claritas exponit. Temporis quantitati proportionatur temperamentum longitudinis. Quoniam in tempore aliquo motus corporis percipitur ab aliqua longitudine, & à maiore percipietur in maiore tempore. Pari modo in aliquo ſtatu ſanitatis uiſus, in maiore longitudine uidebitur corpus, quàm in minore. Similiter menſuratur temperamentum ſitus, ſecundum proportionem factam ad longitudinem, ad colorem, ad minutias corporis, ad lucem, & ad alia, quæ enumerauimus. Et tu conſidera, & ſingulis adapta, & uidere poteris facile: & eodem modo proportionabis temperamentum cuiuslibet iſtorum ad omnia alia, & uidebis, quod dictum eſt per ſingula. Quando ergo ſingula eorum, quæ enumerata ſunt, fuerint in latitudine temperamenti ſui: apparebit ueritas formæ rei uiſæ, ſicut eſt in re: quando autem non apparet forma, ſicut eſt in ueritate, egreſſum eſt uel aliquod prædictorum à temperamento, aut plura eorum. Igitur cauſſa, quare erret uiſus in comprehenſione formarum, nõ eſt, niſi egreſſus alicuius prædictorum à temperamento, aut plurium. Et hæc dicenda in hac erant parte.

◉De distingvendis erroribvs viſus. Cap. IIII.

◉19. In uiſione erratur aut ſolo uiſu: aut anticipata notione: aut ſyllogiſmo.

◉PLanum eſt ex libro ſecundo [10 n] quòd comprehenſio rerum fit per ſenſum, ſcientiam, ſyllogiſmum. Cum autem accidit error in his, quorum fit comprehenſio perſolum ſenſum: ſcimus quòd eſt error ſenſus tantùm. Cum uerò in ijs, quæ per ſcientiam comprehendit, quis errauerit: in ſcientia tantùm erit error. Si uerò in his, quæ per ſyllogiſmum comprehenduntur, er ret quis: erit error in ſyllogiſmo tantùm. Senſus acquirit lucem & colorem tantùm, ſicut dictum eſt [17 n 2.] Scientia uero prætendit ea, quæ prius ſunt uiſa & in uiſu habita, ut lux ſolis cognoſcitur, quòd plurimùm uiſa ſit, & inter lucem ſolis & lunæ diſcernitur: & licet, fiat comprehenſio lucis per ſenſum tantùm: tamen per ſcientiam accidit diſtinctio lucis. Similiter accidit per ſcientiam notitia figurarum, ut trianguli, quadrati, circuli, & aliarum ſimilium. Similiter notitia aſperitatis, læuitatis, umbræ, decoris, & ſimilium. Per ſyllogiſmum fit comprehenſio eorum, quæ ſuprà explanauimus, licet ea non plurimùm nouerit ſenſus. Omnis autem comprehenſio rerum con tinetur ſub aliquo horum trium modorum: & cum error accidit in comprehenſione formarum, non accidit, niſi in aliquo iſtorum. Accidit error ſenſui, ſi corpus, in quo ſit multa colorum particularium diuerſitas, occurrat uiſui ſub luce multùm debili, ut ueſtis aliqua diuerſis coloribus & mi nutis picturata, apparebit unius coloris. Et erit error in ſenſu propter lucem à temperamento ſuo egreſſam, cæteris a temperantia non egreſsis. In ſcientia error accidit, cum in magna longitudine uidetur aliquando homo notus, æſtimatur eſſe alius, ſimiliter cognitus: unde ab aliqua longitudine uidens fratrem, putat ſe uidere patrem, uel aliquem in hunc modum. Et eſt error in ſcientia, propter egreſſum ſolius longitudinis à temperamento. In ſyllogiſmo accidit error, ut quando motis nubibus, æſtimatur eſſe lunæ motus. Et accidit error iſte ex intemperata longitudine. Quoniam quando uiſilongitudinis eſt temperantia, non euenit ita: ut baculum fundoaquæ infixum, & aquam ſupereminentem, in motu etiam immotum uidemus, & motum tranſeuntis aquæ percipimus. Accidit autem error prædictus in motu lunæ, cum nubes fuerint multæ & continuæ. Et cauſſa eius eſt: quoniam ſicut patuit ſuperius, [49 n 2] non comprehenditur motus, niſi per acceſſum alicuius ad aliquid, uel receſſum conſideratum. Cum ergo paucitas fuerit nubium: poſſumus diſcernere motus earum propter uniuſcuiuſq ad ſtellam aliquam acceſſum apparentem, aut receſſum: cum uerò cœlum nubibus fuerit coopertum, propter continuitatem earum non diſcernimus motum, ueruntamen lunam modò in una parte uidemus, modò in alia: unde ipſam motu celerrimo moueri concludimus. Eodem modo erit error per ſitum à temperamento egreſſum, & per unum quodque octo ſuprà dictorum in comprehenſione per ſenſum, per ſcientiam, & per ſyllogiſmum.

◉De qvalitatibvs deceptionvm visvs, qvae fiunt ſolo ſenſu. Cap. v.

◉20. Erratur ſolo uiſu in luce & colore, propter ſingulorum uiſionem perficientium aſymmetriam. 156 p 4.

◉EX prædictis palàm, quòd non fit comprehenſio per ſenſum, niſi lucis & coloris tantùm. Non ergo error accidit ſenſui, niſi in luce & coloretãtùm. Nec accidit perlucem aut colorem, niſi propter intemperatam debilitatẽ eius aut fortitudinem: uel propter colorum minutorũ & page 90 debilium diuerſitatem. Et hæc colorum diuerſitas in luce debili uenitad oculum, tanquam aliquid obſcurum aut tenebroſum: & etiam in luce forti, quando ſubſtantia colorum fuerit ualde parua. Longitudo inducit errorem ſenſus, cum temperata fuerit elongatio corporis à uiſu, & fuerint in corpore partes minutę in coloribus diuerſę, ad quas prop ortionata partiũ elongatio fit intempera ta: apparebit enim corpus illud unius coloris tantùm: quoniam extra temperantiam eſt longitudo, reſpectu particularium, licet omnia alia conueniant in temperantia. Et eſt error iſte ſenſualis, cum ſenſus ſit comprehenſiuus coloris. Situs ſenſum errare facit, cum maxima fuerit corporis uiſi declinatio: occultabuntur uiſui minutæ eius particulæ. Et ſi in partibus minutis fuerit colorum diuerſitas: apparebit in totali corpore colorum unitas. Et accidit error propter ſitũ tantùm. Quia oppoſito corpore uiſui, in ſitu recto, alijs (ſicut ſunt) immotis, percipientur etiam partes corporis & coloris, cum ſolus ſitus egreſſus ſit à temperamento. Idem error accidit ex ſitus intemperantia, cum elongatio partium minutarum ab axe fuerit magna. Lux multùm debilis errorem facit, abſcondit enim uiſui particulas corporis, & prætendit unitatẽ tenebroſi coloris: & ſi lux ad temperãtiam reduceretur: diuerſitas colorum aut diminutio partium non occultaretur: quoniam lux ſola extra temperantiam eſt ſita. Magnitudo errorem inuehit. Cum enim partes corporis minutiſsimæ diſsimiles fuerint in totali colore: latebunt uiſum partes illæ propter ſuam paruitatem, & ſimiliter corum colores: & apparebit color unicus in corpore, magnitudine ſola extra temperantiam ſita: quod nõ appareret, ſi paruitas partiũ extra tẽperamentũ non exiret. Soliditas cauſſa eſt erroris ſem ſualis, ſi remiſſa fuerit ſoliditas, ut in cryſtallo:unde cum ei ſupponitur corpus coloratum, uidetur cryſtallus colore illo affecta, propter ſoliditatis paruitatem à temperamento egreſſam: quod non accideret, ſi cryſtallus magis ſolida eſſet. Ex raritate aeris procedit error ſenſualis: cum intercidit inter uiſum & corpus oppoſitum, flamma, licet fortis coloris ſit corpus uiſum: uidebitur tenebroſum. Et ſola raritas aeris egreſſa eſt temperamentum. Tempus eſt cauſſa erroris: quoniam ſi ſubitò ſuper corpus diuerſorum colorum fiat uiſus directio: apparebit color ſingularis, donec prolongetur inſpectionis duratio: luce dico, ſub qua comprehenditur corpus, non forti. In luce enim debili non ſtatim immutatur uiſus ſecundum quemlibet colorum particularium: quod accideret in luce forti. Viſus aliquan do errorem prætendit: Luce enim forti in uiſum cadente: læditur uiſus, & ſtatim ad colorem alicuius corporis conuerſus, ipſum tenebroſum recipit, donec paululum ſteterit, & læſio receſſerit. Pari modo cum aderit oculi infirmitas: occultabitur uiſui colorum ueritas. Vnde error eſt ex ſola uiſus qualitate à temperamento recedente. Patet ergo, quòd accidanterrores uiſui ſecundum quo dlibet prædictorum conſiderati. Et acciduntin ſenſu tantùm: cum ex ſolo ſenſu fiat comprehenſio colorum.

◉De qvalitatibvs deceptionvm visvs, qvae fiuntin ſcientia & cognitione. Cap. VI.

◉21. Erratur anticipata nõtione: cum forma anticipata, obiecto uiſibili perperam aßimilatur, propter ſingulorum uiſionem perficientium aſymmetriam. 155 p 4.

◉DIctum eſt in ſecundo libro, [14. 67 n] quòd non niſi per ſcientiam fit definitionis rei acquiſitio. Peruenit enim definitio ex ſimilitudine uel diſsimilitudine alicuius rei cũ alia, in communi forma. Et proprium eſt ſcientiæ communicare rem uiſui præſentem cum re prius uiſa in ſorma recepta: & ex hac communicatione acquiritur definitio rei cuiufcunque. Diuerſificatur autem ſcientia in ſcientiam ideæ uniuerſalis, aut ſingularis, aut utriuſque. Et omnis error ſcientiæ erit error in aliquo iſtorum, aut in utroque. Cum ergo res aliqua, aut alia, aut alterius ſpeciei apparet, quàm ſit in rei ueritate: erit error in definitionis aſsignatione. Nec accidit error iſte, niſi aliquod prædictorum fuerit extra temperamentum. Error ſcientiæ in longitudine erit: ſi à lon gitudine magna uideatur homo notus: apparebit forſitan eſſe alius uidenti notus. Vnde aliquando uidens Petrum, uiſum dicit eſſe Martinum, cum conſtet utrumq ei eſſe notum. In forma communi erit error: ſi quis ab aliqua longitudine uideat equum, & puter ſe uidere aſinum. In utraque formarum, ſcilicet ſingularis & cõmunis, eſt error: ut ſi quis à longitudine maxima uideat equum ſibi notum, & æſtimet ſe uidere aſinum ſibi cognitum. Pari modo accidit error in arboribus triplex: in indiuiduis: in communibus formis: in utriſque. Vnde aliquando una amygdalus æſtimatur alia: aliquando à longitudine magna pyrus æſtimatur amygdalus: aliquando pyrus Petri, creditur amygdalus Martini. Eadem triplicitas erroris ex longitudine accidit plurimum in ueſtibus, lapidibus, & alijs. Aliquando uidetur res ignota, & contingit error in ſcientia: ſicut ſi aliquis uiderit ignem longè remotum in aere, æſtimat forſitan ſe ſtellam uidere. Planum autem, quemlibet errorem prædictum cadere in ſcientiam, cum in eo fiat aſsignatio definitionis rei uiſæ, quæ non eſt in ea, in ueritate. Palàm etiam, quòd accidit error præfatus exlongitudine extra temperamentum exeunte. Ea enim ad temperamentum reducta, alijs erroris cauſsis (ſicut ſunt,) manentibus, non accidit error in ſcientia prædictus. Situs errorem infert ſcientiæ, cum corpus aliquod multùm fuerit elongatũ ab axe: non erit certa formæ cõprehenſio. Vnde ali quando in hoc ſitu Petrus æſtimabitur Martinus, aliquãdo equus æſtimabitur eſſe aſinus. Et in hac incertitudine forſan eligetur ueritas, forſan falſitas. Cum enim in hoc ſtatu incertum ſit iudiciũ: caſualis electio erit. Ac page 91 cidit autem error ex intemperamento ſitus: quoniam ipſo ad tẽperantiam reducto, non errabit iudicium ex ſcientia ſumptum. Pari modo in magna corporis declinatione non uerificantur particulæ minutæ. Vnde accidit in hoc ſitu error figuræ, coloris, magnitudinis. Forſan enim quadratum uidetur circulare: & ita error in quantitate & colore. Egreſsio lucis à temperamẽto errorẽ inducit ſci entiæ. Debilitas enim lucis nimia errorem infert formę. Vnde accidit error in crepuſculis, in anima libus, ueſtib. arboribus, ſcilicet triplex, uel in indiuiduo, uel in ſpecie, uel in utroq:[?] quod non accideret in temperata luce. Amplius ſi fuerit egreſsio lucis à temperamento proportionato uiſo, oppo ſito uiſui: accidet error prædictus, licet non ſit intemperata in ſe lux: ſicut euenit in quadam aue ara bicè aluerach dicta: non enim uideri poteſt, niſi de nocte: egreditur enim lux à temperamẽto, reſpe ctu illius: percipitur aũt de nocte, ſicut ignis: de die uerò cũ nõ plenè diſcernatur, forſan papilio (cui eſt ſimilis) putabitur. Etaccidit error in definitione rei ex intemperata luce. Quantitas extra temperantiam ſita errare facit ſcientiam. Vn de aliquan do formica præ ſui paruitate æſtimatur muſca tritico innata: & aliquando eadẽ de cauſſa ſinapis granũ reputatur naſturtium. Soliditas à tẽpera mento egreſſa errorẽ efficit, ut cũ cryſtallo cõtinuatur corpus rubeum, alia cryſtalli facie uiſui oppo ſita: æſtimabit uidens colorẽ cryſtalli, eſſe rubedinẽ: unde error eſt ſcientiæ, quia in coloris definitione. Raritas aeris nimis diminuta, erroris eſt cauſſa:unde in eius ſpiſsitudine fit error in rei defini tione. Similiter ſi oculo & corpori uiſo interponatur corpus, cuius raritas extra temperantiam eſt, reſpectu aeris tẽperatæ raritatis, ſicut eſt uitrum: æſtimabitur color corporis oppoſiti mixtus ex co lore proprio & colore uitri. Et ita eſt error in coloris definitiõe. Pari modo ſi anreponatur oculo pã nus multũ rarus, & poſt illũ uideatur corpus: apparebit color corporis mixtus. Sed oritur quæſtio, quomodo poſt pãni oppoſitionẽ appareat coloris corporis mixtura, cũ partiales corporis colores accedãt ad oculũ non niſi per pãni foramina: & ex pãno nõ accedat ad oculũ color, niſi ex filis eius, per quę non tranſeunt colores corporis. Et huius rei ueritas eſt Quod licet partiales corporis colo res ſigillatim ueniant, & in ſual loca cadãt, nec commiſceantur filorum coloribus, ſed filorum colores ſint ab eis ſeparati intra uiſum & extra, nec ſit ibi aliqua confuſio: tñ quia ualde propinqua ſunt puncta, in quæ incidunt color corporis ſuperficialis & color fili (cum non ſit diſtantia ſenſibilis inter ea) uidentur quaſi punctum: unde colores ibi apparent unus ex eis mixtus. Si uerò magna fuerint panni foramina, diſcernetur & panni & coloris corporis ueritas ſine mixtura. Et quantò compreſsior fuerit foraminum ſtrictura, tantò uerior apparebit mixtura. Vnde uiſo corpore poſt pannum lanæ, uidebitur mixtura colorum plurimùm conſonans colori filorum. Foramina enim panni lanei in ſe ſunt ſtricta, & quoniam pilis teguntur, efficiuntur ſtrictiora. Similiter cum aliquis ioculator facit imagines ligneas moueri, umbræ earum inſpicienti per pannum, (ſicut ſolet fieri) lineum ſubtilem, apparebunt aues, aut animalia form is imaginum conſona. Nec accidit error iſte in definitionis aſsignatione, niſi ex raritatis aeris diminutione. Temporis diſtantia extra temperamentum erroris ſcientiæ eſt cauſſa. Si quis enim per foramen inſpiciat corpus tranſiens ueloci motu, non plenè acquirit formam corporis. Vnde accidit error in indiuiduo, in ſpecie, in utroque, ut in equis, hominibus & arboribus. Similiter etiã accidit ſine foramine, ut ſi quis ſubitò aliquid uideat, quod ſtatim à uiſu recedat, errabit in comprehenſione illius formæ: unde forſan erit error in ſpecie, in indiuiduo, uel in utroque. Et erit error iſte ex ſolo tempore. Viſus ſolus errorem facit: ſi lux ſolis fortiter deſcendat ſuper colorem uiridem fortem, uel intenſam rubedinem, adhibito uiſu lædetur: & cum aliquid deinde inſpexerit: aliud ei, quàm ſit in ueritate, apparebit, aut alterius coloris, propter præſentiam læſionis. Et modo ſimili accidunt errores plurimi. Pari modo in oculorum ægritudine aliquando equus apparet aſinus. Et accidit error triplex prædictus & in pluribus. Et planũ eſt, errorẽ eſſe in ſcientia, exſola immoderatione uiſus. Plani ergo ſunt errores, qui in uiſu ſcienti‡ accidunt ſecundum ſingulas erroris uiſus cauſſas.

◉De qvalitatibvs deceptionvm visvs, qvae accidunt in ſyllogiſmo & ratione. Cap. VII.

◉22. Erratur ſyllogiſmo propter ſingulorum uiſionem perficientium aſymmetriam.

◉PLurima eorum, quorum in uiſu fit comprehenſio, acquiruntur ex ſyllogiſmo, ſicut patuit ex præcedente libro: & præceſsit explanatio eorum, quorum per ſyllogiſmum fit comprehenſio: & quòd exeis occurrat ſenſui compoſitio in ſingulis formis. Cum ergo acciderit error in aliquo illorum: erit error in comprehenſione facta per ſyllogiſmum. Bipertita eſt autem partitio erroris in ſyllogiſmo: aut enim erit in propoſitionibus: aut in earum congregatione. In propoſitionibus triplex: aut enim falſa loco ueræ ſumitur: aut particularis loco uniuerſalis: aut in comparatione propoſitionum erratur. Verbi gratia. Sifuerint in re uiſa partes, quæ appareant, & partes, quæ lateant, quæ tamen comprehenſibiles ſint uiſui: Sim illam figatur uiſus intentio, cum uidentem partes illæ præcedant: ex eis tantùm, quæ in re uiſa acquirit, concludit. Cum etiam concluſiones aliquas, quas rei illi accidentes conſiderat: æſtimat eas accidere ei expartibus eius apparentibus: quoniam non mſi eas computat. Cum uero intuitus diligentiam in re uiſa figit, partes prius latentes percipit, & errorem cognoſcit. Enumerabo igitur errores eorum, quæ comprebendit uiſus per ſyllogiſmum, quæ numero ſunt uiginti duo, ut ſic pateant errores in ſyllogiſmo. page 92 Et hæc erit enumeratio ſecundum unam quam que octo cauſſarum prius dictarum, & primò ſecundum longitudinem.

◉23. Diſtantia immoder ata cre at errores in ſingulis uiſibilibus ſpeciebus. In remotione. 16 p 4.

◉DIco ergo, quòd longitudo egreſſa à temperamento errare facit uidentem in longitudine: ſicut accidit, cum quis arbores ualde remotas inſpexerit, licet plurimùm diſtent inter ſe, uidebuntur tamen quaſi coniunctæ, aut ſaltem æſtimabuntur ſibi propinquæ. Ob eandem cauſſam euenit, ut ſtellæ aliquando reputentur quaſi coniunctæ, licet plurimùm diſtent in ueritate. Ob hoc ſtellæ erraticæ æſtimantur ab hominib. in eadem ſuperficie cum fixis, licet plurimùm elongatę ſint ab eis. Eſt ergo error in longitudine propter egreſſum longitudinis à temperantia. Et eſt error iſte in ſyllogiſmo, cum longitudin is tantùm per ſyllogiſmum fiat comprehenſio.

◉24. In ſitu. 44. 59. 61. 62. 97 p 4.

◉LOngitudo extra temperantiam, ſitus errorem inducit: quoniam à tali longitudine corpus declinatum apparebit rectum: & ob hoc corpus quadratũ in hac lõgitudine declinatũ, uidebitur oblongum. Eodẽ modo oblõga apparebit circularis forma in hac longitudine declinata. Nec accidit error iſte, niſi ex declinationis occultatione, quę latet in tanta lõgitudine. Si enim appareret declinatio, nõ eſſet aſsignare, quare occultaretur ueritas corporalis formę. Eſt igitur error in ſolo ſitu ex lõgitudinis immoderatione. Et quare ignoretur ſitus, eſt hęc ratio. Exceſſus unius radiorũ in latus quadrati cadentium ſuper longitudinem alterius, nõ eſt proportionalis, reſpectu totalis remo tionis corporis à uiſu: proportione dico ſenſibili: unde propter inſenſibilitatẽ exceſſus nõ ęſtimatur maior aliquo aliquis radius. Reputatur uerò oblõga quadrati forma, qñ unũ eius latus nõ declinatũ, reſpectu uiſus, cadit in partem oculi, & in minorem incidit forma lateris declinati, quoniã ſub mi nore angulo. Et erit huiuſmodi minoritatis perceptio, ſecundum quod fuerit quadrati declinatio. Et quoniã non attenditur declinatio, æſtimabitur unũ latus maius alio: quoniã ſub maiore angulo. Proinde forma apparebit oblonga. Pari ratione in circulari forma, una diameter maior apparet alia: unde reputatur oblõga. Et eſt error iſte exintẽperantia longitudinis: quod nõ accideret, ſi tẽperata eſſet. Si uerò lõgitudo, licet intẽperata, non fuerit multũ magna, ſed ualida ſit illius corporis declina tio: perpendet fortaſſe uidens declinationem, ſed non declinationis ueritatẽ: imò minorem æſtima bit quàm ſit, & conferet declinationẽ lateris cum angulo, ſub quo cõprehenditur: unde minor appa rebit quantitas talis quã ſit: unde & ſic reputabitur quadrati forma oblõga, ſed minus quàm prius.

◉25. In ſoliditate & figura. 98. 97. 95. 50. 65 p 4.

◉SVperfluitas longitudinis errorem generat corporeitatis. Corporeitas aũt eſt ex diſpoſitione ſpeciei, & cõprehenditur notitia corporeitatis ex notitia huiuſmodi diſpoſitionis. Cum ergo error acciditin corporeitate, erit in ſpeciei uel ſpecierum diſp oſitione:uelut ſi ſpecies corporis incuruata ex aliqua lõgitudine uideatur plana, aut plana æſtimetur curua. Et hęc apparentia erit in figura. Eſt igitur figura ſpecierũ corporis diſpoſitio. Recipit etiã ſitũ ſpecierũ diſpoſitio: unde corpo reitas includitur ſub figura & ſitu: unde errorem corporeitatis gerit in ſe error ſitus & figuræ. Accidit aũt error figuræ abſque ſitus errore ex longitudinis immoderatione. Verbi gratia, figura multo rum laterum ęqualium, directè oppoſita uiſui in longitudine intemperata, circularis apparet: nõ ob aliud quidẽ, niſi quia anguli figuræ ſunt imperceptibiles uiſui. Longitudo enim illa abſcondit uiſui etiam proportionalia toti, quamuis nõ totum. Eodem erroris tenore ab hac longitudine linea curua æſtimatur recta. Non enim perceptibilis eſt maioritas acceſſus unius lineæ partis incuruatæ ad uiſum, ſuper partis eiuſdem remotioris acceſſum: quia occultatur incuruatio partiũ, licet error non accidit in ſitu lineę illius. Similiter uiſa ſphæra ab hac longitudine æſtimabitur ſpecies plana. Quoniam propin quitas tumoris eius imperceptibiliter propinquitatẽ extremitatũ ab hac longitudine excedit: unde ęſtimatur æqualis partium propinquitas: unde ſpeciei planitudo. Inde eſt, quòd ſol & luna ſuperficiales uidentibus reputantur; quę erronea excluderetur figuræ reputatio, ſi temperata eſſet longitudo.

◉26. In magnitudine. 28 p 4.

◉IN magnitudine corporis erit error ex intemperata lõgitudine: quoniã uidebitur multò minus, quàm ſit in ueritate. Ethuius rei ratio eſt. Quoniã, ut diximus, longitudo intẽperata eſt, quæ par tes proportionales toti proportione etiam ſenſibili abſcondit uiſui. Et cum fuerit occultatio par tium ſenſui perceptibilium: anguli, in quos cadunt, non ſentientur, licet totali angulo proportionales ſint. Vnde cum diſcurrit axis rem uiſam, abſconduntur ei lineæ multę ex ea, & partes multæ. Vn de minor efficitur totalis apparentia. Amplius magnitudo partis alicuius corporis non conſideratur, niſi ſecundum magnitudinem anguli, in quẽ cadit: & magnitudo anguli attenditur ſecundũ par tem in uiſu ſectam: & partis ſectę quantitas æſtimatur ſecundũ duo puncta illius partis terminalia: & puncta illa ſenſibilia ſunt, & parti ſectæ proportionalia. Quoniã à lõgitudine tanta æſtimatur res uiſa ſecundũ fines toti uiſo proportionales: aliter enim non eſſent fines illi ſenſibiles: & fines partis ſectę directè opponuntur finib. partis uiſę proportionalib. Puncta ergo illa partis ſe ctæ terminalia abſcondunt ex re uiſa partes ſenſibiles. Cum ergo incedit axis ſuperſingulas rei partes: ex ſingulis partib. abſconduntur partes ſenſibiles: & ita minor apparet tota rei quantitas. Cum aũt uidetur cor pus à tẽperata long tudine, puncta terminalia partis ſectę ualde ſunt parua, & quaſi inſenſibilia ad page 93 ipſam collata. Fines enim rebus uiſis inſenſibiles eligit in longitudine tẽperata exiſtimatio uidentis: unde non abſconduntur partes toti proportionales. Quare corpus nõ apparet minus, quàm habeat ueritas eius. Amplius, ſicut dictũ eſt in ſuperioribus, [38 n 2] magnitudo nõ acquiritur in cor pore, niſi ex lõgitudinis & anguli collatione: & iã dictũ eſt, quòd eximmoderata lõgitudine apparet minor angulus: quia minor eſt in ueritate. Sed remotionis nõ fit diſcretio. Iã enim ſuprà patuit [39 n 2] quòd remotio moderata cõprehenditur per corpora interpoſita: immoderata uerò minimè. Cũ ergo remotio rei uiſæ ſit ignota: fiet fortaſsis collatio ipſius ad longitudinẽ notã, & æſtimabit eã mi norem. Quare putabitur minor & in angulo minoritas, & in longitudine, quã ſit in ueritate: unde er ror in corporis quãtitate. Et quãtò augmẽtabitur longitudo, tantò inualeſcet error. Et adeò poterit augmentari lõgitudo, ut æſtimetur quãtitas corporis quaſi punctualis. Et ſi ultrà creuerit lõgitudo, occultabitur uiſui corpus illud. Simili modo accidit corporis occultatio in lõgitudine tẽperata, nõ ex ipſa remotione, ſed ex coloris corporis debilitate. Et patet occultationem fieri ex debili colore. Quoniã ſi loco huius corporis in eadem longitudine ſtatuatur corpus eiuſdẽ quantitatis, in quo ſit fortitudo coloris, nõ latebit uiſum, ſicut corpus, in quo fuerat coloris debilitas. Quare aliquãdo occultat corpus uiſui, non elongatio, nõ diminuta quãtitas, ſed ſola coloris debilitas. Amplius, aliquãdo euenit corporis occultatio ex coloris eius ſimilitudine, cũ interpoſitorum ipſi & uiſui corporũ colore: & hoc in tẽperata longitudine. Vnde corpus albũ à longè poſitũ, effuſa niue ſuper ſupficiem interiacẽtis terrę, non diſcernitur: niue uerò remota percipitur. Et palã, quòd erat occultatio ex hac colorũ identitate. Quoniã ſi loco illius corporis opponatur uiſui ab eadem remotione corpus ęqua le alterius coloris, non occultabitur. Cũigitur aliqua res oppoſita uiſui nõ քcipitur, poterit eſſe cau ſa abſconſionis ſuperfluitas elõgationis, ad partem uiſus inſenſibilẽ formã dirigentis, uel quaſi pun ctualẽ. Quòd ſi in partẽ uiſus ſenſibilẽ forma inciderit: poterit iterũ pręterire uiſum, uel propter coloris remiſsionẽ, uel colorũ rei uiſę & corporũ interiacentiũ conformitatẽ. A mplius accidit error in rei uiſę quantitate, etiã in longitudine tẽperata. Quoniã corpore aliquo ſecondũ moderationẽ elon gato & uiſo: occultabuntur uiſui partes eius minutę: quę quidẽ in minore elongatione apparent, licet fortaſsis non plenè: & paululũ amplius elongatæ iterum, minus plenè. Et minuetur cõprehẽſio nis plenitudo, inualeſcente remotionis augmento: donec occurrat partiũ occultatio: licet nõ egrediatur tẽperantiam illa elongatio. Iterũ immoderata remotione pars aliqua plenè cõprehenditur, aliqua minimarum eius partium occultatur. Quoniã elongatio rei egreſſa eſt à temperamento proportionato ad partes illas, licet non reſpectu totius corporis, aut cõprehenſę partis. Et licet nota ſit hominihęclongitudo: tñ accidit error in cõprehenſione quãtitatis partium: & hoc propter angulũ, ſub quo pars cõprehenditur, cuius capacitas minor æſtimatur,  habeat ueritas. Et cauſſa apparentiæ minoritatis eius, eſt ex punctis terminalib. ſectę partis, in uiſu partẽ occultantib. & anguli capacitatem conſtringentib. Igitur cũ immoderata ſuerit rei uiſæ ab aliquo diſtantia: proueniet error in eius quantitate dupliciter: & ex anguli minoritate: & exlõgitudinis incertitudine. In moderata uerò longitudine erit error in quantitate minutarũ partium ex errore anguli tantùm. Et hæ ſunt cauſſæ, quare corpus æſtimetur minus, quàm ſit in longitudine temperata. Immoderatio longitudinis aliquando errorem inducit maioritatis. Vnde in longitudine immoderata, minima ſcilicet, qñ corpus uiſum fuerit multùm uicinum uiſui, uidebitur corpus maioris quantitatis, quàm in longitudine temperata, uel quàm ſit reuera: & hoc duplici de cauſſa. Quoniã, ut dictũ eſt [38 n 2] intellectus longitudinem & angulum conſiderat, & inde quantitatem corporis ſyllogizat. Et in hac elongatione angulus pyramidis eſt ualde magnus: & elongatio corporis nõ æſtimatur, niſi à uiſus ſuperficie ad ſuperficiem corporis. Non enim poteſt cadere in uiſus æſtimationẽ lõgitudo, ad interiora uiſus penetrans à corpore uiſo: cũ pars eius interior radijs non ſubiaceat, nec menſurari à uiſu queat. Syl logizat igitur uiſus ex anguli capacitate & tota longitudine. Vera aũt remotio corporis attenditur ſecundum lineam à centro oculi ad corpus procedentem: cum reſpectu centri fiat conſideratio anguli. Et in temperata corporis diſtantia ſemidiameter oculi, qua uera corporis elongatio excedit apparentem, inſenſibilis eſt, reſpectu totalis diſtantiæ corporis. Vnde non facit errorem in longitu dinis æſtimatione: ſed corpore circa oculum exiſtente, erit magnitudo ſemidiametri proportionalis diſtantiæ corporis proportione ſenſibili. Erit enim aliquando maior, aliquando ęqualis, aliquan do minor, ſed proportione modica, uelut ſubdupla, uel huiuſmodi. Vnde in propinquitate rei uiſæ excrementum anguli pyramidalis, & ſenſibilis minoritas longitudinis æſtimatæ, reſpectu ueræ, inducunt apparentiam maioritatis in corpore.

◉27. In diuiſione, & continuatione & numero 109 p 4.

◉IMmoderata extenſio remotionis errorẽ inuehit diſtinctionis. Pariete enim aliquo à lõgè uiſo, ſi in parte eius fuerit color tenebroſus: fiet uidenti fides, colorẽ illũ eſſe diſtinctionem partiũ: unde continuum ex hoc errore reputabitur diſcretum. Similiter ſi prope parietem illum creſcat al titudo herbarum, uidebitur forſan diſtinctio partium, inter quas fuerit pars occulta ab omni oppo ſitione herbarum: Vnde non reputabitur paries aliquid continuum. Pari modo luce ſolis in parietem deſcendente non multùm forti: ſi corpus aliquod umbram iaciat, quæ umbra in parietem cadat: accidet error idem in partium, ſine intermedio, ſeparatione. Palàm ergo, quòd error diſtinctio nis in ſyllogiſmo eſt ex immoderatione remotionis. Longitudo à moderatione egreſſa erroris con tinuitatis eſt cauſſa. Corpora enim à longè uiſa in colore ſimilia ſibi, propinqua credũtur cõtinua. page 94 Hinc accidit quòd tabulę parietis uel ſcamni apparent ali quãdo cõtinuæ: licet abinuicẽ ſint diuiſæ, modica, dico, diſtinctione. Et accidet hoc etiã in intẽperata remotione rei uiſæ, ſcilicet immoderata, quantũ ad comprehenſionẽ remotionis diſtinctionis tam paruæ. Et ita ex hoc remotionis errore diſcretum creditur continuum. Et quoniam ſecundum conſiderationem continuitatis & diſcretionis attenditur numeri comprehenſio: accidi terror in numero, cum in rebus diſcretis apparebit unitas, aut in re una prætendetur pluralitas.

◉28. In motu & quiete. 138 p 4.

◉EGreſſus remotionis à moderamine errorem efficit motus. Si quis ad partem, in qua lunã, aut ſolem, aut ſtellam aliquam uiderit, moueatur, cum plurimùm motus, lunam ante ſe uiderit elongatã, non minus, quàm in principio motus: concludit ipſam in eandem partem moueri, & ab eo recedere: & ob hoc elõgationes durare. Et accidit hoc, luna etiã ad partem contrariam properante. Ethuius erroris ratio eſt: Quia notum eſt uidenti, quòd in his inferiorib. Naturis, ſtatutis duo bus corporib. quorum unũ moueatur in partem aliquã, ſi permanſerit idẽtitas ſitus unius reſpectu alterius: neceſſe eſt aliud moueri in eandem partẽ, & motu æquali. Verũ hoc nõ oportet exiſtimare in luna & ſtellis. Cum enim in his non percipiatur ſitus motus mouentis ad ſtellã motam: occultè ex propoſitionib. iam dudum animo notis infertur ſyllogiſticè motio, & occultatur immutatio ſitus mouentis ad ſtellã. Quoniam uia, quã quis peragit motu ſuo, nõ eſt proportionalis ipſius ſtellę magnitudini: multò magis igitur exceſſus poſtremę propin quitatis eius ad ſtellã ſuper primam propin quitatẽ, nõ eſt ſenſibilis reſpectu totalis remotionis. Idem error accidit in motu nubiũ: creditur enim uelociſsimus eſſe lunę motus, licet non ſit, ut nos ſuprà [19 n] explanauimus. Euagatio remotionis à tẽperamento, errorẽ infert quietis. Si quis à longè uiſus motu non ueloci moueatur: putabi tur quieſcere: unde ſtellas errantes credimus immotas: licet inſit eis motus uelocitas. Et eſt hęc ꝗetis ſtellarum æſtimatio. Quoniã uiæ, quas incedunt etiã in tẽpore magno, nõ ſunt perceptibiles uiſui à tanta remotione. Vnde durante ſitu earũ, reſpectu uidentis, identitate æſtimãtur quieſcere. Pa ri modo ſi corpus aliquod à lõgitudine moueatur ſuper radios uiſus: & accedat ad ipſum uiſum, uel recedat ab eo: putabitur immotũ, niſi morus eius fuerit ualde fortis. Et accidit iſte error, quoniã, ut ſuprà [49 n 2] patuit, motus non cõprehenditur in corpore, niſi quia modò uidetur cũ aliquo corpore, modò cum alio. Hic autem excluditur hæc perceptio: quoniam uia, quam incedit mouens ſuper radios, imperceptibilis eſt à tanta longitudine.

◉29. In aſperitate & lenitate. 141 p 4.

◉SVperflua longitudo errorẽ ingerit aſperitatis. Vnde in capillis alicuius pictę imaginis à lõgitu dine intẽperata æſtimatur aſperitas, cũ expreſſa fuerit pictura. Quia enim notum eſt aſperitatem eſſe in ueris capillis: concludit eã animus illis ſimiliter ineſſe propter expreſsionẽ formæ. Idem error accidit in ueſtib. depictis, & animalium pilis expreſsè depictorum. In his aũt omnib. nõ eſt aſperitas, ſed immenſa læuitas. Etlicet à corporib. læuibus fiat reflexio lucis, nõ ab aſperis: rñ in pictura aliquando uidetur reflexio lucis, nec ob hoc excluditur opinio aſperitatis. Quoniam opinã ti eſt certũ aliquando in eodẽ corpore aſperitatis & reflexionis fieri concurſum, ſicut accidit in capillis hominis nigerrimis & benè lotis: reflectitur enim lux in eis, licet aſperis. Vnde ex hac ſimilitu dine accidit error in æſtimatione aſperitatis picturæ per immoderatã remotionẽ, ad corpus pictum proportionatum. Non enim poterit cõprehendi lęuitas in pictura, niſi cum multùm fuerit certa. Vn de diſtantia reſpectu aliarũ rerũ extra temperantiã, eſt ad acquiſitionẽ læuitatis comparata. Ex euagata remotione accidit error in læuitate. Si enim à magna longitudine opponatur uiſui corpus, in quo modica eſt aſperitas, putabitur læue. Aſperitas enim nõ acquiritur in corpore, niſi ex diuerſitate ſitus partiũ inter ſe, uel luce eminẽtiũ, uel umbra depreſſarũ, ſicut explanatũ eſt ſuperius [53 n 2:] & à tali longitudine non percipitur diuerſitas ſitus partium eminentium ſuper depreſſas, aut proiectio umbræ. Vnde iudicatur in eo læuitas.

◉30. In raritate & denſitate. 144 p 4.

◉EX immoderatione elongationis oritur error raritatis. Cum enim circa oculũ erigitur acus, aut aliquid ſubtile multum: licet appareat uiſui maius, quàm ſit: tñ nihil occultat ei de oppoſito pariete, aut alio oppoſito corpore. Vnde cum fiat raritatis comprehenſio in corpore, ex eo, quòd poſtipſum poſſum us aliquid uidere: in acu erecta, aut in aliquo cõſimili, raritas æſtimabitur, cum poſt ipſam totus paries uideatur. Quare aũt acus prope uiſum ſita maior appareat, patet ex ſuperioribus. Quare autem in tanta propin quitate nihil abſcondat uiſui ex pariete oppoſito: eſt: quia remotio tam modica, reſpectu occultationis acus, immoderata eſt. Si enim paululũ elongetur ab oculo acus illa: occultabitur pars parietis maior acuipſa. Et huius rei cauſſa plenius explanabitur. Ex ſuperabundantia longitudinis accidit error ſoliditatis. Si quis enim à lõgè intueatur corpus rarum, & ſtatuatur poſt ipſum corpus coloratum, aut quid tenebroſum: non reputabitur corpus illud rarum, ſed ſolidum. Et eſt error: quoniã poſt corpus illud non percipit aliud, cũ natura rari ſit, ut poſtipſum poſsit uideri ſolidum: concludetur corpus illud non eſſe rarum, ſed ſolidum.

◉31. In umbra & tenebris. 147 p 4.

◉EX ſuperfluitate remotionis oritur error in umbra. Si enim à tali lõgitudine opponatur uiſui cor pus albũ, in quo ſit pars tenebroſa, luce ſolis ſuper corpus illud deſcẽdente: apparebit umbra in page 95 parte corporis tenebroſa: & ſi circa corpus illud uideatur aliud: fiet conclu ſio, quòd umbra apparẽs proijciatur ab illo alio. Et palàm, quòd accidit error iſte ex nimia remotione. Propter diſtantiæ exceſſum ſe ingerit error tenebrarum. Si enim procul uideatur corpus album, in quo pars nigra multùm ſit: æſtimabuntur fortaſsis in parte illa tenebræ: unde fiet concluſio, quòd in directo illius partis ſit foramen corporis, per quod appareat tenebrarum egreſsio poſt corpus illud exiſtentium.

◉32. In pulchritudine & deformitate. 150 p 4.

◉REmotio excedens modum cauſſa eſt erroris pulchritudinis & deformitatis. Cũ enim procul inſpicitur res aliqua, ſi fuerint in ea maculæ paruę, eã deformantes, quia occultantur exlõgi tudine, iudicatur formoſa: quoniam ex ſolis apparentib. fit concluſio, & latent maculæ, appa rent uerò partes formoſę. Similiter ſi à tanta lõgitudine uideatur res, in qua ſunt picturę, ſed minutæ, rei totali decorem conferentes: cum lateant uiſum cauſſæ decoris: iudicabitur res illa deformis, cum ex apparentibus tantùm ſumat iudex iudicium.

◉33. In ſimilitudine & dißimilitudine. 153 p 4.

◉EX ſuperflua elõgatione accidit error in ſimilitudine corporum & diſsimilitudine. Si enim dirigantur uiſus in corpora lõgè remota in colore ſimilia, & ſi fuerint in eis notæ uel protractio nes minutæ ſibi diſsimiles & diuerſę, quę cũ uiſus prætereant: iudicabuntur corpora ex toto ſimilia. È[?]contrario ſi diuerſitas fuerit in totalibus corporum coloribus, ſed in eis ſint notæ minutę, inter quas ſit ſimilitudo: iudicabuntur diſsimilia ex toto. Et accidet error: quoniam ex ſolùm apparentibus fiet concluſio.

◉34. Situs immoderatus creat errores in ſingulis uiſibilibus ſpeciebus. In diſtantia. 16 p 4.

◉SItus egreditur à temperamento, & errorem inducit in quòlibet eorum, quorum fit cõprehenſio perſyllogiſmum. In longitudine, ut ſi uideãtur duo corpora, quorũ unum ſit poſt aliud dire cte, ita ut unũ cooperiat partẽ alterius, & pars poſterioris emineat: & hoc in lõgitudine tẽpera ta, non tñ multùm certa, nec inter ea fuerint alia corpora: nõ plenè æſtimabitur longitudinis unius ad aliud menſura. Et forſitã iudicabit uidens ea ualde ſibi eſſe propinqua. Et eſt error in ſyllogiſmo, cum perſyllogiſmũ tantùm comprehendatur longitudo: per ſitum uerò, quoniam, ſi unũ nõ occultaret alterius partem, ſed utrunq totum exponeretur uiſui, utuia inter ipſa in diuerſos, nõ in eundem incideret radios: diſcerneretur diſtantia unius ab alio Et eſt error exſola ſitus intẽperãtia: quo niam ſitu ad temperantiam reducto (cæteris partibus non mutatis) non accidit error talis.

◉35. In ſitu. 44 p 4.

◉SItus extra temperantiam, in ſitu errorem inuehit: cadente enim axe uiſuali in corpus à tempe rata longitudine oppoſitum uiſui, ſumpto alio corpore multũ elõgato ab axe, & declinato mo dicũ ſuper lineam intellectualẽ, ſuper quã cadit axis perpendiculariter: nõ cõprehendetuidẽs corporis illius declinationẽ propter ſitum à temperamento egreſſum: quoniã non plena fit cõprehenſio corporum ab axe longè poſitorũ [per 15 n.] Et in hoc errore declinatũ iudicabit uiſus rectũ.

◉36. In figura. 97. 96. 61. 62 p 4.

◉IN figura autem error eſt per ſitum. Si enim corpus circulare, ut ſchyphus uel ſcutella ab axe elõgetur, & modicum ſuper lineã intellectualẽ, quã diximus, declinetur: occultabitur eius declinatio, & una eius diameter ſub maiore angulo comprehendetur, quàm alia. Quæ enim apparetrecta, maiorẽ reſpicit angulũ, quã declinata. Et quia notabilis eſt unius anguli ad aliũ exceſſus: iudica tur diameter recta maior declinata: unde circularis figura corporis, iudicabitur oblonga. Pari errore figura quadrãgula æſtimabitur oblonga, cũ latus eius directè oppoſitũ oculo, maius appareat latere declinato. Et eſt error in ſyllogiſmo. Pręmittit enim propoſiiones, in quibus eſt falſitas, ſcilicet: neutrum laterum eſſe declinatum: & uiſa ab eadem longitudine ſub eodem & inæqualib. angulis, eſſe inæqualia: & oblongam eſſe formam, cuius unum latus eſt inæquale alij. Inde concluditur error, non ueritas figuræ.

◉37. In magnitudine. 28 p 4.

◉EX eadem cauſſa palàm, errorem eſſe in quantitate, cũ diameter circularis corporis maior uide tur alia eiuſdem diametro, cui eſt æqualis. Amplius alio modo accidit error in magnitudine, ex ſitu intẽperato & ſolo: cũ aliquis in alto poſitus intuetur ſub altitudine illa incedẽtes & inter ſe æquales, eis in ordine uno poſt aliũ diſpoſitis, radius cadens ſuper primũ abſq dubio demilſior erit radio cadente ſuper ſecundũ: & ſecundum, quod augmentabitur elõgatio alicuius eorum à primo, ſecundum illud maior erit radij ſuper ipſum cadentis altitudo. Vnde altior erit radius cadẽs in poſtremũ, quàm in aliquẽ aliũ. Iudicabitur ergo à uidente poſtremus maior omnib. Ita dico, ſi ter ræ ſpatium inter quoslibet duos ſitum lateat uiſum, ne in collatione ad terram apparẽtem facta, cõprehendi poſsit altitudinis hominũ menſura: erit error in ſyllogiſmo: quoniã errat in antecedentib. quorum unum eſt: Quæcunq apparent altiora, ſunt maiora: & hoc non inuenitur in omnibus, ſed in pluribus. Et eſt error ex ſitus immoderatione, reſpectu cõprehẽſionis magnitudinis rei ſic diſpoſitæ. Si enim radius cadens in primum ſit æquidiſtans terræ, & idẽ radius cadat in quemlibet alium proceſſu ſuo: non habebit locum error iſte.

page 96

◉38. In diuiſione, continuatione, & numero. 109 p 4.

◉IN diſtinctione prouenit error ex exceſſu ſitus: ſi enim magna fuerit corporis alicuius ſuper radi os declinatio, & fuerint in eo puncta ſenſibilia nigra, uel ualde tenebroſa: putabũtur forſitã eſſe foramina: & ita inter partes huic tenebricoſitati affines iudicabitur diuiſio, licet ibi ſit cõtinuita tis unio. Si uerò in hoc corpore fuerint lineæ ſenſibiles tenebroſæ: iudicabuntur contermin ales diuiſę, cũ ſint continuę. Et ita error accidit ex corporis declinatione. In cõtinuitate erit error ex ſitu: ſi opponatur uiſui plurium parietum diſpoſitio, quorum unus ſit ordinatim poſt aliũ, modicũ diſtans ab eo, & omnes cadant ſuper eundem radium: occultabitur forſitã uidenti ſpatium, quod inter eos fuerit: unde putabuntur cõtinui, cum ſint diuiſi: quod non accidet, ſitu parietũ immutato, utnon cõ prehendantur ſub eodem radio. Error inducitur in numero ex ſitu immoderato, quando corpus ali quod uidetur duo: & hoc accidit, cum reſpectu duorum uiſuum, corporis diuerſus fuerit ſitus. Pari modo & in corpore uno iudicatur pluralitas, cũ inter duos axes corpus uiſum ceciderit, ſicut ſuprà patuit [11 n.] Et eſt error in ſyllogiſmo: præmittit enim uidens eſſe diuerſa corpora exterius uiſa, cũ forma interius in diuerſa uiſus ceciderit loca: Inde diuerſitatem, ubi identitas eſt, concludit.

◉39. In motu & quiete. 138 p 4

◉IN motu oritur error ex ſitu, ut nauim currentẽ in flumine, aliquo inſpiciente, ſi fuerint in littore fluminis arbores ab axe multùm elongatę, putabuntur moueri: & ſi fiat directio axium ſuper eas, uidebuntur immotæ. In quiete error ex ſitu ſe ingerit: uiſa re aliqua, ut rota, quæ motu citiſsimo uoluatur ab axe elongata: apparebit immota. Et planum eſt per ſitum eſſe errorem: quoniã ſitu mutato percipietur eius motio: unde error eſt ex ſitu ſolo intemperato.

◉40. In aſperitate & lenitate. 141 p 4.

◉IN aſperitate ſitus errorem facit. Si enim à capillis expreſsè depictis, fiat reflexio lucis, nec fuerit uiſus in loco reflexionis: fiet in eis comprehenſio aſperitatis, cum ſola ſit in eis læuitas. Et ex ſitu ſolo eſt error: quoniam uiſu ſub luce reflexa fixo, non cõprehenditur aſperitas in corpore uiſo. In læuitate erit error exſitu: cũ aliquid fuerit elongatum ab axe, & modica fuerit in eo aſperitas: apparebit lęue: cuius quidẽ aſperitatẽ (ſitu ad temperantiam reducto) poſſet uidens comprehendere.

◉41. In raritate & denſitate. 144 p 4.

◉IN raritate & ſoliditate fiet error ex ſitus immoderamine. Si enim deſcenderit lux declinata in ui trũ uino plenum, & lateat uiſum tranſitus lucis per uitrũ, & magna ſit declinatio illius lucis à radijs incidentibus, & uidentem lateat uinum eſſe in uaſe uitreo: æſtimabitur à uidente uinum ſolidum corpus unum cum uaſe. Et non accidit error iſte tranſitu luci per uas uitreum patente. Vnde error in ſitu ex raritate & ſoliditate.

◉42. In umbra & tenebris. 147 p 4.

◉IN umbra & tenebris. Corpore enim aliquo ab axe elongato, ſi fuerit in eo pars tenebroſa: putabi tur fortaſsis umbra: & corpore aliquo circumpoſito: ęſtimabitur procedere ab illo. Si aũt in corpore illo fuerit pars multum nigra: æſtimabitur forſitan in loco nigredinis perforatio, per quam egrediantur tenebrę. Quod non accideret in corpore ſtatuto in ſitus temperantia.

◉43. In pulchritudine & deformitate. 150 p 4.

◉IN ſpecie & deformitate aũt error accidit ex ſitu: cum corpus aliquod remotum fuerit ab axe, & fuerintin eo multæ minutæ maculæ, ipſum deturpantes: occultabuntur, & iudicabitur in corpo re ſpecies. Vnde facies lentiginoſa in hoc ſitu uidetur ſpecioſa. Similiter in hoc ſitu obliquo latẽt uidentẽ lunę adhęrentes maculæ: unde adſcribitur decor lunæ ſic inſpectæ. Si autẽ in corpore uiſo fuerint picturę, ei ſpeciem reddentes, nec ſit corpus decorum, niſi ex prætentu earum, cum ipſæ in hoc ſtatu lateant uiſum: iudicabitur corpus deforme. Et eſt error in ſyllogiſmo: quia per apparentiam tantùm fiet deformitatis uel decoris concluſio.

◉44. In ſimilitudine & dißimilitudine. 153 p 4.

◉IN ſimilitudine & diſsimilitudine ex ſitu error oritur. Si enim longè ab axe ſtatuãtur duo cõcordantia in figura, ſpecie & colore, ſed in eis ſint modicæ & diſsimiles notę: iudicabitur in eis ſimilitudo omnimoda: cum notæ illæ uidenti ſint ignotę. Si aũt fuerit diuerſitas inter ea, in ſpecie, figura & colore, ſed in eis ſint notę ſimiles: putabuntur ex toto diſsimilia, cũ aliqua diſsimilitudo ſit inter ea. Et ita eſt error in ſimilitudine & diſsimilitudine, propter concluſionẽ ex apparentib. tantũ factam. Et in omnib. prædictis procreatur error ex ſolo ſitu intẽperato: quoniam eo intra temperamentum ſito, alijs (ſicut ſunt) manentibus, non accidit erronea æſtimatio.

◉45. Lux immoderata creat errores in ſingulis uiſibilibus ſpeciebus. In diſtantia. 16 p 4.

◉LVx à temperantiæ finibus egreditur, & ob hoc ſolùm in omnib. quorum fit acquiſitio perſyllogiſmum, error procreatur in longitudine exlucis paruitate. Si enim in longitudine tẽperata non multũ certa, fiat hominũ diſpoſitio, utſit unus poſtaliũ, & uiſu huic diſpoſitioni de nocte adhibito: uidebuntur ſibi cohęrere, & incõprehenſa inter eos diſtantia, propter debilitatẽ lucis, page 97 quæ pateret, ſi lux eſſet fortis: qui homines, ſi in eandem partem moueantur, æquali motu ſimul ſem per moueri putabuntur.

◉46. In ſitu. 44 p 4.

◉IN ſitu. Vt ſi in nocte non obſcura aliquid modicè à uiſu declinatum, opponatur uiſui:ęſtimabitur in eo ſitus rectitudo, propter debilitatem lucis egreſſæ à temperamento.

◉47. In figura & magnitudine. 97. 28 p 4.

◉SImiliter figura multorum laterum æqualium, circularis apparebit de nocte aſpecta: quoniã occultat angulos lux nimium debilis. Pari modo ſphæra ſic uiſa reputatur ſuperficies plana: quia occultatur uiſui partium eminentia. In ma gnitudine. Vt nocte inſpecto homine & uiſo nemore, aut remoto ab eo, pariete, uidebitur propin quitas hominis ad nemus uel parietem, cum lateat ui ſum diſtantia eorum, licet ſit plurima. Et forſan exibit idem radius ſuper caput hominis & altitudinem nemoris, ſecundum quantitatem diſtantiæ à nemore: & in hoc ſitu uidebuntur eſſe eiuſdem al titudinis: aut forſitan homo uidebitur eſſe maioris: quod non accideret, ſi lux in temperamento eſſet: quoniam diſtantia hominis ad nemus diſcerneretur, & altitudo uniuſcuiuſque ſecundum terram apparentem menſuraretur.

◉48. In diuiſione, continuatione & numero. 109 p 4.

◉IN diſtinctione, numero, continuitate erit error ex lucis debilitate. Vt ſi de nocte uideatur tabula, in qua ſit linearum obſcurarum protractio: putabit forſan uidẽs diuiſiones eſſe uel fiſſuras. Et ita error eſt in diſtinctione, quia continuũ apparet diuiſum. Et in numero, quia pluralitas in uno. Similiter exiſtente uiſu in lucis fortis reflexione: ſi adhibeantur corpora modicũ diſtantia: apparebunt continua. Et ita error eſt in cõtinuitate, propter lucem nimiùm aut fortem aut debilem.

◉49. In motu & quiete. 138 p 4.

◉IN motu & quiete accidit error ex luce. Si enim nocte cõprehenderit uiſus hominem, & remotũ ab eo nemus: occultabitur diſtantia hominis ad nemus: & ſi moueatur uidens ad hominem illũ, quantò magis ad illum acceſſerit, tantò diſtantiam illam certius uidebit. Vnde cum prius ſimul cum nemore appareret ei homo uiſus, quando ad eum accedit, plus uidetur à nemore remotus: & cum certum ſit ei, nemus immotum manere: ſyllogizabit hominem uiſum à parte nemoris incedere, licet ueritas habeat ipſum immotum eſſe: qui error nõ accideret in temperata luce. In quiete. Vt homo de nocte uiſus non plenè comprehenditur: unde ſi modicum uideatur, nõ diſcernitur, & motus putabitur quieſcere.

◉50. In aſperitate & lenitate: raritate & denſitate: umbra & tenebris. 141. 144 p 4.

◉IN aſperitate & læuitate erit error. De nocte enim uiſa aſperitas iudicatur forſan læuitas: aut è cõ trario, ſecundum quod fuerit rei uiſæ qualitas. In raritate & denſitate. De nocte enim remiſſa iudicabitur in corpore multũ raro raritas: quia cũ poſt ipſum non plena fiat comprehenſio ſolidi: æſtimabitur remiſsio raritatis eius uiam negare uiſui: Corpus uerò modicè rarũ uidebitur ſolidũ. In umbra & tenebris. Si enim in pariete albo fuerint partes obſcurę, & cadat ſuper parietẽ illum lux candelæ: iudicabit forſitan uidens obſcuritatẽ illam eſſe umbrã: & uidebiture ei forſitan, quòd proce dat apparens umbra à uicino pariete: & ita error eſt in umbrę æſtimatione. Similiter ſi fuerit in parte parietis nigredo multùm: æſtimabitur forſitan uacuitas foraminis iter prębens egredientib. tene bris. Et ſi tota parietis ſuperficies afficiatur intenſa nigredine: totus forſitan putabitur tenebrę, ut accidit in pariete cooperto ignis fuligine, & uiſo in debili luce.

◉51. In pulchritudine & deformitate: ſimilitudine & dißimilitudine. 150. 153 p 4.

◉IN ſpecie & deformitate. Palàm enim, quòd de nocte uidetur facies formoſa, licet in ea ſint maculæ, ſicut in lentiginoſa. Et ſi fuerint in re uiſa picturę ſubtiles, totalis ſpeciei cauſſæ, cum in nocte uiſum lateant: uidebitur res deformis. In ſimilitudine & diſsimilitudine. In corporib. enim eiuſdem ſpeciei, coloris, & figurę, in quibus eſt partialis diuerſitas per latẽtes notas: in debili luce omni moda ſimilitudo iudicabitur. Et ſi diuerſa fuerint corpora, in ſpecie, colore, & figura, ſed ex aliquib. notis conformitas eſt partialis: propter occultationem notarum exremiſsione lucis, iudicabitur omnimoda diuerſitas corporum. Et palàm, in omnibus prædictis errorem accidere exſola debilitate lucis, cum ipſa intra terminos temperantiæ ſita, error non accidat, alijs immotis.

◉52. Magnitudo immoderata creat errores in ſingulis uiſibilib. ſpeciebus. In diſtantia. 16 p 4.

◉QVantitas egreditur à temperantia, & ille egreſſus cauſſa eſt erroris in omnibus, quibus fidẽ facit ſyllogiſmus. Error erit in longitudine ex cauſſa prædicta: ut ſi uideantur duo homines à longitudine temperata, & in ſuo genere maxima, & unus paululum fuerit ante alium: non diſcernetur uia inter cos ſita: unde unus eorum apparebit circa alium. Et accidit error: quoniam di ſtantia eorum cum multùm ſit parua, non eſt proportionalis totali eorũ à uiſu elongationi, licet elõ gatio ſit temperata. Eſt aũt error in longitudine, quoniam homines illi iudicabuntur ab oculo ęquè remoti: & ita quantitas unius longitudinis maior, quàm ſit in ueritate. Vnde error in longitudine.

page 98

◉53. In ſitu. 44 p 4.

◉IN ſitu propter quantitatis paruitatem eſt error. Quoniam granum ſinapis ſi fuerit ab oculo declinatum, tamen uidetur rectum: quoniam pro paruitate nimia non poteſt deprehendi declinatio huius grani ſuper lineam intellectualem, in quam axis communis cadit orthogonaliter: quoniam non plenè diſcernitur longitudo inter hanc lineam & extremitates grani, cum ſit minima. Et ſecundum hanc longitudinem conſideratur declinatio eius ſuper lineam illam. Et ſecundum hanc lineam conſideratur ſemper declinatio rei uiſæ, reſpectu uiſus utriuſque. Et ita error eſt in ſitu, ex quantitate immoderata.

◉54. In figura & magnitudine. 97. 28 p 4.

◉IN figura. Cum enim res uiſa fuerit multùm parua, & fuerint in ea anguli: anguli occultab untur uiſui: unde fortaſſe eius forma, cum non ſit, æſtimabitur rotunda aut longa: & ſi fuerit in ea incur uatio modica, latebit uiſum, & æſtimabitur ſuperficies eius plana: unde palàm, quòd error eſt in figura. In quantitate. Quantitas intemperata errorem inuehit: Propoſitis enim uiſui duobus corpo ribus, quorum unum modicè excedat aliud in longitudine ſola, aut in latitudine: forſitã iudicabuntur æqualia omni dimenſione. Et eſt error iſte: quoniam excrementum unius dimenſionis ſuper aliam, euaſit fines temperantiæ, reſpectu uiſus, cum ſit ei inſenſibile præ nimia ſua diminutione: Ob hoc neceſſariæ ſunt menſuræ, ut uerificentur quantitates corporum: cum non acquiratur certitudo per uiſum.

◉55. In diuiſione, continuatione, & numero: motu & quiete. 109. 138 p 4.

◉IN diuiſione error accidit. Capillo enim adhęrente uitro: apparebit diuiſio eſſe in uitro & fiſſura, cum ibi ſit continuitas uera: & prouenit hoc ex capilli tenuitate, quoniam ſi adhęſerit uitro quan titas corpulenta: non ęſtimabitur in eo fiſſura. In continuitate. Si enim prætendantur uiſui folia pergameni tenuia, æqualis latitudinis bene compreſſa, & ignoret uidẽs eſſe folia: iudicabit ipſa eſſe cõtinua, & unũ corpus efficere. Et eſt erroris cauſſa quãtitas uię interiacẽtis inter folia, quę præ ſua paruitate non percipitur à uidente. Et eadẽ erit cauſſa erroris numeri, quæ cõtinuitatis. In motu. Si enim moueantur duo, quorum unum moueatur paulò uelocius alio: putabit uidẽs æqualẽ eſſe mo tum corum: quia inſenſibile eſt unius ſuper aliud excrementum uidenti. Similiter quantitas exceſſus uiæ, quã incedit unus ſuper eã, quã incedit alius, imperceptibilis eſt uiſui. Vnde iudicatur ęqualitas uiarum & motuũ. In quiete. Cũ enim offertur uiſui aliquid multũ paruum, forſitan mouebitur pars eius aliqua, & ipſum iudicabitur immotum, cum motus partis lateat uiſum.

◉56. In aſperitate & lenitate: raritate & denſitate: umbra & tenebris. 141. 144. 147 p 4.

◉IN aſperitate & læuitate. Cũ enim occurrerit uiſui res multũ parua: iudicabitur forſan lęuitas, ubi fuerit aſperitas, & è cõtrario. Quoniã, ut dictũ eſt, [53 n 2] aſperitas nõ cõprehẽditur in corpore, niſi ex umbra quarun dam partiũ ſuper alias, uel eminentia earum, & depreſsione aliarũ: quod to tum occultabitur iudicio uidentis, præ nimia paruitate corporis. In raritate & ſoliditate. Si quis enim intueatur corpus ualde paruum politũ, ut ab eo lux poſsit reflecti, ſicut eſt margaritæ ſimile: ra rum eſſe iudicabitur, cum non ſit. Similiter uiſo corpore raro multũ paruo, quòd poſtipſum non ſit corporis ſolidi comprehenſio: exiſtimatur eſſe ſolidum. In umbra & tenebris. Si enim in pariete albo uiſui oppoſito fuerit punctorum ualde nigrorum diſtinctio, adhibita ſolis luce, ſed directè in parietem cadente uel prope: æſtimabuntur à uidente ſingula puncta ſingula eſſe foramina, poſt quę erumpant tenebræ. unde error cum tenebrarum æſtimatione ex ſola punctorum paruitate: qui non accideret, ſi nigredo quantumcunq intenſa magnam partem parietis inficeret. Si aũt fuerit in pun ctis illis nigredo non adec̀ intenſa: reputabũtur quidem puncta illa, foramina, in quibus ſit umbra: cum lux nõ penetret ea, ſicut ſolet accidere luce ſuper multorum foraminum ſpeciem cadente. Vn de error um bræ ex ſo a punctorum diminutione.

◉57. In pulchritudine & deformitate: ſimilitudine & dißimilitudine. 150. 153 p 4.

◉IN ſpecie & deformitate: Cum præ ſua paruitate occultantur uiſui deturpantes corpus uiſum ma culę, accidit erroneum de ſpecie iudicium: quia ſumitur ex apparentibus tantùm: Sicut eſt error in deformitate, cum propter paruitatem lateant picturæ decorem ingerentes rei uiſæ. In ſimilitu dine & diſsimilitudine. Cum enim notæ minutiſsimæ inter aliqua corpora, ſimilitudinis aut diſsimilitudinis fuerint cauſſæ: quia prætereunt uiſum præ paruitate ſua, iudicabitur ſimilitudo aut diſſimilitudo omnimoda: & ſumetur iudicium ex apparentibus tãtùm. In omnibus prędictis eſt error in ſyllogiſmo ex paruitate corporis: cum ea exiſtente tẽperata non accidat error, alijs immotis.

◉58. Solidit as immoderata creat errores in ſingulis uiſibilibus ſpeciebus. In diſtantia & ſitu. 16. 44 p 4.

◉SOliditas aliquando egreditur temperamentum, & errorem inducit in quolibet eorum, quæ cõ prehenduntur per ſyllogiſmum. In lõgitudine. Si enim minima fuerit corporis ſoliditas: & eſt: ut ſit ualde rarum, ſicut eſt cryſtallus pura, & ſit poſt ipſam corpus lucidũ luce forti: non cõprehendetur cryſtallus, ſed quaſi nullum eſſet intermedium, cõprehẽdetur corpus per ipſam: unde, cũ quaſi non ſit, fiat rari acquiſitio: non plena erit longitudinis eius ab eo comprehẽſio. Vnde error in longitudine. Quare ſi corporis rari ſitus fuerit declinatus, occultabitur uidẽti declinatio, & iudica page 99 bitur ſorſitan rectitudo. Vnde error in ſitu, & etiam error in longitudine: quoniam una eius extremitas eiuſdem longitudinis reputabitur cum alia, cum ſint diuerſæ.

◉59. In magnitudine & figura: diuiſione, continuatione & numero. 28. 97. 109 p 4.

◉DEinde quoniam quantitas corporis comprehenditur ex longitudine, & anguli, ſub quo uidetur, capacitate: ignorata longitudine: accidit error in quãtitate. Modo conſimili erit error in figura. Si enim in corpore fuerint anguli: occultabũtur uidenti: unde ſexangula forma putabitur ſphærica. Si uerò modica fuerit incuruatio in corpore, latebit, & iudicabitur corpus planũ eſſe. In diſtinctione erit error. Si enim fuerit per corpus magnæ raritatis linea nigra, apparebit corpus diuiſum in loco, in quẽ cadit linea. Si uerò fuerint duo corpora talia modicũ à ſe diſtãtia: reputabuntur continua. Vnde error in continuitate. Et palàm, quòd ex his erit error in numeri comprehenſione: cum uel unum plura, uel plura unum apparebunt.

◉60. In motu & quiete. 138 p 4.

◉IN motu erit error ex immoderatione raritatis: ſi opponatur foramini corpus ualde rarum, ut cry ſtallus: & huius corporis extremitates lateant uiſum: & poſt corpus hoc moueatur aliud: putabit uidens corpus rarum moueri, cum ſit immotum: quod non accideret ipſo temperatè ſolido. In quiete accidit error ex eadem intemperantia. Si enim corpus ualde rarum includatur in manu, coniunctum manui, & ab ea recedat, & moueatur intra manum reuolutionis motu, immota manu: ita tamen, ut appareat diuiſio aliqua inter ipſum & manum: iudicabitur corpus illud immotũ: quoniã non poteſt in eo cõprehendi motus, niſi mutatione ſitus partiũ partis alicuius, reſpectu manus, uel partis eius. Et quia omnimoda eſt ſimilitudo in partibus, uel prætenditur: propter raritatẽ non poteſt diſcerni alicuius partium ſitus: quare nec motus.

◉61. In aſperitate & lenitate: raritate & denſitate. 141. 144 p 4.

◉IN aſperitate & lęuitate. Si enim in corpore multùm raro fuerit aſperitas non magna, putabitur forſitan læue. Si uerò fuerit læue, & ſtatuatur poſt ipſum corpus aſperum, aut corpus diuerſorũ colorum, æſtimabitur hoc corpus rarum & lęue, aſperũ. Vnde error in læuitate. In raritate. Si enim poſt corpus ualde rarũ ſit aliud corpus rarũ non multũ, & colore forti coloratũ: apparebit primum non multũ rarum, ſed æſtimabitur eius raritas ſecundum raritatem poſtpoſiti. Vnde uitrum alij uitro ſuperpoſitum non apparet ita rarum, ſicut appareret eo ſolo uiſui adhibito. Vnde error in raritate. Si aũt poſt poſt primũ rarum ſtatuatur corpus ſolidum: iudicabitur primũ ſolidũ: unde error in ſoliditate. Pari modo ſiuas ualde rarum contineat uinũ, cum poſtillud nõ percipiatur luxaut corpus aliud: iudicabitur forſan totum cum uino uitrum eſſe unum corpus ſolidum.

◉62. In umbra & tenebris. 147 p 4. 67 p 10.

◉IN umbra erit error ex raritate. Luce enim ſolis in domũ aliquam per foramen aliquod deſcendẽ te, & ſuper feneſtram uitream cadente, cum domus illa ſit umbroſa: apparebit ſuper feneſtram il lam umbra, licet in ueritate lux in ipſam incidat: quæ quidem ‡‡x comprehenderetur, ſi ſolidum eſſet feneſtræ corpus: quoniam non tranſiret, & ita ſuper ſolidum appareret. Vnde error in umbra. In tenebris. Luce enim ſolis in aquam fluminis nõ deſcendente, aut in mare, ſicut accidit hora matutina & ueſpertina: & ſi fuerit claritas in aqua: apparebit tenebroſa: & quantò fuerit clarior, tantò putabitur tenebroſior. Et accidit hoc: quoniam pars aquæ ſuperior umbrã iacit ſuper proximã par tem inferiorem, & illa proxima ſuper aliam inferiorem propinquam: & ita per ſingulas uſq ad fundum. Et licet ſingularum partium umbra in ſe ſit modica: tamen coniunctæ unam efficiunt maximam, ſicut palàm eſt in colore uini accidere: In modica enim quantitate uini color eſt debilis: & in multa, licet eiuſdem modi, fortis. Cauſſa autem quare in mari umbram iaciente uideantur eſſe tene bræ in maris claritate, eſt: quoniam intenſa claritas intenſam reddit raritatem: unde uiſui maiorem reddit penetrationem: Vnde fit acquiſitio plurium maris partium umbram facientium: quoniã um brarum aggregatarum perceptio inducit fidem tenebrarum. Si uerò mare fuerit turbulentum, propter diminutam raritatem penetrabit uiſus paululum, & comprehendet modicam aquæ partem: & licet faciat umbram, cum ipſa ſit remiſſa, color illius partis uincit umbram. In turbida enim aqua co lor apparet, in clara nullus: unde & propter turbidæ aquæ colorem & propter umbræ partis apparentis remiſsionem non comprehenduntur in aqua tenebrę: unde ipſa turbida, apparebit colorata, & clara tenebroſa. Solis autem radio cadente ſuper faciem maris, cum ei per raritatem ipſius pateat tranſitus: abijcietur omnis tenebrarum & umbræ apparentia.

◉63. In pulchritudine & deformitate: ſimilitudine & dißimilitudine. 150. 153 p 4.

◉IN decore & deformitate. Si enim in uaſe multùm raro ſint particulæ uel inciſuræ ipſi decorem afferentes: & imponatur uaſi illi uinum turbidum & turpe: occultabuntur decoris cauſſæ: & iudicabitur uas deforme, ut aliquando accidit in uitreo uaſe. Econtrariò ſi uas tale deformenteius aliquæ particulæ, & imponatur ei uinum clarum lucidum, & in colore formoſum: occultabũtur deformitatis cauſſæ, & reputabitur uas ſpecioſum, cum ſit deforme. In ſimilitudine & diſsimilitudi ne. Si duo uaſa multũ rara conueniant in forma, ſpecie, raritate: ſed diſcrepent in aliquarum partiũ page 100 diſpoſitione, & uino eiuſdem coloris, eiuſdẽ claritatis impleantur: latebunt cauſſę diuerſitatis, & re putabuntur omnino ſimilia. Si uerò inter ea fuerit diuerſitas in ſpecie & forma: ſed in aliquibus par tialibus conuenientia, & uino ſimili impleantur: putabuntur omnino diſsimilia. Vnde error in ſimi litudine & diſsimilitudine: quia ſumitur iudicium ex apparẽtib. tantùm. Et in omnib, prædictis accidit error ex ſola ſoliditatis intemperantia: quoniã alijs in ſuo eſſe manentibus, non accidit error, ea ad temperantiam reuocata.

◉64. Perſpicuitas medij immoder ata creat errores in ſingulis uiſibilibus ſpeciebus. In diſtãtia: ſitu: figura: magnitudine: diuiſione: continuatione & numero. 16. 44. 97. 28. 109 p 4.

◉RAritas aeris inter uiſum & rem uiſam intercidentis egreditur temperamenti proprij metas, & errorem generat in omnibus, quorum fidem uiſus efficit per ſyllogiſmum. In longitudine. Si enim fueritaer pruinoſus & obſcurus, ſicut in horis matutinis ſolet accidere: turri aliqua uiſui oppoſita in longitudine temperata: æſtimabitur plus à uiſu elongata, quàm habeat ueritas. Vnde error in longitudine eſt. Et cauſſa eſt: quoniã non comprehenditur longitudo inferioris terræ, ſu per quã elongationis turris ſumitur menſura: & occultatur terra ex raritate aeris diminuta. Vnde raritas eſt cauſſa erroris. Si aũt in hoc aere declinetur modicè corpus uiſum: occultabitur declinatio, quæ pateret in aere claro. Vnde error in ſitu. Et ſi fuerit in corpore gibboſitas modica: apparebit planum in tali aere: & ſi fuerint in corpore anguli, latebunt. Vnde erroneum erit figuræ iudiciũ. In quantitate erit error extali aere: quoniã uiſum maius apparebit, quã in temperato aere: Sicut accidit in corporib poſt aquę raritatem cõprehenſis. Et ſi fuerit in corpore quaſi linea nigra: putabitur eſſe partium diuiſio. Vnde error in diuiſione. Et ſi fuerint duo corpora modicũ à ſe diſiuncta: ap parebunt in hoc aere cõtinua. Vnde error in cõtinuitate. Et ex his palã, quòd error eſt in numero.

◉65. In motu: quiete: aſperitate: lenitate: raritate: denſitate: umbra: tenebris: pulchritudine: deformitate: ſimilitudine & dißimilitudine. 138. 141. 144. 147. 150. 153 p 4.

◉IN motu. Si enim in aere duo uideantur, quorum unum alio paulò uelocius moueatur: iudicabũ tur fortaſſe æquales eſſe eorum motus: cũ in temperato aere diſcerni poſſet unius ad alium exceſſus. Et eſt error propter latẽs excrementũ uię unius ſuper uiã alterius. In quiete. Si quis enim per talem aerem à longitudine tẽperata non tñ parua uideat aquã fluentem: aut iudicabit eam immotam: aut ſi fuerit fortis eius fluxus: minus,  moueatur, motam. In aſperitate & læuitate. Quia in hoc aere uidebitur aſperum læue, propter latentes aſperitatis cauſſas. Et uiſa re polita, cũ nõ diſcer natur in ea reflexio: æſtimabitur aſpera. In umbra. Si enim poſt hunc aerem uideatur corpus album, in quo ſint particulæ rotundæ nigræ, luce ignis in corpus illud cadente, ita tñ, ut fit interpoſitio huius aeris: apparebit in locis illis umbra, aut forſitan reputabuntur foramina uiã tenebris erũpentib. pręſtantia. Vnde error in umbra & tenebris. Quare poſt hunc aerem corpus rarũ apparebit minus rarũ: & forſan putabitur ſolidum. Et ita error in ſoliditate & raritate. In ſpecie & deformitate, ꝓpter cauſſas particulares corpus decorantes, uel deformantes, in hoc aere latentes. In ſimilitudine & diſ ſimilitudine propter particulares diuerſitatis, aut conuenientiæ cauſſas, inter duo corpora non apparentes. Et in his omnibus prouenit error ex raritate aeris ſola immoderata, cum alijs immotis, in aere temperato non accideret.

◉66. Tempus immoderatum creat errores in ſingulis uiſibilibus ſpeciebus. In diſtantia: ſitu: figura: magnitudine. 16. 44. 97. 28 p 4.

◉TEmpus extra temperamenti ſui fines locatũ cauſſa eſt erroris per ſingula, quorũ fides in uiſu ſumitur ex ſyllogiſmo. In lõgitudine. Si enim ſubitò intueatur quis aliquod remotum à turri, quod ſtatim uiſui ſurripiatur: nõ poterit plenè diſcernere lõgitudinẽ inter illud & turrim: & iu dicabitur forſan aut minus remotũ à turri,  ſit in ueritate, aut magis. Et eſt cauſſa: quoniã in illa tẽporis inſtantia nõ percipitur à uidente terra intermedia inter turrim & rem uiſam, ſecundũ quã ſumitur diſtantiæ menſura: aut quoniã in breui tẽpore, nõ poterit axis uiã intermediã diſcernere. Vnde nec plenè cõprehendere. Et ita error in lõgitudine. In fitu. Cũ aliquid ſubit ò occurrit uiſui, & ſta tim recedit: reputabitur forſitan rectum, declinatum, aut econtrariò. In ſigura. Si fuerit modica gibboſitas in re ſubitò uiſa: latebit, & putabitur res plana, aut latebunt anguli, ſi fuerint in ea. In quãtirate. Si quis enim titionem ardentem moueat motu citiſsimo, & intra uiam modicam, ut ſæpe uadat & reuertatur per eam: apparebit uia motus ignea: quoniam motus titionis ab uno uiæ termino ad alium fit quaſi in inſtanti. Vnde propter breuitatem temporis non poteſt diſcerni uel quantitas uel motus titionis. Vnde & hic error in motu.

◉67. In diuiſione: continuatione: numero: quiete & motu. 109. 138 p 4.

◉IN diuiſione. Si quid enim ſubitò uiſum à uiſu diuertatur, & fuerit in eo linea nigra: putabitur eſſe diuiſio partiũ, illa nigredo. Et ſi corpora contigua uel ualde propinqua ſubitò uideantur: ęſtimabuntur continua: ſicut accidit in ſcamnorum tabulis ſubitò inſpectis. Vnde error in cõtinuitate. In motu. Cum duorũ unum paulò uelocius alio mouetur: motus in tẽpore modico cõprehenſi æquales iudicabuntur, cum non tam ſubitò cõprehenſibilis ſit exceſſus. In quiete. Si enim aliquid modicè moueatur: ſubitò uiſum moueri nõ uidebitur: quoniã uia, quã percurrit in tẽpore ſuę perce ptionis, imperceptibilis eſt uiſui p̃ ſui paruitate. Superius aũt explanatũ eſt, [51 n 2] quòd non com page 101 prehenditur motus in corpore, niſi in tempore ſenſibili. Similis error accidit in rota modica: cum citiſsimè uoluitur, apparet immota: cum non poſsit fieri comprehenſio reuolutionis eius in tempo re tam paruo, quàm paruum eſt, in quo fit una eius reuolutio. Idem error accidit in trocho. Vnde er ror in quiete: quoniam non poteſt diſcerni mutatio ſitus partium trochi: quare nec motus eius. Et ſi unius coloris fuerit trochus: palàm, quòd non comprehenditur motus. Si uerò plurium & diuerſorum colorum: nec ſic etiam apparebit motus: cum lateat colorum diuerſitas, & prætendatur ex nimia feſtinatione, confuſa quædam colorum unitas.

◉68. In aſperitate: lenitate: raritate: denſitate: umbra: tenebris: pulchritudine: deformitate: ſimilitudine: dißimilitudine. 141. 144. 147. 150. 153 p 4.

◉IN aſperitate. Cum enim ſubitò uidetur aſperum: putabitur forſitan læue: & ſi hoc modo uideatur, non poterit in eo diſcerni læuitas aut aſperitas. Vnde dubitatio & error. In raritate. Luce enim declinata ſuper corpus remiſsè rarũ deſcendente, ſubitò uiſum, cũ non percipiatur declinatio lucis: putabitur forſitan, quod in fine raritatis ſit apparẽs raritas corporis. Quòd ſi in tẽpore pau lo maiore adhibeatur uiſus: percipietur declinatio cauſſa apparentiæ raritatis remiſſę. In ſoliditate. Si quis enim inſtanter uideat corpus rarũ, & poſt ipſum nõ diſcernat lucis tranſitũ, putabit illud eſſe ſolidũ. In umbra. Si in albo pariete ſint partes ſubnigrę, deſcendẽte ſuper ipſum ignis luce, ſubitò uiſæ putabuntur eſſe umbræ. Si uerò nigredo earum uiſa fuerit intenſa: æſtimabuntur foramma tenebris plena. In ſpecie & deformitate. Quia in tã paruo tẽpore non ſunt cõprehenſibiles minutę decoris & deformitatis cauſſæ: ſicut accidit cũ aliquis inſpiciens per foramen intuetur faciem, iudicat aliquando fœdam: formoſam: uel econtrariò. Et idẽ error accidit mota re uiſa, oculo immoto. In ſimilitudine & diſsimilitudine: Quoniam latent particulares ſimilitudinis & diſsimilitudinis cauſſę. Et in his omnibus ex ſolo tempore non moderato accidit error: cum in prædictis nullus accideret, eo ad temperantiam reducto.

◉69. Imbecillitas uiſus creat errores in ſingulis uiſibilibus ſpeciebus. In diſtantia: ſitu: magnitudine: figura: diuiſione: continuatione: numero. 16. 44. 28. 97. 109 p 4.

◉VIſus debilitas & immoderatio errorẽ inuehit ſingulis per ſyllo giſmũ in uiſu comprehẽſis. In lõgitudine. Si enim opponãtur uiſui duo corpora, quorum unũ ſit coloris fortis, & remotius: aliud coloris debilis, & oculo propinquius: cũ nõ fiat cõprehenſio longirudinis, niſi facta col latione ad aliqua corpora interiecta: [per 25. 39 n 2] faciet incertã collationẽ debilitas uiſus. Et quia certum eſt homini, quòd ex locis propin quiorib. certior fit fides uiſui,  ex remotiorib. concludit illud, quod apparet ei certius ex his corporib eſſe propinquius. Et planum, quòd uiſui debili certior fit fides coloris fortis, quàm debilis: licet paulò plus elon gati. Idem error accidit etiã in tẽperantia uiſus: quoniã à longitudine magna propinquius iudicatur corpus, cuius color fortis, quã cuius color debilis: licet nõ ſit multò remotius. In ſitu errat uiſus debilitas. Si enim ab aliquãta longitudine, licet temperata declinetur corpus, & ſit modica declinatio: ignorabitur, cũ plenè comprehenditur lõgitudo. Et incertitudo longitudinis quãtitatis, errorẽ etiã ſitus ingerit. In figura. Quia gibbus mo dicus, & multiplex angulus latent debilitatẽ uiſus. Et ſi in corpore linea nigra fuerit: æſtimabitur di uiſio uel fiſſura: & æſtimabuntur corpora contigua, unũ continuum. Vnde error in diuiſione: continuitate: numero. Eadem erroris cauſſa ſtrabo unum iudicat duo:ſi fuerit deformitas in uno tantùm oculo. Quoniam habet res uiſa diuerſitatem ſitus, reſpectu duorum oculorum eius. Si aũt in duobus oculis eius ſit deformatio: cum acciditeos moueri forſitan accidet eis diuerſitas ſitus, reſpectu rei uiſæ: & ita in uno pluralitas.

◉70. In motu & quiete. 138 p 4.

◉IN motu. Si quis enim ſæpius in circuitũ uoluitur, cũ quieſcit: putat, quòd parietes moueãtur. Et eſt, quoniam moto uidente, mouetur intrinſecus uis uiſibilis: & licet uidẽs ſteterit, nõ ſtatim uis uiſibilis ſtabit: ſed motus eius in uidentis quiete durabit: & ob hoc motus uiſarum rerũ æſtimatio inſurgit. Et huius motus exemplum in trocho uidemus: quoniã diu poſt manus mouentis quie tem uoluitur trochus. Eſt etiam infirmitas, in qua uidentur patienti omnia uolui. In quiete. Quando corpus ſimilium partium, ut ſunt quædã rotæ horologiorum, reuoluitur reuolutione pauca: uiſus debilis non percipit eius motum, quẽ quidem perciperet uiſus temperatus. Si aũt multa ſit reuo lutio, non percipitur etiam à temperato. Si uerò ſit diſsimiliũ partium corpus motũ, ut in rota moletrinæ: tunc uiſus debilis comprehendet motum: Si autem feſtina fueritrotæreuolutio: occultabi tur uiſui debili motus. Quoniã partes rotæ multũ diſsimiles ſunt: non plenè comprehendetur diſsi militudo in feſtinatione: & per diſs imilitudinem partium fit comprehenſio motus earum.

◉71. In aſperitate: lenitate: raritate: denſitate: umbra: tenebris: pulchritudine: deformitate: ſimilitudine: dißimilitudine. 141. 144. 147. 150. 153 p 4.

◉IN aſperitate & læuitate. Quia forſan reputabit modicè lęue, aſperũ: uel ecõtrariò, ſi inter formas aſperi & lęuis fuerit diſsimilitudo. In raritate. Cũ fuerit in corpore raro ſoliditas pauca: æſtimabi tur à uiſu debili maior uera. In ſoliditate. Si fuerit in corpore raro color fortis, aut poſt ipſum, & raritas nõ maxima: putabit illud eſſe ſolidũ. In umbra. Notæ parietis ſubnigræ, deſcẽdẽte ſuք ipſum luce, apparẽt huic uiſui umbrę: & ſi fuerintmultũ nigrę: apparebũt foramina, in quibus tenebrę. In page 102 deformitate & decore: ſimilitudine & diſsimilitudine ꝓpter particulares decoris uel fœditatis, ſimi litudinis & diſsimilitudinis cauſſas uiſũ latẽtes. Et eſt error in p̃ dictis omnib. ex ſola debilitate uiſ 9.

◉72. In uiſione errores creantur aliàs quidem à ſingulis uiſionẽ perficientibus: aliàs uerò à pluribus ſimul, quorum nullum per ſe errorem crearet. 154 p 4.

◉IAm diximus, quomodo accidat error in ſyllogiſmo, ſecundum unamquãq cauſſarum erroris ui ſus in qualibet partium, quæ acquiruntur per ſyllogiſmum, & inceſsimus ſuper quemlibet erroris modum, & cuiuslibet ſuppoſuimus exemplum. Et licet in errorib. uiſus ſit copioſa multitudo: tñ omniũ ad modos dictos fiet reductio, & ad exẽpla ordinatim propoſita: aſsignauimus quoq errores, ſecundum quod ſinguli eorum accidunt ab unica tantũ cauſſa. Et aliquan do error infertur non ab una tantùm, ſed à duabus cauſsis uel plurib. Verbi gratia. Simoueatur aliquid à longitudine magna motulento: ſubitò uiſum uidebitur immotũ: & percipi poſſet motus ille in diſtantia tem perata etiam celeri uiſu, uel etiã in illa longitudine intemperata non occultaretur motus: ſi tẽperatum eſſet in ſpectionis tẽpus. Prouenit igitur error ex duabus intemperantijs, quarum neutra per ſe ſufficit: triũ aggregatio errorem efficit. Si à magna lõgitudine, ſub debili luce, in modico tẽpore, opponatur uiſui corporis diuerſorum colorũ reuolutio non cita: æſtimabitur corpus ſtare: Et ſi ab eadem longitudine, ſub eadem luce, tempore temperato, adhibeatur intuitus: comprehendetur motus: qui ſimiliter non latebit in tẽperata longitudine, ſub eadem luce & modico tẽpore: & etiã perci pi poterit in eadẽ longitudine ſub fortiluce. Et generaliter ex omnib. errorib. uiſui accidentib. nec unus nec plures congregati euadũt cauſſas, quas diximus. Quælibet aũt forma rei uiſæ, ex ijs, quæ enumerauimus, eſt cõpoſita. Et cum uiſus non ac quirat ex rebus uiſis, niſi aliquas iſtarũ: non accidit error in uiſu, niſi in aliqua iſtarũ. Et omnis error, qui accidit in ſcientia, eſt, quoniam intellectus ſimilia efficit, quæ percipit, cũ ijs, quę percepit in modo aliquo, aut diſsimilia. Et omnis error in par tialibus erit, aut in ſenſu, aut in ſcientia, aut in ſyllogiſmo: & non poteſt eſſe, quin ſit in aliquo iſtorũ, aut duobus, autipſis tribus. Et quicunque error accidit in huiuſmodi tribus, non erit, niſi per errorem uiſus in partibus. Et iam patuit, quòd error uiſus in partialib. non erit, niſi propter cauſſas, quas aſsignauimus, aut ex una earum tantùm, aut ex pluribus.